Wyłączne prawo do zwielokrotniania producenta fonogramu
Wykorzystanie przez osobę trzecią próbki dźwiękowej z fonogramu wymaga zgody producenta. Trybunał Europejski podjął decyzję w sprawie skargi Hüttera i in. przeciwko Pelhamowi dotyczącej kwestii zwielokrotniania fonogramu. Rozważono także definicję 'kopii' fonogramu oraz autonomię państw członkowskich w ustalaniu wyjątków i ograniczeń praw producentów fonogramów.
Tematyka: producent fonogramu, samplowanie, zwielokrotnianie, prawo autorskie, Trybunał Europejski, dyrektywa 2001/29, korzystanie z sampli, prawo do cytowania
Wykorzystanie przez osobę trzecią próbki dźwiękowej z fonogramu wymaga zgody producenta. Trybunał Europejski podjął decyzję w sprawie skargi Hüttera i in. przeciwko Pelhamowi dotyczącej kwestii zwielokrotniania fonogramu. Rozważono także definicję 'kopii' fonogramu oraz autonomię państw członkowskich w ustalaniu wyjątków i ograniczeń praw producentów fonogramów.
Wykorzystanie przez osobę trzecią próbki dźwiękowej, nawet bardzo krótkiej, pobranej z fonogramu w celu włączenia jej do innego fonogramu, wymaga, co do zasady każdorazowo, zgody producent fonogramu. Stan faktyczny R. Hütter i F. Schneider‑ Esleben (zwanymi dalej: Hütter i in.) są członkami zespołu muzycznego Kraftwerk. W 1977 r. ten zespół opublikował fonogram zawierający utwór muzyczny Metall auf Metall. M. Pelham i M. Haas (zwanymi dalej: Pelham) są kompozytorami utworu muzycznego Nur mir, który ukazał się na fonogramach wyprodukowanych w 1997 r. przez spółkę Pelham. Hütter i in. twierdzą, że Pelham skopiowała, w postaci cyfrowej, trwającą w przybliżeniu dwie sekundy próbkę (sample) sekwencji rytmicznej utworu muzycznego Metall auf Metall i włączyła tę próbkę w postaci kolejnych powtórzeń do utworu muzycznego Nur mir, mimo że miała możliwość samodzielnego zagrania wspomnianej sekwencji. Hütter i in. wnieśli skargę do sądu w Hamburgu i zażądali zaprzestania naruszenia, przyznania im odszkodowania, przekazania informacji i przekazania fonogramów w celu ich zniszczenia. Stanowisko TS Zakres wyłącznego prawa przyznanego producentowi fonogramu do zezwalania na zwielokrotnianie lub zakazywania zwielokrotniania jego fonogramu Zgodnie z art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania na bezpośrednie lub pośrednie, tymczasowe lub stałe zwielokrotnianie utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo lub do zabraniania takiego zwielokrotniania dla producentów fonogramów – w odniesieniu do ich fonogramów. W dyrektywie 2001/29 nie zdefiniowano pojęcia „zwielokrotnianie w całości lub częściowo” fonogramu w rozumieniu tego przepisu. Z art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 wynika, że zwielokrotnianie przez użytkownika próbki dźwiękowej, nawet bardzo krótkiej, fonogramu powinno w zasadzie zostać uznane za zwielokrotnienie „w części” fonogramu w rozumieniu tego przepisu, a zatem zwielokrotnianie takie wchodzi w zakres przyznanego przez nią producentowi takiego fonogramu prawa wyłącznego. Trybunał stwierdził, że technika samplingu, która polega na tym, że użytkownik pobiera, najczęściej za pomocą sprzętu elektronicznego, próbkę fonogramu i wykorzystuje ją w celu stworzenia nowego utworu, stanowi formę wyrazu artystycznego, który objęty jest zakresem wolności sztuki, chronionej na mocy art. 13 Karty. W ramach korzystania z tej swobody użytkownik próbki dźwiękowej (sample) tworzący nowy utwór może być skłoniony do dokonania zmian w próbce pobranej z fonogramu do tego stopnia, że próbka ta nie będzie rozpoznawalna w takim utworze. Tymczasem uznanie, że próbka pobrana z fonogramu i wykorzystana w nowym utworze w zmienionej i nierozpoznawalnej