Prawo do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów

Tematyka: prawa autorskie, zwielokrotnianie utworów, publiczne udostępnianie, cyfrowe wykorzystanie, książki niedostępne, Kodeks własności intelektualnej, autorzy, dyrektywa 2001/29, ochrona praw autorskich, zezwolenie, sprzeciw, wyłączne prawa autorskie, Konwencja berneńska

TS orzekł, że art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na
przeszkodzie temu, aby uregulowanie krajowe, takie jak uregulowanie w postępowaniu głównym, powierzało
organizacji upoważnionej do pobierania i dystrybucji opłat z tytułu praw autorskich wykonywanie prawa do
zezwalania na zwielokrotnianie i publiczne udostępnianie w formie cyfrowej książek „niedostępnych”...
W rozumieniu francuskiego Kodeksu własności intelektualnej (dalej jako: Kodeks) „książka niedostępna” oznacza
książkę opublikowaną we Francji przed 1.1.2001 r., która nie jest już przedmiotem komercyjnego rozpowszechniania
ani przedmiotem publikacji w formie drukowanej lub cyfrowej. Artykuły L.134 1–L.134 9 Kodeksu ustanowiły ramy
prawne pozwalające na ponowne udostępnienie tych książek poprzez organizację ich handlowego wykorzystania
w formie cyfrowej. W dekrecie Nr 2013 182 w sprawie stosowania art. L.134-1–L.134-9 Kodeksu dotyczącego
cyfrowego wykorzystania książek niedostępnych z XX w., uregulowano szczegółowe zasady stosowania tych
przepisów.
W 2013 r. M. Soulier i S. Doke (autorzy literackich dzieł) wnieśli do sądu o uchylenie dekretu Nr 2013 182. Twierdzili
w szczególności, że art. L.134 1–L.134 9 Kodeksu ustanawiają wyjątek lub ograniczenie w odniesieniu do
wyłącznego prawa do zwielokrotniania przewidzianego w art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych
w społeczeństwie informacyjnym.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29
należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby uregulowanie krajowe powierzało
organizacji upoważnionej do pobierania i dystrybucji opłat z tytułu praw autorskich, wykonywanie prawa do
zezwalania na zwielokrotnianie i na publiczne udostępnianie w formie cyfrowej książek niedostępnych, pozwalając
jednocześnie autorom tych książek na zgłoszenie sprzeciwu wobec tego wykonywania lub na jego powstrzymanie?
Artykuł 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 stanowią, że państwa członkowskie przyznają autorom wyłączne
prawo do zezwalania na bezpośrednie lub pośrednie zwielokrotnianie ich utworów przy wykorzystaniu wszelkich
środków i w jakiejkolwiek formie lub do zakazania takiego zwielokrotniania. Ponadto, przysługuje im wyłączne prawo
do zezwalania na publiczne udostępnianie ich utworów lub do zakazania takiego udostępniania. Trybunał stwierdził,
że ochrona, jaką przyznają te przepisy autorom, musi mieć szeroki zakres (wyroki: Infopaq International, C-5/08, pkt
43; Painer, C-145/10, pkt 96). Należy ją rozumieć w szczególności w ten sposób, że nie ogranicza się ona do
posiadania praw zagwarantowanych przez art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29, ale rozciąga się także na ich
wykonywanie. Taka wykładnia znajduje potwierdzenie w Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich
i artystycznych, do której art. 1–21 Unia zobowiązała się stosować. Z art. 5 ust. 2 Konwencji berneńskiej wynika, że
ochrona, jaką gwarantuje ona autorom, rozciąga się zarówno na posiadanie, jak i na wykonywanie praw do
zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworu, o których mowa w jej art. 9 ust. 1 i art. 11bis ust. 1, a które
są analogiczne do praw chronionych dyrektywą 2001/29.
Trybunał podkreślił, że prawa gwarantowane autorom przez art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 mają
charakter prewencyjny, w tym znaczeniu, że wszelkie akty zwielokrotniania utworu lub jego publicznego
udostępniania przez osobę trzecią wymagają uprzedniej zgody jego autora (wyroki: Infopaq International, pkt 57, 74;
Football Association Premier League i in., C-403/08 i C-429/08, pkt 162; SCF Consorzio Fonografici, C-135/10, pkt
75; Svensson i in., C 466/12, pkt 15). Z zastrzeżeniem wyjątków i ograniczeń przewidzianych w sposób wyczerpujący
w art. 5 dyrektywy 2001/29 wszelkie korzystanie z utworu przez osobę trzecią bez takiej uprzedniej zgody należy
uznać za naruszenie praw autorskich do tego utworu (wyrok UPC Telekabel Wien, C-314/12, pkt 24, 25). Jednak art.
