Definicja uprawnienia droit de suite
Uprawnienie droit de suite jest autorskim uprawnieniem majątkowym związanym z odsprzedażą dzieł plastycznych. Sąd Apelacyjny w Warszawie definiuje je jako prawo autora do otrzymywania wynagrodzenia za zawodową odsprzedaż dzieła. Dyrektywa 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady harmonizuje to prawo w UE.
Tematyka: droit de suite, prawo autorskie, odsprzedaż dzieł sztuki, Dyrektywa 2001/84/WE, twórca, spadkobierca, komisant, wynagrodzenie, harmonizacja, niezbywalność, niezrzeczenie, przedawnienie, działalność gospodarcza
Uprawnienie droit de suite jest autorskim uprawnieniem majątkowym związanym z odsprzedażą dzieł plastycznych. Sąd Apelacyjny w Warszawie definiuje je jako prawo autora do otrzymywania wynagrodzenia za zawodową odsprzedaż dzieła. Dyrektywa 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady harmonizuje to prawo w UE.
Uprawnienie droit de suite (ang. the artist's resale right) jest odrębnym uprawnieniem autorsko prawnym o charakterze majątkowym, wiążącym się z problematyką oryginału dzieła plastycznego. Zdefiniować je można jako prawo autora oraz jego spadkobierców, do otrzymywania pewnego, określonego w sposób procentowy, wynagrodzenia za kolejną sprzedaż dzieła, w przypadku, gdy odsprzedaż ta ma charakter zawodowy (jest organizowana przez galerie sztuki, domy aukcyjne, itp.) - orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie. Opis stanu faktycznego W pozwie z 1.3.2017 r. powódka L.P. wniosła o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i zobowiązanie pozwanej (...) S. A. z siedzibą w W. do zapłaty na rzecz powódki kwoty 2495 zł z odsetkami ustawowymi od 6.9.2016 r. do dnia zapłaty, tytułem dokonanej przez pozwaną zawodowej odsprzedaży prac plastycznych wymienionych w pozwie, których autorką jest powódka. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał roszczenie za zasadne, natomiast Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację pozwanej. Z uzasadnienia Sądu W ocenie Sądu Apelacyjnego droit de suite jest prawem twórcy nie powiązanym w jakikolwiek sposób z ewentualnie nawet prowadzoną w ramach działalności gospodarczej działalnością artystyczną, całkowicie niezależnym od takiej działalności gospodarczej. W związku z faktem, że to nietypowe uprawnienie autorskie, pozbawione sfery zakazowej i ograniczające się do prawa do wynagrodzenia, nie występowało we wszystkich krajach Unii Europejskiej, Komisja Europejska wydała w 1996 r. projekt Dyrektywy w sprawie harmonizacji droit de suite, który po wprowadzeniu do niego szeregu zmian został przyjęty jako Dyrektywa 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27.9.2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (Dz. Urz. UE z 2001 r. L Nr 272, s. 32). Droit de suite w Polsce występowało w ustawie z 1926 r. (wprowadzone zostało ustawą z 22.3.1935 r. o zmianie ustawy z 29.3.1926 r. o prawie autorskiem, Dz.U. Nr 26, poz. 176), natomiast nie zostało przejęte przez ustawę z 10.7.1952 r. prawie autorskim (Dz.U. Nr 34, poz. 234). Instytucja ta została wprowadzona do obowiązującej ustawy z 4.2.1994 r. - Prawo autorskie i prawach pokrewnych (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1231 ze zm.; dalej jako: PrAut). Od 6.5.2006 r. nowelizacją z 23.3.2006 r. (Dz.U. Nr 66, poz. 474) jej kształt został dopasowany do konstrukcji przewidzianej w przywołanej wyżej dyrektywie 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27.9.2001 r. Uprawnionym z tytułu droit de suite jest twórca lub jego spadkobierca (art. 19 PrAut). Może on wykonywać prawo osobiście lub za pośrednictwem wyspecjalizowanych podmiotów, w szczególności organizacji zbiorowego zarządzania. Artykuł 6 ust. 2 dyrektywy 