Cytowanie utworu w celu polemiki

Cytowanie utworu w celu polemiki nie wymaga uprzedniej zgody autora i może obejmować odesłanie za pomocą hiperlinku. Publikacja opisuje spór między V.B. a wydawcą oraz kwestie związane z harmonizacją prawa autorskiego w Unii Europejskiej. Trybunał orzekł, że korzystanie z utworu w kontekście aktualnych wydarzeń wymaga zgodności z zasadą proporcjonalności. Z kolei cytatowanie za pomocą hiperlinku nie wymaga integracji cytowanego utworu z nowym tekstem.

Tematyka: Cytowanie, polemika, V.B., wydawca, harmonizacja prawa autorskiego, Trybunał Europejski, wolność wypowiedzi, wolność prasy, hiperlinki, prawa autorskie, Spiegel Online

Cytowanie utworu w celu polemiki „w powiązaniu ze złożeniem sprawozdania o aktualnych wydarzeniach”
nie wymaga, co do zasady, uprzedniej zgody autora. Pojęcie „cytowanie” obejmuje również odesłanie na
pomocą hiperlinku do pliku dostępnego w sposób niezależny od głównego tekstu.
Stan faktyczny
V.B. jest on autorem manuskryptu dotyczącego polityki karnej w zakresie przestępstw seksualnych wobec
małoletnich, który jako artykuł został opublikowany w zbiorze w 1988 r. Wydawca zmienił tytuł manuskryptu oraz
skrócił jedno zdanie. V.B. wniósł na powyższe skargę do wydawcy. W kolejnych latach V.B., który był krytykowany za
wypowiedzi ujęte w tym artykule.
W dniu 17.9.2013 r. – gdy V.B. kandydował w wyborach parlamentarnych w RFN - został mu przedstawiony
manuskrypt. Następnego dnia V.B. udostępnił go różnym redakcjom prasowym jako dowód, że został on zmieniony
przez wydawcę. Jednakże V.B. nie zgodził się na publikację tego manuskryptu ani tego artykułu, ale sam opublikował
manuskrypt i artykuł na swojej własnej stronie internetowej, umieszczając na każdej stronie następującą uwagę:
„Dystansuję się od tego artykułu. Volker Beck”.
W dniu 20.9.2013 r. Spiegel Online opublikował artykuł, w którym stwierdził, że – wbrew podnoszonym przez V.B.
zarzutom – istotna treść zawarta w jego manuskrypcie nie została zmieniona przez wydawcę, a zatem latami
wprowadzał on w błąd opinię publiczną. Oprócz tego artykułu oryginalne wersje manuskryptu i artykułu V.B. były
dostępne do pobierania za pośrednictwem hiperlinków. Następnie V.B. podważył przed sądem udostępnienie
pełnych tekstów ww. manuskryptu i artykułu na stronie internetowej Spiegel Online twierdząc, że narusza to jego
prawa autorskiego.
Stanowisko TS
Pełna harmonizacja
W art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy 2001/29 przewidziano wykaz wyjątków i ograniczeń dotyczących wyłącznych praw do
zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów. W ocenie TS z treści tych przepisów wynika, że nie
harmonizują one w sposób pełny zakresu wyjątków lub ograniczeń w nim zawartych.
Przy czym TS zaznaczył, że niezależnie od powyższych stwierdzeń zakres swobody państw członkowskich przy
wdrażaniu art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi i art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 jest ograniczony, w tym powinny:
być zgodne z prawem UE; zapewniać w ramach tego wdrożenia skuteczności (effet utile) ustanowionych w ten
sposób wyjątków i ograniczeń oraz szanować ich cel; zgodne z art. 5 ust. 5 tej dyrektywy; zapewnić odpowiednią
równowagę między poszczególnymi prawami podstawowymi chronionymi przez unijny porządek prawny.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi i art. 5 ust. 3 lit. d) tej dyrektywy należy interpretować
w ten sposób, że nie stanowią one środków pełnej harmonizacji zakresu wyjątków lub ograniczeń, które
zawierają.
Wolność informacji i wolność prasy
W odniesieniu do wyjątków i ograniczeń przewidzianych w art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi i art. 5 ust. 3 lit. d)
dyrektywy 2001/29 TS podkreślił, że zmierzają one do uprzywilejowania korzystania z prawa do wolności wypowiedzi
użytkowników przedmiotów chronionych i do wolności prasy, które ma szczególne znaczenie, gdy jest chronione na
podstawie praw podstawowych w stosunku do interesu autora, który ma możliwość sprzeciwienia się używaniu jego
utworu, przy jednoczesnym zapewnieniu temu autorowi prawa do tego, aby co do zasady jego nazwisko zostało
wskazane (wyrok Painer, pkt 135).
Trybunał orzekł, że ustanowiona w art. 11 Karty wolność informacji i wolność prasy nie może uzasadniać,
poza wyjątkami i ograniczeniami przewidzianymi w art. 5 ust. 2 i 3 dyrektywy 2001/29, odstępstwa od
wyłącznych praw autorów do zwielokrotniania i publicznego udostępniania, określonych, o których mowa,
w art. 2 lit. a) i w art. 3 ust. 1 tej dyrektywy.
Zakres wykładni sądu krajowego
Trybunał orzekł, że w ramach wyważenia, jakiego sąd krajowy powinien w świetle wszystkich okoliczności konkretnej
sprawy dokonać pomiędzy z jednej strony prawami wyłącznymi autora, o których mowa w art. 2 lit. a) i w art. 3 ust. 1
dyrektywy 2001/29, a z drugiej strony prawami użytkowników przedmiotów objętych ochroną, o których mowa w art. 5