2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 nie precyzują sposobu, w jaki ta uprzednia zgoda autora musi zostać
wyrażona, wobec czego – zdaniem TS – te przepisy nie mogą być interpretowane jako narzucające, aby została ona
udzielona bezwzględnie w sposób wyraźny. Przeciwnie, te przepisy dopuszczają także wyrażenie tej zgody w sposób
dorozumiany.
Z orzecznictwa TS wynika, że w sytuacji gdy autor zezwolił uprzednio w sposób wyraźny i bezwarunkowy na
publikację swoich artykułów w serwisie internetowym wydawcy prasy, bez zastosowania dodatkowo środków
technicznych ograniczających dostęp do tych utworów za pośrednictwem innych serwisów internetowych, można
uznać w istocie, że ten autor wyraził zgodę na udostępnienie tych utworów ogółowi internautów (wyrok Svensson
i in., C-466/12, pkt 25–28, 31).
Jednak TS podkreślił, że warunki, w jakich można dopuścić dorozumianą zgodę, powinny być ściśle określone, aby
nie pozbawić znaczenia samej zasady uprzedniej zgody autora. W szczególności każdy autor musi zostać skutecznie
poinformowany o zamierzonym korzystaniu z jego utworu przez osobę trzecią oraz o dostępnych mu środkach

pozwalających na sprzeciwienie się temu. W przypadku braku wcześniejszego skutecznego poinformowania o takim
zamierzonym korzystaniu autor nie jest w stanie zająć stanowiska w jego kwestii, a w rezultacie, w razie potrzeby,
zakazać takiego korzystania, wobec czego już samo istnienie jego dorozumianej zgody w tym zakresie pozostaje
czysto hipotetyczne. Trybunał stwierdził, że jeżeli brakuje gwarancji zapewniających faktyczne informowanie autorów
o zamierzonym korzystaniu z ich utworów oraz o dostępnych im środkom pozwalającym na zakazanie tego
korzystania, to nie mogą oni de facto w ogóle zająć stanowiska w tej kwestii.
Sporne francuskie regulacje powierzają upoważnionej organizacji wykonywanie prawa do zezwalania na cyfrowe
wykorzystanie książek niedostępnych, pozwalając jednocześnie autorom tych książek na wyrażenie sprzeciwu przed
skorzystaniem z tego prawa w okresie sześciu miesięcy od momentu umieszczenia tych książek w utworzonej w tym
celu bazie danych. Skorzystanie z prawa do zgłoszenia sprzeciwu ustanowionego przez to uregulowanie na rzecz
wszystkich podmiotów praw autorskich do tych książek, a w szczególności na rzecz ich autorów, powoduje zakaz
wykorzystania tych utworów, natomiast brak sprzeciwu danego autora w określonym terminie można interpretować
w świetle art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 jako wyrażenie przez niego domyślnej zgody na takie
wykorzystanie. Trybunał stwierdził, że z postanowienia odsyłającego nie wynika, aby sporne uregulowanie
ustanawiało mechanizm gwarantujący skuteczne i zindywidualizowane informowanie autorów. Nie jest więc
wykluczone, że niektórzy nawet autorzy nie wiedzą o zamierzonym wykorzystaniu ich utworów, a zatem nie są oni
w stanie zająć w tej kwestii żadnego stanowiska. Zdaniem TS w tych okolicznościach sam brak sprzeciwu z ich
strony nie może zostać uznany za dorozumiane wyrażenie przez nich zgody na takie wykorzystanie.