postaci do celów twórczości artystycznej stanowi „zwielokrotnienie” tego fonogramu w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29, zdaniem TS, nie tylko byłoby sprzeczne ze zwykłym znaczeniem tego słowa w języku potocznym, lecz naruszałoby również przywołany już wymóg zachowania właściwej równowagi. W szczególności taka wykładnia umożliwiałaby producentowi fonogramów sprzeciwienie się w takim przypadku pobraniu przez osobę trzecią do celów twórczości artystycznej próbki dźwiękowej, choćby bardzo krótkiej, z jego fonogramu, podczas gdy takie pobranie nie naruszałoby możliwości uzyskania przez danego producenta zadowalającej stopy zwrotu z poczynionych przez niego inwestycji. Trybunał orzekł, że art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 w świetle Karty należy interpretować w ten sposób, że przyznane w tym przepisie na rzecz producenta fonogramów wyłączne prawo do zezwalania na zwielokrotnianie lub zakazywania zwielokrotniania jego fonogramu umożliwia mu sprzeciwienie się wykorzystaniu przez osobę trzecią próbki dźwiękowej, nawet bardzo krótkiej, pobranej z jego fonogramu w celu włączenia tej próbki do innego fonogramu, chyba że próbka ta zostanie na nim zamieszczona w zmienionej i nierozpoznawalnej dla ucha postaci. Kopia fonogramu Zgodnie z art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/115 państwa członkowskie przewidują dla producentów fonogramów wyłączne prawo podawania do publicznej wiadomości ich fonogramów, w tym kopii, w drodze sprzedaży lub w inny sposób. W przepisach dyrektywy 2006/115 nie zdefiniowano pojęcia „kopii” w rozumieniu art. 9 tej dyrektywy. Wobec powyższego TS stwierdził, że to pojęcie należy interpretować z uwzględnieniem kontekstu danego przepisu i celu rozpatrywanego uregulowania. Trybunał przypomniał, że przewidziane w art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/115 przysługujące producentowi fonogramów wyłączne prawo rozpowszechniania ma na celu zapewnienie temu producentowi poprzez odpowiednią ochronę prawną jego praw własności intelektualnej możliwości dokonania amortyzacji nakładów inwestycyjnych poniesionych przez producenta na produkcję fonogramów, które mogą okazać się wyjątkowo wysokie i ryzykowne. Z motywu 2 wynika, że ochrona przyznana producentowi fonogramów przez tę dyrektywę ma na celu w szczególności zwalczanie piractwa, czyli produkcji i rozpowszechniania wśród odbiorców podrobionych egzemplarzy fonogramów. Tymczasem, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 46 opinii, jedynie nośnik zawierający całość lub istotną część dźwięków utrwalonych na fonogramie, ze względu na jego właściwości, ma na celu zastąpienie jego legalnych egzemplarzy, w związku z czym może stanowić kopię tego fonogramu w rozumieniu art. 9 ust. 1 dyrektywy 2006/115. W ocenie TS nie jest tak natomiast w przypadku nośnika, który nie zawiera całości lub istotnej części dźwięków utrwalonych na fonogramie, a ogranicza się do włączenia próbek muzycznych, w danym przypadku w zmienionej postaci, przeniesionych z tego fonogramu w celu stworzenia nowego i samoistnego utworu. Trybunał orzekł, że art. 9 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, iż fonogram, który zawiera próbki muzyczne przeniesione z innego fonogramu, nie stanowi „kopii” tego fonogramu w rozumieniu tego przepisu, ponieważ nie obejmuje on całości lub istotnej części tego fonogramu. Zakres autonomii legislacyjnej państwa członkowskiego Trybunał podkreślił, że lista wyjątków i ograniczeń ustanowionych w art. 5 tej dyrektywy ma charakter wyczerpujący (wyroki: Soulier i Doke, C-301/15, pkt 34; Renckhoff, C-161/17, pkt 16). Dlatego państwo członkowskie