ust. 3 lit. c) przypadek drugi i w art. 5 ust. 3 lit. d) tej dyrektywy, powinien on oprzeć się na wykładni tych
przepisów, która, uwzględniając ich treść i zachowując ich skuteczność (effet utile), jest w pełni zgodna
z zagwarantowanymi w Karcie prawami podstawowymi.
Korzystanie z utworu „w powiązaniu ze złożeniem sprawozdania o aktualnych wydarzeniach”
Trybunał wskazał, że art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi dyrektywy 2001/29 nie zawiera żadnego wymogu
dotyczącego uzyskania, przed zwielokrotnieniem lub publicznym udostępnieniem chronionego utworu, zezwolenia
podmiotu praw autorskich. Z zastrzeżeniem wskazania źródła i korzystania z tego utworu w granicach uzasadnionych
celem informacji przewidziane w tym przepisie wyjątek lub ograniczenie wymagają jedynie, aby to korzystanie
odbywało się „w powiązaniu ze złożeniem sprawozdania o aktualnych wydarzeniach”. Trybunał stwierdził, że
wobec braku w dyrektywie 2001/29 jakiejkolwiek definicji tych terminów należy je interpretować zgodnie z ich
zwyczajowym znaczeniem w języku potocznym, z uwzględnieniem kontekstu, w którym są one użyte, i celów
uregulowania, którego są częścią (wyrok Deckmyn i Vrijheidsfonds, C-201/13, pkt 19). Odnosząc się do treści art. 5
ust. 3 lit. c) przypadek drugi dyrektywy 2001/29 TS stwierdził, że czynność „złożenia sprawozdania” należy rozumieć
jako podanie informacji o aktualnym wydarzeniu. O ile samo ogłoszenie takiego wydarzenia nie stanowi
sprawozdania z niego, o tyle wyrażenie „złożenie sprawozdania” w zwykłym jego znaczeniu nie wymaga, aby
użytkownik przeprowadził szczegółową analizę tego wydarzenia. Następnie – sprawozdanie powinno dotyczyć
„aktualnego wydarzenia”. Trybunał uznał, że aktualne wydarzenie to wydarzenie, które w chwili składania z niego
sprawozdania odpowiada na interes informacyjny ogółu. Ponadto, art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi dyrektywy
2001/29 wymaga, aby podane zostało źródło, łącznie z nazwiskiem autora chronionego utworu, chyba że okaże się
to niemożliwe, oraz aby rozpatrywane korzystanie odbywało się wyłącznie „w granicach uzasadnionych celem
informacji”, a zatem aby było ono zgodne z zasadą proporcjonalności. Zatem korzystanie z chronionego utworu nie
powinno przekraczać granic tego, co jest konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu informacji. Trybunał
wskazał, że w niniejszej sprawie do sądu odsyłającego należy sprawdzenie, czy publikacja oryginalnych wersji
manuskryptu i artykułu opublikowanego ww. zbiorze w całości i bez wzmianek o zdystansowaniu się przez V.B. od
treści tych dokumentów, była konieczna do osiągnięcia zamierzonego celu.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 lit. c) przypadek drugi dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób,
że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który ogranicza stosowanie wyjątku lub ograniczenia
przewidzianego w tym przepisie do przypadków, w których uprzednie ubieganie się o udzielenie zezwolenia
na wykorzystanie chronionego utworu do celów sporządzenia sprawozdania z aktualnych wydarzeń nie jest
w rozsądny sposób możliwe.
Zastosowanie hiperlinków