Trybunał stwierdził, że sporne uregulowanie pozwala autorom w szczególności na położenie kresu handlowemu
wykorzystaniu ich utworów w formie cyfrowej w drodze działania w porozumieniu z wydawcami tych utworów
w formie drukowanej, lub samodzielnie. Jednak w tym drugim przypadku, pod warunkiem przedstawienia dowodu na
to, iż są jedynymi podmiotami praw autorskich do tych utworów. Z wyłącznego charakteru praw do zwielokrotniania
i do publicznego udostępniania utworu przewidzianych w art. 2 lit. a) i w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 wynika, iż
autorzy są jedynymi osobami, którym ta dyrektywa przyznaje, na zasadzie nabycia pierwotnego, prawo do
rozporządzania ich utworami (wyrok Luksan, C-277/10, pkt 53).
Z orzecznictwa TS wynika, że chociaż dyrektywa 2001/29 nie zabrania państwom członkowskim przyznania
dodatkowo określonych uprawnień lub określonych korzyści osobom trzecim takim jak wydawcy, to jednak może to
nastąpić pod warunkiem, że te uprawnienia i korzyści nie będą naruszały praw, jakie przyznaje ona autorom tytułem
wyłącznym (wyrok Hewlett-Packard Belgium, C-572/13, pkt 47–49).
Trybunał uznał, że w przypadku gdy autor utworu zdecyduje – w ramach stosowania spornego uregulowania –
o zakończeniu w przyszłości wykorzystania tego utworu w formie cyfrowej, musi on móc skorzystać z tego prawa, nie
będąc uzależnionym, w pewnych przypadkach, od woli innych osób. Nie dotyczy to osób, którym ten autor uprzednio
zezwolił na takie cyfrowe wykorzystanie, a zatem od zgody wydawcy, który zresztą posiada jedynie prawa do
wykorzystania utworu w formie drukowanej. Ponadto, z art. 5 ust. 2 Konwencji berneńskiej wynika, że UE musi
zapewnić, aby posiadanie i wykonywanie praw do zwielokrotniania i do publicznego udostępniania utworów
przyznanych twórcom przez tę Konwencję i stanowiących odpowiednik praw przewidzianych w art. 2 lit. a) i w art. 3
ust. 1 dyrektywy 2001/29 nie wymagało spełnienia żadnych formalności. Trybunał stwierdził, że w ramach spornego
uregulowania autor utworu musi mieć możliwość zapobieżenia wykonywania przez osobę trzecią przysługujących mu
do tego utworu praw do cyfrowego wykorzystania i w ten sposób zakazania tej osobie jakiegokolwiek przyszłego
wykorzystania w tej formie. Przy czym nie może być to uzależnione od konieczności dopełnienia uprzednio
formalności w postaci dowiedzenia, że inne osoby nie są podmiotami innych praw do wspomnianego utworu, takich
jak praw dotyczących jego wykorzystania w formie drukowanej.
Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że stoją
one na przeszkodzie temu, aby uregulowanie krajowe, takie jak uregulowanie w postępowaniu głównym, powierzało
organizacji upoważnionej do pobierania i dystrybucji opłat z tytułu praw autorskich wykonywanie prawa do
zezwalania na zwielokrotnianie i publiczne udostępnianie w formie cyfrowej książek „niedostępnych” (tj. książek
opublikowanych we Francji przed 1.1.2001 r., które nie są już przedmiotem komercyjnego rozpowszechniania ani
przedmiotem publikacji w formie drukowanej lub cyfrowej), nawet jeśli pozwala jednocześnie autorom tych książek
lub innym podmiotom praw autorskich do tych książek na zgłoszenie sprzeciwu wobec tego wykonywania lub na jego
powstrzymanie na warunkach zdefiniowanych w tym uregulowaniu.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 16.11.2016 r., Soulier i Doke, C-301/15

Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby uregulowanie krajowe, takie jak uregulowanie w postępowaniu głównym, powierzało organizacji upoważnionej do pobierania i dystrybucji opłat z tytułu praw autorskich wykonywanie prawa do zezwalania na zwielokrotnianie i publiczne udostępnianie w formie cyfrowej książek „niedostępnych” (tj. książek opublikowanych we Francji przed 1.1.2001 r., które nie są już przedmiotem komercyjnego rozpowszechniania ani przedmiotem publikacji w formie drukowanej lub cyfrowej), nawet jeśli pozwala jednocześnie autorom tych książek lub innym podmiotom praw autorskich do tych książek na zgłoszenie sprzeciwu wobec tego wykonywania lub na jego powstrzymanie na warunkach zdefiniowanych w tym uregulowaniu. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 16.11.2016 r., Soulier i Doke, C-301/15