Prawnoautorska ochrona wzorów
W publikacji omawiana jest kwestia ochrony prawnoautorskiej dla wzorów odzieży. Przedstawiono stan faktyczny dotyczący sporu między dwiema spółkami oraz pytanie prejudycjalne dotyczące interpretacji dyrektywy 2001/29 w kontekście wzorów odzieży. Trybunał wskazał, że istnienie oryginalności oraz możliwość zidentyfikowania wzoru są kluczowymi elementami dla uznania go za "utwór" podlegający ochronie. Ostatecznie TS orzekł, że wzory odzieży nie mogą być automatycznie traktowane jako "utwory" i nie podlegają ochronie prawnoautorskiej, jeśli ich efekt estetyczny nie spełnia wymogów oryginalności i precyzji.
Tematyka: prawnoautorska ochrona, wzory odzieży, dyrektywa 2001/29, oryginalność, identyfikowalność, Trybunał Europejski, wyrok TS, Cofemel
W publikacji omawiana jest kwestia ochrony prawnoautorskiej dla wzorów odzieży. Przedstawiono stan faktyczny dotyczący sporu między dwiema spółkami oraz pytanie prejudycjalne dotyczące interpretacji dyrektywy 2001/29 w kontekście wzorów odzieży. Trybunał wskazał, że istnienie oryginalności oraz możliwość zidentyfikowania wzoru są kluczowymi elementami dla uznania go za "utwór" podlegający ochronie. Ostatecznie TS orzekł, że wzory odzieży nie mogą być automatycznie traktowane jako "utwory" i nie podlegają ochronie prawnoautorskiej, jeśli ich efekt estetyczny nie spełnia wymogów oryginalności i precyzji.
Wzorom odzieży nie przysługuje ochrona prawnoautorska jeżeli poza realizowanym przez nie celem użytkowym wywołują jedynie swoisty i odróżniający je efekt estetyczny. Stan faktyczny CSV i GSR są dwiema spółkami prowadzącymi działalność w sektorze projektowania, produkcji i sprzedaży odzieży. GSR wystąpił do portugalskiego sądu z powództwem zmierzającym do nakazania CSV zaprzestania wszelkich naruszeń jego praw autorskich i wszelkich podejmowanych wobec niego czynów nieuczciwej konkurencji, a także naprawienia poniesionej przez niego z tego tytułu szkody, w razie zaś ponownego naruszenia – zapłaty na jego rzecz dziennej kary pieniężnej do czasu zaprzestania naruszenia. W ramach tego powództwa GSR podniósł w szczególności, że niektóre wzory dżinsów, bluz i T-shirtów produkowanych przez CSV powielały jego wzory. GSR twierdził również, że te ostatnie wzory odzieży stanowią przejaw oryginalnej twórczości intelektualnej i z tego względu powinno się je zakwalifikować jako „utwory” podlegające ochronie prawnoautorskiej. CSV podnosił m.in., że te wzory odzieży nie mogą zostać uznane za „utwory” korzystające z takiej ochrony. Pytanie prejudycjalne Czy art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. Urz. z 2001 r. L Nr 167, s. 10) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby ustawodawstwo krajowe przyznawało ochronę na podstawie prawa autorskiego wzorom takim jak wzory odzieży będące przedmiotem postępowania głównego z uwagi na to, że poza realizowanym przez nie celem użytkowym wywołują one swoisty i odróżniający je z estetycznego punktu widzenia efekt wizualny? Stanowisko TS Zgodnie z art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie mają obowiązek przewidzieć na rzecz autorów wyłączne prawo do zezwalania na zwielokrotnianie ich utworów lub zabraniania takiego zwielokrotniania. Trybunał wskazał, że termin „utwór”, którym posługuje się ten przepis, został użyty także w art. 3 ust. 1 i w art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/29 odnoszących się do przysługujących autorom praw wyłącznych w zakresie publicznego udostępniania i rozpowszechniania ich utworów, a także w art. 5, 6 i 7 tej dyrektywy, z których pierwszy dotyczy wyjątków i ograniczeń, jakie mogą zostać ustanowione w odniesieniu do tych praw