nie może ustanowić w prawie krajowym wyjątku lub ograniczenia w odniesieniu do przewidzianego w art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 prawa producenta fonogramów innego niż wyjątki lub ograniczenia przewidziane w art. 5 tej dyrektywy. Pojęcie „cytowanie” Zgodnie z art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do praw wyłącznych do zwielokrotniania i publicznego udostępniania utworów, o których mowa w art. 2 i 3 tej dyrektywy, w przypadku gdy chodzi o cytowanie dokonane na przykład w celach krytyki lub recenzji, o ile dotyczy ono utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną, który został już zgodnie z prawem podany do publicznej wiadomości, jeśli zostanie podane źródło, łącznie z nazwiskiem autora, poza przypadkami, w których okaże się to niemożliwe, oraz jeśli korzystanie odbywa się zgodnie z uczciwymi praktykami i w rozmiarze usprawiedliwionym przez szczególny cel. Wobec braku w dyrektywie 2001/29 definicji pojęcia „cytowanie” TS wskazał, że określenie znaczenia i zakresu tego słowa należy dokonać zgodnie ze zwykłym jego znaczeniem w języku potocznym, przy jednoczesnym uwzględnieniu kontekstu, w jakim zostało ono użyte, i celów uregulowania, którego jest częścią. Odnosząc się do zwyczajowego znaczenia pojęcia „cytowanie” w języku potocznym TS stwierdził, że cechami charakterystycznymi cytowania są wykorzystanie przez użytkownika, który nie jest jego autorem, utworu lub, bardziej ogólnie, fragmentu utworu celem zilustrowania wypowiedzi, obronienia opinii lub także umożliwienia konfrontacji intelektualnej między tym utworem a wypowiedziami wspomnianego użytkownika, przy czym użytkownik utworu chronionego, który zamierza powołać się na wyjątek dotyczący cytowania, powinien mieć na celu nawiązanie dialogu ze tym utworem. Trybunał orzekł, że art. 5 ust. 3 lit. d) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „cytowania”, o którym mowa w tym przepisie, nie obejmuje sytuacji, w której niemożliwe jest zidentyfikowanie danego utworu poprzez rozpatrywany cytat. Pełna harmonizacja Zgodnie art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo zezwalania na bezpośrednie lub pośrednie, tymczasowe lub stałe zwielokrotnianie utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo lub zabraniania takiego zwielokrotniania wobec producentów fonogramów w odniesieniu do ich fonogramów. W ocenie TS ten przepis definiuje w sposób jednoznaczny przysługujące producentom fonogramów w UE wyłączne prawo do zwielokrotniania. Ponadto, ten przepis nie zawiera żadnej przesłanki ani nie jest uzależniony, w zakresie jego wykonania lub skutków, od wydania jakiegokolwiek aktu. Trybunał orzekł, że art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że stanowi on środek pełnej harmonizacji materialnej treści prawa, o którym jest mowa w tym przepisie. Trybunał zaprezentował w przedstawionym wyroku bardzo restrykcyjne stanowisko odnośnie korzystania z sampli, które może mieć wpływ na artystyczną swobodę oraz wpłynąć na stosowanie „prawa do cytowania” przez artystów. W ocenie TS próbka dźwiękowa pobrana z fonogramu i wykorzystana w nowym utworze tylko wówczas gdy jest w zmienionej i nierozpoznawalnej postaci nie stanowi „zwielokrotnienia” tego fonogramu w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 2001/2. Wyrok TS z 29.7.2019 r., Pelham i in., C-476/17
Trybunał Europejski wydał restrykcyjny wyrok w sprawie korzystania z sampli muzycznych, co może ograniczyć artystyczną swobodę oraz stosowanie prawa do cytowania. Wniosek TS dotyczący interpretacji pojęcia 'zwielokrotnienie' fonogramu w świetle dyrektywy 2001/29 ma istotne konsekwencje dla branży muzycznej.