Naruszenie praw artysty wykonawcy

Ustanowienie wzruszalnego domniemania udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania w kontekście naruszenia praw artysty wykonawcy stanowi temat rozważań Trybunału Sprawiedliwości UE. W niniejszym wyroku TS analizuje zastosowanie dyrektywy 2001/29 w kontekście utworów zarejestrowanych w latach 1959–1978 oraz charakter praw zezwolenia artysty wykonawcy. Decyzja TS ma istotne znaczenie dla równowagi między prawami artystów wykonawców a instytucjami wykorzystującymi ich wykonania.

Tematyka: naruszenie praw artysty wykonawcy, wzruszalne domniemanie, zezwolenie artysty wykonawcy, dyrektywa 2001/29, Trybunał Sprawiedliwości UE, Spedidam, C-484/18

Ustanowienie wzruszalnego domniemania udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie
i wykorzystanie jego wykonania, co do zasady, jest zgodne z prawem UE.
Stan faktyczny
Francuski narodowy instytut audiowizualny (dalej jako: INA) jest państwowym przedsiębiorstwem publicznym
o charakterze przemysłowym i komercyjnym, które odpowiada za zachowanie i promowanie krajowego dziedzictwa
audiowizualnego. INA zapewnia w szczególności zachowanie audiowizualnych zapisów archiwalnych producentów
audiowizualnych, którymi są publiczne przedsiębiorstwa medialne, i przyczynia się do wykorzystywania tych zapisów.
PG i GF są następcami prawnymi ZV – muzyka zmarłego w 1985 r. W 2009 r. PG i GF stwierdzili, że INA
wprowadzała bez ich zezwolenia do obrotu w swoim sklepie internetowym wideogramy i fonogramy zawierające
wykonania utworów przez ZV, zarejestrowane w latach 1959–1978. Te wideogramy i fonogramy zostały
wyprodukowane i następnie rozpowszechnione przez publiczne przedsiębiorstwa medialne. PG i GF pozwały INA
o odszkodowanie za podnoszone naruszenie przysługujących im praw artysty wykonawcy.
Pytanie prejudycjalne
- Czy art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r.
w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.Urz.
L z 2001 r. Nr 167, s. 10) należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu
krajowemu, w którym ustanowiono, w dziedzinie wykorzystania audiowizualnych zapisów archiwalnych przez
wyznaczoną w tym celu instytucję, wzruszalne domniemanie udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na
utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania, gdy ten artysta wykonawca uczestniczy w rejestracji utworu
audiowizualnego dla celów nadawania?
Stanowisko TS
Stosowanie dyrektywy 2001/29
Rozpatrywane zapisy zarejestrowano w latach 1959–1978. Zgodnie z jej art. 10 ust. 1 przepisy dyrektywy 2001/29
znajdują zastosowanie do wszystkich utworów i innych przedmiotów objętych ochroną określonych w tej
dyrektywie, które 22.12.2002 r. były chronione przez ustawodawstwa państw członkowskich w dziedzinie praw
autorskich i pokrewnych lub które spełniały kryteria ochrony w rozumieniu tej dyrektywy lub przepisów
określonych w art. 1 ust. 2 tej dyrektywy. Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy i w jakim
zakresie strony w postępowaniu głównym mogą się powołać na ewentualne prawa nabyte lub umowy zawarte przed
22.12.2002 r., na które nie wywierają wpływu przepisy dyrektywy 2001/29.
Charakter prawny zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania
Zgodnie z art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 państwa członkowskie przewidują wyłączne prawo do
zezwalania na zwielokrotnianie i publiczne udostępnienie lub do ich zabraniania, dla artystów wykonawców –
w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień. Przede wszystkim TS wskazał, że ochrona przyznana na mocy tych
przepisów artystom wykonawcom powinna mieć szeroki zakres (wyrok Soulier i Doke, C-301/15, pkt 30). Należy po
pierwsze, w celu zapewnienia bezpieczeństwa prawnego w obrębie rynku wewnętrznego w sposób szeroki określić
definicje tych czynności. Po drugie, przez prawo do publicznego udostępnienia przedmiotów objętych ochroną
określonych w art. 3 ust. 2 lit. a) tej dyrektywy należy rozumieć prawo obejmujące wszystkie czynności
polegające na udostępnianiu takich przedmiotów odbiorcom nieznajdującym się w miejscu, z którego przedmiot
objęty ochroną jest podawany do wiadomości. W rezultacie ochronę tę należy rozumieć w szczególności, podobnie
jak ochronę przyznaną na mocy prawa autorskiego, w ten sposób, że nie ogranicza się ona do posiadania praw
zagwarantowanych na mocy art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29, lecz rozciąga się także na
wykonywanie tych praw (wyrok Soulier i Doke, pkt 31).
Trybunał przypomniał, że prawa zagwarantowane artystom wykonawcom na mocy art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a)
dyrektywy 2001/29 mają charakter prewencyjny, w związku z czym wszelka czynność zwielokrotniania lub
publicznego udostępnienia utrwaleń ich przedstawień wymaga ich uprzedniej zgody. Wynika stąd, że
z zastrzeżeniem wyjątków i ograniczeń przewidzianych w sposób wyczerpujący w art. 5 tej dyrektywy wszelkie
korzystanie z takich przedmiotów chronionych przez osobę trzecią bez takiej uprzedniej zgody należy uznać za
naruszenie praw osoby uprawnionej (wyrok Renckhoff, C-161/17, pkt 29). Taki sposób wykładni jest zgodny z celem
związanym z wysokim poziomem ochrony praw artystów wykonawców (motyw 9 dyrektywy 2001/29), a także

