Ograniczenie wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów

Publikacja omawia problematykę ograniczenia wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów, w kontekście wolności informacji i prasy. Przedstawia przypadek, w którym niemiecki dziennikarz opublikował fragmenty tajnych raportów wojskowych, co doprowadziło do sporu prawno-autorskiego. Trybunał Sprawiedliwości UE analizuje kwestie związane z definicją 'utworu' oraz zakresem harmonizacji przepisów dyrektywy 2001/29. Ponadto podkreśla rolę wolności informacji i prasy w kontekście praw autorskich.

Tematyka: wolność informacji, wolność prasy, prawa autorskie, zwielokrotnianie utworów, publiczne udostępnianie utworów, Trybunał Sprawiedliwości UE, dyrektywa 2001/29

Wolność informacji i wolność prasy nie mogą uzasadniać, poza wyjątkami i ograniczeniami przewidzianymi
w art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy 2001/29, odstępstwa od wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania
i publicznego udostępniania utworów.
Stan faktyczny
Sporządzane przez RFN cotygodniowe raporty o sytuacji wojskowej dotyczące operacji prowadzonych za granicą,
pod nazwą „Informacja dla parlamentu” (dalej jako: UdP), są rozsyłane do wybranych podmiotów. UdP uważa się za
„dokumenty zaklasyfikowane jako zastrzeżone”, przy czym kwalifikacja ta odpowiada najniższemu poziomowi
niejawności w niemieckim prawie.
FM prowadzi portal internetowy niemieckiego dziennika. W 2012 r. FM złożyła wniosek o udostępnienie wszystkich
UdP sporządzonych w latach 2001-2012. Wniosek ten nie został uwzględniony ze względu na bezpieczeństwo
interesów armii. Jednakże FM uzyskała w nieznany sposób znaczną część UdP, które częściowo opublikowała pod
nazwą „Dokumenty dotyczące Afganistanu”. Dokumenty te były dostępne na jej stronie internetowej w postaci
pojedynczych zeskanowanych stron, wraz z wprowadzeniem, dodatkowymi linkami i zaproszeniem do dyskusji. RFN,
uznawszy, że FM naruszyła jej prawa autorskie do UdP, wytoczyła przeciwko niej powództwo o zaniechanie.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie
harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. Urz. 2001, L
167, s. 10) oraz art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi oraz art. 5 ust. 3 lit. d) tej dyrektywy należy interpretować w ten
sposób, że stanowią one środki pełnej harmonizacji?
- Czy ustanowione w art. 11 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: Karta) wolność informacji
i wolność prasy mogą uzasadniać, poza wyjątkami i ograniczeniami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy
2001/29, odstępstwo od wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów,
o których mowa w art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 tej dyrektywy?
Stanowisko TS
Pojęcie „utwór”
Trybunał przypomniał, że przedmiot może być chroniony prawem autorskim na podstawie dyrektywy 2001/29
tylko wówczas, gdy może on zostać uznany za „utwór” w rozumieniu tych przepisów (wyrok Levola Hengelo, C-
310/17, pkt 34). Z jednolitej linii orzeczniczej TS wynika, że aby przedmiot można było zakwalifikować jako „utwór”,
powinny być spełnione kumulatywnie dwie przesłanki. Po pierwsze, dany przedmiot musi być oryginalny, w tym
znaczeniu, że stanowi własną twórczość intelektualną jego autora. Aby można było uznać twórczość intelektualną za
własną twórczość jej autora, musi ona odzwierciedlać jego osobowość, co ma miejsce wówczas, gdy autor mógł
wyrazić swoje możliwości twórcze przy realizacji utworu poprzez dokonywanie swobodnych i twórczych wyborów
(wyrok Painer, C-145/10, pkt 87–89). Po drugie, zakwalifikowanie jako „utworu” w rozumieniu dyrektywy 2001/29 jest
zastrzeżone dla elementów stanowiących wyraz takiej twórczości intelektualnej (wyrok Levola Hengelo, pkt 37).
Trybunał stwierdził, że raporty o sytuacji wojskowej, takie jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym, mogą być
chronione prawem autorskim jedynie pod warunkiem, który powinien zostać zweryfikowany przez sąd krajowy
w każdym konkretnym przypadku, że raporty te stanowią twórczość intelektualną ich autora, odzwierciedlającą jego
osobowość i wyrażającą się w swobodnych i twórczych wyborach dokonywanych przez niego w trakcie sporządzania
tych raportów.
Zakres harmonizacji przepisów dyrektywy 2001/29
Przepisy art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 przewidują, że państwa członkowskie przyznają autorom,
odpowiednio, wyłączne prawo do zezwalania na bezpośrednie lub pośrednie zwielokrotnianie ich utworów,
w jakikolwiek sposób i w jakiejkolwiek formie, lub zabraniania takiego zwielokrotniania oraz wyłączne prawo
zezwalania na publiczne udostępnianie tych utworów lub jego zakazywania. Trybunał stwierdził, że te przepisy
w sposób jednoznaczny definiują przysługujące podmiotom praw autorskich w Unii wyłączne prawa do
zwielokrotniania i publicznego udostępniania i nie zawierają żadnej przesłanki ani nie są uzależnione, w zakresie ich
wykonania lub skutków, od wydania jakiegokolwiek aktu.