wyłącznych, a dwa ostatnie – środków technologicznych i środków informacji zapewniających ochronę owych praw wyłącznych. Z jednolitego orzecznictwa TS wynika, że pojęcie „utwór”, o którym mowa we wszystkich tych przepisach, stanowi autonomiczne pojęcie unijnego prawa, które należy interpretować i stosować w sposób jednolity i które zakłada spełnienie dwóch przesłanek mających charakter kumulatywny. Z jednej strony pojęcie to oznacza, że istnieje oryginalny przedmiot w tym znaczeniu, że stanowi on własną twórczość intelektualną jego autora. Z drugiej strony kwalifikacja jako „utworu” jest zastrzeżona dla elementów stanowiących wyraz takiej twórczości intelektualnej (wyroki: Infopaq International, C-5/08, pkt 37, 39; Levola Hengelo, C-310/17, pkt 33, 35–37). Odnośnie pierwszego z tych elementów z orzecznictwa TS wynika, że aby przedmiot można było uznać za oryginalny, konieczne i zarazem wystarczające jest to, aby stanowił on odzwierciedlenie osobowości autora, przejawiające się w jego swobodnych i twórczych wyborach (wyroki: Painer, C-145/10, pkt 88, 89, 94; Renckhoff, C-161/17, pkt 14). Jeżeli chodzi o drugi z przywołanych elementów, Trybunał uściślił, że pojęcie „utwór”, do którego odnosi się dyrektywa 2001/29, w sposób konieczny oznacza istnienie przedmiotu możliwego do zidentyfikowania z wystarczającym stopniem precyzji i obiektywności (wyrok Levola Hengelo, pkt 40). W przypadku gdy przedmiot wykazuje ww. cechy, a zatem stanowi utwór, powinien on w tym charakterze korzystać z ochrony na podstawie prawa autorskiego, zgodnie z dyrektywą 2001/29. Przy czym TS podkreślił, że zakres tej ochrony nie zależy od stopnia swobody twórczej, jaką dysponuje jego autor, oraz że zakres ten nie jest w związku z tym węższy od zakresu ochrony, z której korzysta jakikolwiek utwór objęty zakresem tej dyrektywy (wyrok Painer, C-145/10, pkt 97–99). Trybunał wskazał, że na mocy art. 17 ust. 2 KPP własność intelektualna podlega ochronie. Przy czym z treści tego postanowienia nie wynika, że wszystkie przedmioty stanowiące własność intelektualną lub kategorie przedmiotów powinny korzystać z identycznej ochrony. Unijny prawodawca przyjął rożne akty prawa wtórnego mające na celu zapewnienie ochrony własności intelektualnej. Odnosząc się do wzorów TS wskazał, że art. 17 dyrektywy 98/71 stanowi w zdaniu pierwszym, iż wzór, chroniony prawem z rejestracji lub prawem państwa członkowskiego, zgodnie z tą dyrektywą, korzysta również z ochrony przewidzianej przez prawo autorskie tego państwa członkowskiego od dnia stworzenia wzoru lub jego utrwalenia w dowolnej formie. W tym przepisie uściślono, że zakres i warunki, zgodnie z którymi taka ochrona jest przyznana, łącznie z poziomem wymaganej oryginalności, są określane przez państwo członkowskie. również wobec wzorów chronionych na poziomie UE, system analogiczny do tego wynikającego z art. 17 dyrektywy 98/71 został przewidziany w art. 96 ust. 2 rozporządzenia nr 6/2002. Zdaniem TS te dwa przepisy należy interpretować w świetle motywu 8 dyrektywy 98/71 i motywu 32 rozporządzenia nr 6/2002, które wyraźnie odwołują się do zasady „kumulowania” ochrony wzorów oraz ochrony na podstawie prawa autorskiego. Jeżeli chodzi o prawo autorskie, z art. 9 dyrektywy 2001/29, który należy interpretować z uwzględnieniem w szczególności wszystkich jego wersji językowych (wyrok C & J Clark International et Puma, C-659/13 i C-34/14, pkt 122), a zarazem w świetle motywu 60 tej dyrektywy, wynika że dyrektywa ta nie ma wpływu na stosowanie krajowych lub unijnych przepisów istniejących w innych dziedzinach, a w szczególności przepisów dotyczących wzorów. W dyrektywie 2001/29 potwierdzono dalsze istnienie i zakres