z koniecznością otrzymania przez artystów wykonawców odpowiedniego wynagrodzenia za używanie utrwaleń ich
przedstawień w celu umożliwienia im dalszej pracy twórczej i artystycznej (motyw 10 dyrektywy 2001/29).
W wyroku Soulier i Doke (pkt 35) TS stwierdził, że w odniesieniu do praw wyłącznych autora, art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2
lit. a) dyrektywy 2001/29 nie precyzują sposobu, w jaki owa uprzednia zgoda autora powinna zostać wyrażona,
wobec czego przepisy te nie mogą być interpretowane jako narzucające, aby taka zgoda została udzielona
koniecznie w formie pisemnej lub w sposób wyraźny. Trybunał uznał, że przeciwnie te przepisy dopuszczają także
wyrażenie tej zgody w sposób dorozumiany, pod warunkiem, że warunki, w jakich można dopuścić dorozumianą
zgodę, są ściśle określone, tak aby nie pozbawić znaczenia samej zasady uprzedniej zgody.
W rozpatrywanej francuskiej regulacji ustanowiono, co się tyczy artysty wykonawcy uczestniczącego w realizacji
utworu audiowizualnego, wzruszalne domniemanie na rzecz INA, że ów artysta wykonawca udzielił zezwolenia na
utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania, co umożliwia obejście określonego we francuskim prawie wymogu
dysponowania zezwoleniem pisemnym tego artysty wykonawcy na takie używanie.
Trybunał stwierdził, że artysta wykonawca uczestniczący w realizacji utworu audiowizualnego dla celów nadawania
przez publiczne przedsiębiorstwa medialne, który jest obecny w miejscu dokonywania zapisu takiego utworu w tym
celu, po pierwsze, ma wiedzę o zamierzonym używaniu jego wykonania (wyrok Soulier i Doke, pkt 43), i po drugie,
wykonuje utwór w celu takiego używania, w związku z czym można uznać – przy braku przeciwnego dowodu – że ze
względu na to uczestnictwo zezwolił on na utrwalenie tego wykonania i jego wykorzystanie. W ocenie TS takie
domniemanie umożliwia utrzymanie właściwej równowagi w dziedzinie praw i interesów między różnymi kategoriami
podmiotów uprawnionych, wskazanej w motywie 31 dyrektywy 2001/29. W szczególności, aby mogli oni
kontynuować twórczą i artystyczną pracę, artyści wykonawcy powinni otrzymywać odpowiednie wynagrodzenie za
używanie utrwaleń ich przedstawień – podobnie jak producenci w celu finansowania takich prac. W niniejszym zaś
wypadku ze względu na to, że INA nie posiada, w odniesieniu do jej zapisów archiwalnych, pisemnych zezwoleń
artystów wykonawców lub ich następców prawnych ani umów o pracę zawartych przez nich z producentami
rozpatrywanych programów audiowizualnych, instytut ten nie miałby możliwości wykorzystania części swoich
zasobów, co mogłoby okazać się szkodliwe dla interesów pozostałych podmiotów uprawnionych – takich jak
realizatorzy rozpatrywanych utworów audiowizualnych lub ich producenci będący publicznymi przedsiębiorstwami
medialnymi, w których prawa wstąpiła INA – czy też innych artystów wykonawców uczestniczących w wykonaniu tych
samych utworów. Takie domniemanie nie może, w każdym razie, wywierać wpływu na prawo artystów wykonawców
do otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia za używanie utrwaleń ich przedstawień.
Reasumując TS orzekł, że art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten
sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu, w którym ustanowiono, w dziedzinie
wykorzystania audiowizualnych zapisów archiwalnych przez wyznaczoną w tym celu instytucję, wzruszalne
domniemanie udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania,
gdy ten artysta wykonawca uczestniczy w rejestracji utworu audiowizualnego dla celów nadawania.
W niniejszym wyroku TS dokonał liberalnej wykładni art. 2 lit. b) i art. 3 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2001/29. Trybunał
uznał bowiem, że za zgodne z tymi przepisami uregulowanie w krajowym prawie wzruszalnego domniemania
udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania, gdy ten artysta
wykonawca uczestniczy w rejestracji utworu audiowizualnego dla celów nadawania. Należy zauważyć, że takie
domniemanie jest szczególnie istotne w przypadku „starszych” nagrań.
Ponadto, TS zastrzegł, że powyższe domniemanie nie narusza prawa artystów wykonawców do otrzymania
odpowiedniego wynagrodzenia za używanie ich nagrań.
Wyrok TS z 14.11.2019 r., Spedidam, C-484/18

Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 14.11.2019 r. (sprawa Spedidam, C-484/18) potwierdził, że ustanowienie wzruszalnego domniemania udzielenia zezwolenia przez artystę wykonawcę na utrwalenie i wykorzystanie jego wykonania w przypadku rejestracji utworu audiowizualnego dla celów nadawania nie narusza praw artystów wykonawców do wynagrodzenia. Liberalna wykładnia dyrektywy 2001/29 pozwala na zachowanie równowagi między różnymi interesami w dziedzinie praw autorskich.