Z orzecznictwa TS wynika, że te przepisy zapewniają zharmonizowane ramy prawne gwarantujące wysoką i jednolitą
ochronę praw do zwielokrotniania i publicznego udostępniania (wyrok ITV Broadcasting i in., C-275/15, pkt 22).
W ocenie TS art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 stanowią środki pełnej harmonizacji materialnej
treści praw, o których jest mowa w tych przepisach (wyrok Arsenal Football Club, C-206/01, pkt 43).
Zgodnie z art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi i art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 wskazane w nim wyjątki lub
ograniczenia dotyczą korzystania z utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną w powiązaniu ze złożeniem
sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, w granicach uzasadnionych celem informacji, o ile zostanie podane
źródło, łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe oraz cytowania do celów
takich jak słowa krytyki lub recenzje, o ile dotyczy ono utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną, który został
już zgodnie z prawem podany do publicznej wiadomości, o ile zostanie podane źródło, łącznie z nazwiskiem autora,
poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe, oraz o ile korzystanie to odbywa się zgodnie z uczciwymi
praktykami i w rozmiarze usprawiedliwionym przez szczególny cel. W ocenie TS z treści tych przepisów wynika, że
nie harmonizują one w sposób pełny zakresu wyjątków lub ograniczeń w nim zawartych. Przy czym zakres
swobody państw członkowskich przy wdrażaniu tych przepisów jest pod kilkoma względami ograniczony m.in.
granicami wyznaczonych przez unijne prawo.
Trybunał orzekł, że art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że
stanowią one środki pełnej harmonizacji materialnej treści praw, o których w nich mowa. Przepis art. 5 ust. 3
lit. c) przypadek drugi i art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że nie
stanowią one środków pełnej harmonizacji zakresu wyjątków lub ograniczeń, które zawierają.
Wolność informacji i wolność prasy
Trybunał podkreślił, że wyjątki i ograniczenia przewidziane w art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi i art. 5 ust. 3 lit. d)
dyrektywy 2001/29 zmierzają do uprzywilejowania korzystania z prawa do wolności wypowiedzi użytkowników
przedmiotów chronionych i do wolności prasy, które ma szczególne znaczenie, gdy jest chronione na podstawie praw
podstawowych w stosunku do interesu autora, który ma możliwość sprzeciwienia się używaniu jego utworu, przy
jednoczesnym zapewnieniu temu autorowi prawa do tego, aby co do zasady jego nazwisko zostało wskazane (wyrok
Painer, C-145/10, pkt 135). W ocenie TS zezwolenie każdemu państwu członkowskiemu na wprowadzenie odstępstw
od wyłącznych praw autora, o których mowa w art. 2–4 dyrektywy 2001/29, poza wyjątkami i ograniczeniami
przewidzianymi w sposób wyczerpujący w art. 5 tej dyrektywy, zagrażałoby skuteczności harmonizacji prawa
autorskiego i praw pokrewnych realizowanej przez tę dyrektywę, jak również wyznaczonemu przez nią celowi
pewności prawa (wyrok Svensson i in., C-466/12, pkt 34, 35).
Trybunał orzekł, że ustanowiona w art. 11 Karty wolność informacji i wolność prasy nie może uzasadniać,