2001/84/WE pozostawił ustanowienie obowiązkowego lub fakultatywnego zbiorowego zarządzania do uznania państw członkowskich. Większość państw europejskich wprowadziła system obowiązkowy, ale znacząca liczba pozostała, tak jak Polska, przy systemie fakultatywnym. Należy zwrócić uwagę, że między 1.5.2004 r. a 6.5.2006 r. tekst art. 19 ust. 1 PrAut przewidywał obligatoryjne pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania, które od 2006 r. zostało zniesione. Roszczenie przewidziane w art. 19 PrAut powstaje z tytułu odsprzedaży (por. art. 192 ust. 1 PrAut), dokonanej zawodowo (por. art. 192 ust. 2 PrAut), oryginalnych egzemplarzy utworów plastycznych i fotograficznych. Pod pojęciem " utworu oryginalnego " należy rozumieć, zgodnie z przepisem art. 19 ust. 3 PrAut - egzemplarze wykonane osobiście przez twórcę oraz kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone. " Odsprzedażą " jest z kolei każda sprzedaż następująca po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę, a " odsprzedażą zawodową " - wszystkie czynności o charakterze odsprzedaży dokonywane, w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych. Z przyjętej w polskim prawie regulacji wynika, że odpowiedzialność z tytułu prawa odsprzedaży zawsze spoczywa na sprzedawcy, jednak, gdy sprzedawca jest tylko zastępcą pośrednim, jak to ma miejsce w przypadku umowy komisu, odpowiedzialnym za dług jest komitent a komisanta obciąża tylko odpowiedzialność solidarna. Zasadę tą daje się wyprowadzić w drodze wykładni z art. 193 ust. 1 PrAut, gdyż komitent nie jest stroną umowy sprzedaży. Po stronie twórcy powstaje jednak roszczenie o zapłatę wynagrodzenia w stosunku do komisanta, czyli sprzedawcy ujawnionego w umowie sprzedaży, który np. nie chce ujawnić osoby trzeciej, na rzecz której działał. Nie jest do końca jasne w doktrynie, jak w takiej sytuacji należy traktować odpowiedzialność komisanta, czy jest to odpowiedzialność za własny, czy za cudzy dług. Wychodząc jednak od zasady ustalonej w art. 193 ust. 1 PrAut, zgodnie z którą w przypadku zastępstwa pośredniego komisant odpowiada tylko solidarnie można przyjąć, że w przypadku braku ujawnienia osoby trzeciej odpowiedzialność komisanta jest nadal odpowiedzialnością solidarną. W świetle powyższych rozważań należy przyjąć, że pozwana działając jako komisant jest sprzedawcą w rozumieniu art. 192 ust. 2 PrAut i dlatego na podstawie art. 193 ust. 1 PrAut odpowiada względem autorki dzieł - powódki za zapłatę droit de suite. Jak prawidłowo wyjaśnił Sąd I instancji komisant działa we własnym imieniu, ale na rachunek właściciela, czyli dokonuje odsprzedaży oryginału dzieła (art. 765 KC), tym samym jako sprzedawca (nie właściciel) zobligowany jest do zapłaty na rzecz twórcy droit de suite. I nie ma podstaw prawnych do zwolnienia go z tego obowiązku, czy przerzucenia ciężaru zapłaty na właściciela. Sprzedawcą dzieł za każdym razem była bowiem pozwana, czego przecież nie kwestionuje. To powoduje, że jej odpowiedzialność w sporze za zapłatę względem powódki droit de suite jest bezdyskusyjna, zaś zarzut naruszenia przepisów art. 193 ust. 1 w zw. z art. 192 ust. 1 i 2 PrAut nietrafny. Specyficzna proweniencja prawa "odsprzedaży" sprawia, że uprawnienie to jest mocno powiązane z osobą faktycznego twórcy niezależnie od tego, czy jego działalność artystyczna prowadzona jest w ramach działalności gospodarczej. Do zasadniczych cech prawa należy jego niezbywalność (z wyłączeniem możliwości egzekucji - art. 831 § 1 pkt 3 KPC) oraz niezrzekalność honorarium autorskiego wyliczonego na podstawie ceny odsprzedaży dzieła (zob. art. 18 ust. 3 PrAut). Bardzo trudno jest jednoznacznie określić naturę "prawa odsprzedaży". Punkt 4 preambuły dyrektywy 