przepisów obowiązujących w dziedzinie wzorów, w tym zasadę „kumulowania”. Zważywszy na ogół tych przepisów, TS stwierdził, że wzory można zakwalifikować jako „utwory” w rozumieniu dyrektywy 2001/29, jeżeli spełniają one ww. dwa wymogi. Trybunał sprecyzował, że ochrona wzorów oraz ochrona przyznana na mocy prawa autorskiego służą realizacji odmiennych celów i podlegają odrębnym systemom. Rzecznik generalny wskazał w pkt 51 i 55 opinii, że ochrona wzorów ma na celu ochronę przedmiotów, które jakkolwiek są nowe i zindywidualizowane, to mają charakter użytkowy i są przeznaczone do produkcji masowej. Ponadto, ta ochrona powinna obowiązywać przez określony czas, który powinien jednak być wystarczający, aby pozwolić na zwrot inwestycji koniecznych do stworzenia i wyprodukowania tych przedmiotów, a zarazem nie ograniczać nadmiernie konkurencji. Z kolei ochrona związana z prawem autorskim, której czas obowiązywania jest znacznie dłuższy, jest zastrzeżona dla przedmiotów zakwalifikowanych jako utwory. Z tych względów TS uznał, że przyznanie ochrony prawnoautorskiej przedmiotowi chronionemu jako wzór nie może prowadzić do tego, że naruszone zostaną cele i skuteczność właściwe obu tym rodzajom ochrony. W ocenie TS wprawdzie na podstawie unijnego prawa na zasadzie kumulacji można przyznać temu samemu przedmiotowi ochronę przewidzianą dla wzorów i ochronę wynikającą z prawa autorskiego, to jednak ta kumulacja może nastąpić jedynie w określonych sytuacjach. W tym względzie, po pierwsze, TS stwierdził, że jak wynika z powszechnego znaczenia słowa „estetyczny”, efekt wizualny, jaki może wywierać wzór, stanowi rezultat subiektywnego z natury rzeczy doznania piękna odczuwanego przez każdą osobę. W konsekwencji ten efekt o subiektywnym charakterze nie pozwala sam w sobie uzasadnić istnienia przedmiotu możliwego do zidentyfikowania z wystarczającym stopniem precyzji i obiektywności w rozumieniu orzecznictwa TS. Po drugie, chociaż rozważania o charakterze estetycznym wchodzą w zakres działalności twórczej, to, zdaniem TS, okoliczność, iż dany wzór wywołuje efekt estetyczny, nie pozwala sama w sobie na ustalenie, czy wzór ten stanowi twórczość intelektualną odzwierciedlającą swobodę wyboru i osobowość jego autora, przez co mógłby spełnić wymóg oryginalności. Wynika stąd zdaniem TS, że okoliczność, iż wzory takie jak wzory odzieży będące przedmiotem sprawy w postępowaniu głównym wywołują poza realizowanym przez nie celem użytkowym swoisty i odróżniający je z estetycznego punktu widzenia efekt wizualny, nie może uzasadniać zakwalifikowania takich wzorów jako „utworów” w rozumieniu dyrektywy 2001/29. Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby ustawodawstwo krajowe przyznawało ochronę prawnoautorską wzorom takim jak wzory odzieży będące przedmiotem postępowania głównego z uwagi na to, że poza realizowanym przez nie celem użytkowym wywołują one swoisty i odróżniający je z estetycznego punktu widzenia efekt wizualny. Z przedstawionego wyroku jasno wynika, że jedynie wzór odzieży, który spełnia kryteria uznania go za „utwór” w rozumieniu dyrektywy 2001/29 podlega ochronie prawnoautorskiej. Trybunał powołał się w tym orzeczneiu na konsekwentnie przedstawianą w poszczególnych wyrokach interpretację odnośnie elementów pojęcia „utwór”. Wyrok TS z 12.9.2019 r., Cofemel, C-683/17
Trybunał Europejski wydał wyrok w sprawie "Cofemel", potwierdzając, że wzory odzieży nie mogą być automatycznie uznane za "utwory" podlegające ochronie prawnoautorskiej. Konieczne jest spełnienie kryteriów oryginalności i identyfikowalności wzoru. Ochrona prawnoautorska dotyczy tylko tych wzorów, które są uznane za "utwory" zgodnie z dyrektywą 2001/29.