poza wyjątkami i ograniczeniami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy 2001/29, odstępstwa od
wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania, o których mowa odpowiednio
w art. 2 lit. a) i w art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
Zakres wykładni sądu krajowego
W rozpatrywanej sprawie FM nie tylko opublikowała UdP na swojej stronie internetowej, lecz również przedstawiła je
w formie usystematyzowanej, wraz z wprowadzeniem, dodatkowymi linkami i zaproszeniem do dyskusji. W tych
okolicznościach i przy założeniu, że UdP należy zakwalifikować jako „utwory” w rozumieniu art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1
dyrektywy 2001/29, TS uznał, że opublikowanie tych dokumentów może stanowić korzystanie z utworów
w powiązaniu ze złożeniem sprawozdania o aktualnych wydarzeniach w rozumieniu art. 5 ust. 3 lit. c)
przypadek drugi dyrektywy 2001/29. W ocenie TS taka publikacja może w związku z tym być objęta zakresem tego
przepisu, o ile spełnione są pozostałe przesłanki przewidziane w tym przepisie, czego ustalenie należy do sądu
odsyłającego.
Trybunał orzekł, że w ramach wyważenia, jakiego sąd krajowy powinien w świetle wszystkich okoliczności
konkretnej sprawy dokonać pomiędzy z jednej strony prawami wyłącznymi autora, o których mowa w art. 2
lit. a) i w art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29, a z drugiej strony prawami użytkowników przedmiotów objętych
ochroną, o których mowa w art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi i w art. 5 ust. 3 lit. d) tej dyrektywy, powinien
on oprzeć się na wykładni tych przepisów, która, uwzględniając ich treść i zachowując ich skuteczność (effet
utile), jest w pełni zgodna z zagwarantowanymi w Karcie prawami podstawowymi.
Trybunał odniósł się do kwestii utrzymania, i to zwłaszcza w środowisku cyfrowym, właściwej równowagi między
z jednej strony interesem podmiotów praw autorskich i praw pokrewnych, jaki one mają w ochronie ich prawa
własności intelektualnej, zagwarantowanej w art. 17 ust. 2 Karty, a z drugiej strony ochroną interesów i praw
podstawowych użytkowników przedmiotów chronionych – w szczególności ich wolności wypowiedzi i informacji,
zagwarantowanej w art. 11 Karty – a także ochroną interesu ogólnego. Z przedstawionego wyroku wynika, że
powołanie się na uregulowane w Karcie wolność informacji i wolność prasy nie mogą uzasadniać, poza wyjątkami

i ograniczeniami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy 2001/29, odstępstwo od wyłącznych praw autorów do
zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów, wskazanych w art. 2 lit. a) i art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
Trybunał uznał również, że raporty o sytuacji wojskowej lub też niektóre ich elementy mogą być chronione prawem
autorskim jeżeli zostaną zakwalifikowane przez sąd krajowy jako „utwory” w rozumieniu dyrektywy 2001/29.
Wyrok TS z 29.7.2019 r., Funke Medien NRW, C-469/17

Trybunał orzekł, że wolność informacji i prasy nie mogą uzasadniać odstępstwa od wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów, zgodnie z dyrektywą 2001/29. Przepisy te stanowią środki pełnej harmonizacji materialnej treści praw autorskich w Unii Europejskiej. Wyrok TS z 29 lipca 2019 roku, dotyczący sprawy Funke Medien NRW, wyraźnie precyzuje te kwestie.