2001/84/WE charakteryzuje droit de suite jako "integralną część prawa autorskiego" oraz "istotny przywilej autorów". Również większość przedstawicieli krajowej doktryny wskazuje, że jest to autorskie uprawnienie o charakterze majątkowym. Jego pokrewieństwo z "klasycznymi" autorskimi prawami majątkowymi wyraża się w wielu elementach: wspólnym momencie powstania (wraz z powstaniem utworu, zakładając w ogóle, że powstałe dzieło korzysta z kwalifikacji jako utwór), takim samym okresie trwania, dziedziczności. Ponadto roszczenie o wynagrodzenie powstaje w momencie odsprzedaży utworu. Jeśli przyjąć, że art. 19-195 PrAut opisują (pozytywną) treść prawa odsprzedaży, jego podstawowym wyróżnikiem jest brak elementu zakazowego, co oznacza przede wszystkim, że w przypadku nieuiszczenia zapłaty z tytułu odsprzedaży uprawniony podmiot nie może domagać się zaniechania naruszenia swoich praw ani podnosić innych żądań z katalogu art. 79 PrAut. Zaniechanie wypłaty honorarium nie stanowi bowiem bezprawnego aktu eksploatacji tworu, lecz jest uchybieniem zobowiązaniu mającemu swoje źródło w ustawie. Ponieważ roszczenie o zapłatę wynagrodzenia powstaje w momencie dalszej odsprzedaży dzieła, wobec którego wyczerpało się prawo wprowadzania do obrotu, droit de suite zostało skonstruowane jako samodzielne uprawnienie, wyjątkowo przysługujące w przypadku obrotu egzemplarzem utworu. Nie pozostaje zatem w związku z ewentualnie prowadzoną przez twórcę działalnością gospodarczą, przedawnia się tym samym w ogólnym 10-letnim terminie zważywszy przepisy o przedawnieniu obowiązujące w dacie odsprzedaży każdego z dzieł objętych powództwem. Z drugiej strony, jak wyżej wskazano, pozwana nie udowodniła, aby powódka tworzyła utwory w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, więc nawet gdyby przyjąć, że roszczenie z tytułu odsprzedaży dzieł może mieć związek z działalnością gospodarczą, to i tak nie wykazano tego w tym konkretnym przypadku. Niezasadny okazał się również podniesiony lakonicznie w uzasadnieniu apelacji zarzut naruszenia art. 194 PrAut, ponieważ sąd I instancji prawidłowo wyliczył należność powódki z tytułu prawa odsprzedaży. Przepisy ustawy ustanawiają na rzecz twórcy i jego spadkobierców majątkowe prawo autorskie powszechnie określane jako droit de suite. Jego istota sprowadza się do przyznania autorowi dzieła plastycznego oraz autorom niektórych innych kategorii dzieł, a także ich spadkobiercom prawa do określonego ułamka ceny osiągniętej przez dzieło sztuki przy każdej kolejnej odsprzedaży dokonanej w obrocie profesjonalnym. Zgodnie z art. 19 ust. 3 PrAut prawo do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży jest prawem niepodlegającym zrzeczeniu się, zbyciu oraz egzekucji. Wymaga także podkreślenia, że odpowiedzialność z tytułu prawa odsprzedaży zawsze spoczywa na sprzedawcy. Natomiast, gdy sprzedawca jest tylko zastępcą pośrednim, jak to ma miejsce w przypadku umowy komisu, odpowiedzialnym za dług jest komitent a komisanta obciąża tylko odpowiedzialność solidarna. Zasadę tą daje się wyprowadzić w drodze wykładni z art. 193 ust. 1 PrAut, gdyż komitent nie jest stroną umowy sprzedaży. Po stronie twórcy powstaje jednak roszczenie o zapłatę wynagrodzenia w stosunku do komisanta, czyli sprzedawcy ujawnionego w umowie sprzedaży, który np. nie chce ujawnić osoby trzeciej, na rzecz której działał. Wyrok SA w Warszawie z 27.6.2019 r., V ACa 473/18
Prawo droit de suite jest niezbywalne i niezrzeczone, związane z odsprzedażą dzieł sztuki. Komisant, działa we własnym imieniu na rachunek właściciela, odpowiada za zapłatę twórcy. Uprawnienie to nie podlega przedawnieniu i jest związane z osobą twórcy, niezależnie od prowadzenia działalności gospodarczej.