Zdaniem TS, ani treść art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29, ani pojęcie „cytowania”, nie wymagają, aby cytowany
utwór został zintegrowany z nowym tekstem, który go cytuje – przykładowo poprzez wstawki lub przypisy – gdyż
cytowanie może także polegać na umieszczeniu hiperlinku do tego utworu.
W związku z tym, że manuskrypt i artykuł V. Becka zostały udostępnione publicznie w Internecie za pomocą
hiperlinków jako pliki dostępne w sposób niezależny, TS podkreślił, że art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 wymaga
dla celów jego stosowania, aby rozpatrywane korzystanie odbywało się „zgodnie z uczciwymi praktykami
i w rozmiarze usprawiedliwionym przez szczególny cel”. Zatem korzystanie z ww. manuskryptu i artykułu do celów
cytowania nie powinno wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celu zamierzonego przez te cytowanie.
Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie
„cytowanie”, o którym mowa w tym przepisie, obejmuje odesłanie na pomocą hiperlinku do pliku dostępnego
w sposób niezależny od głównego tekstu.
Zgodne z prawem podanie do publicznej wiadomości
Na podstawie art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 wyjątek dotyczący cytowania stosuje się tylko pod warunkiem, że
dany cytat dotyczy utworu, który został zgodnie z prawem podany do publicznej wiadomości, przez które należy
rozumieć udostępnienie tego utworu odbiorcom (wyrok Painer, pkt 128).
W odniesieniu do kwestii, czy utwór został już udostępniony „zgodnie z prawem”, TS podkreślił, że dozwolone jest
jedynie, o ile spełnione są pozostałe warunki przewidziane w art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29, przetaczanie
cytatów z utworu już zgodnie z prawem udostępnionego odbiorcom (zob. podobnie wyrok Painer, pkt 127). Tym
samym uznał, że utwór lub część utworu zostały już zgodnie z prawem udostępnione publicznie, jeżeli zostały one
udostępnione odbiorcom za zezwoleniem podmiotu praw autorskich lub też na podstawie niedobrowolnej licencji lub
zezwolenia ustawowego.
Trybunał wskazał, że to do sądu krajowego należy ocena, czy utwór został podany do publicznej wiadomości
zgodnie z prawem, w świetle konkretnego przypadku, który sąd ten rozpatruje, i z uwzględnieniem wszelkich
okoliczności danego przypadku (wyrok Deckmyn i Vrijheidsfonds, pkt 28).

Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, iż utwór został
już zgodnie z prawem udostępniony odbiorcom, jeżeli w tej konkretnej postaci został już wcześniej
opublikowany za zezwoleniem podmiotu praw autorskich lub też na podstawie niedobrowolnej licencji lub
zezwolenia ustawowego.
Na uwagę zasługuje przede wszystkim dokonana przez Trybunał wykładnia określonej w dyrektywie 2001/29
możliwości korzystania z utworu „w powiązaniu ze złożeniem sprawozdania o aktualnych wydarzeniach”
ograniczającej prawa autorskie. Ponadto, interesujące są rozważania TS dotyczące warunków i sposobów
cytowania.
Wyrok TS z 29.7.2019 r., Spiegel Online, C-516/17

Trybunał Europejski podkreślił znaczenie korzystania z prawa do wolności wypowiedzi i prasy, jednocześnie respektując prawa autorów. Wyrok TS z 29.7.2019 r. dotyczył sprawy Spiegel Online, w której interpretowano możliwość cytowania utworów w kontekście prawa autorskiego.