Roszczenie informacyjne wynikające z prawa autorskiego

Roszczenie informacyjne wynikające z prawa autorskiego jest istotnym instrumentem pozwalającym organizacjom zbiorowego zarządzania na pobór wynagrodzeń i opłat oraz ochronę praw autorskich. Aktualne orzecznictwo Sądu Najwyższego podkreśla konieczność dostarczenia informacji niezbędnych do ustalenia naruszenia praw autorskich oraz wysokości wynagrodzenia. Sprawa dotyczyła udzielenia informacji finansowo-księgowej w związku ze świadczeniem usług reemisji, co stanowiło istotę sporu między stronami postępowania sądowego.

Tematyka: roszczenie informacyjne, prawo autorskie, organizacje zbiorowego zarządzania, Sąd Najwyższy, wynagrodzenia, opłaty, ochrona praw autorskich, informacje finansowo-księgowe, umowa licencyjna, orzecznictwo

Informacje niezbędne to takie, które są konieczne dla ustalenia, czy doszło do wkroczenia w sferę objętą
zarządem, a jeżeli tak to jakie utwory lub wykonania artystyczne są wykorzystywane i w jakim zakresie oraz
czy są podstawy do wystąpienia do sądu - orzekł Sąd Najwyższy (Wyrok Sądu Najwyższego z 27.11.2019 r., II
CSK 707/18,
nr 2281181).
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 26.4.2017 r. Sąd Okręgowy w S. zobowiązał pozwaną E. spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
(dalej: „E.”) do udzielenia i przesłania powodowi Stowarzyszeniu Autorów Z. w W. (dalej: „Z.”) w terminie czternastu
dni od uprawomocnienia się wyroku pisemnej informacji w zakresie wpływów netto pozwanej (bez podatku Vat)
uzyskanych od abonentów, w związku ze świadczeniem usług reemisji, które to wpływy nie obejmują naliczonych
i pobranych jednorazowych opłat przyłączeniowych i manipulacyjnych, w okresie od 1.5.2014 r. do wydania wyroku,
w rozbiciu na poszczególne miesiące oraz udostępnienia powodowi w celu wykonania kserokopii dokumentacji
finansowo – księgowej potwierdzającej wpływy netto pozwanej (bez podatku Vat) uzyskane od abonentów w związku
ze świadczeniem usług reemisji bez naliczonych i pobranych jednorazowych opłat przyłączeniowych
i manipulacyjnych w poszczególnych miesiącach w okresie od 1.5.2014 r. do dnia wydania wyroku, a w pozostałym
zakresie oddalił powództwo.
Sąd Apelacyjny w (…) orzekając na skutek apelacji pozwanej, wyrokiem z 9.11.2017 r. zmienił zaskarżony wyrok
w ten sposób, że oddalił powództwo w całości.
W skardze kasacyjnej powód zarzucając naruszenie art. 105 ust. 2 PrAut zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego
w całości, wnosząc o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie apelacji, ewentualnie uchylenie
oraz przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana E.
wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy uchylił wyroki sądów obu instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Z uzasadnienia sądu
Roszczenie informacyjne uregulowane w art. 105 ust. 2 PrAut (aktualnie art. 48 ustawy z 15.6.2018 r. o zbiorowym
zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi – Dz.U. z 2018 r. poz. 1293), jest podstawowym
instrumentem pozwalającym organizacjom zbiorowego zarządzania – w sytuacji sporu z użytkownikiem – realizację
ich zadań, zwłaszcza w zakresie poboru wynagrodzeń i opłat. W orzecznictwie Sądu Najwyższego stwierdzono
między innymi, że stanowi ono uprawnienie pomocnicze, które służy realizacji uprawnienia zasadniczego i ma
gwarantować efektywną ochronę praw ustawowo zagwarantowanych. Wskazano, że w art. 105 ust. 2 PrAut położono
nacisk na niezbędność, czyli potrzebę identyfikowaną celem, a nie na powinność wykazania zobowiązania
pozwanego. Przyjęto, że informacje niezbędne to takie, które są konieczne dla ustalenia, czy doszło do wkroczenia
w sferę objętą zarządem, a jeżeli tak, to jakie utwory lub wykonania artystyczne są wykorzystywane i w jakim
zakresie, oraz, czy są podstawy do wystąpienia do sądu. Powód nie ma natomiast obowiązku antycypacyjnego
wykazania istnienia zobowiązania pozwanego, gdyż jest to materia ewentualnego przyszłego postępowania
o zasądzenie. Dopiero na podstawie uzyskanych informacji możliwe będzie stwierdzenie, czy jakiekolwiek
zobowiązanie, będące źródłem obowiązku pozwanego powstało, a jeżeli tak, czy już wygasło ze skutkiem
zaspokojenia w całości lub w części, np. na skutek dobrowolnego świadczenia, czy też istnieje nadal (por. m.in.
uchwała Sądu Najwyższego z 17.9.2009 r., III CZP 57/09, OSNC 2010 r. Nr 4, poz. 49 oraz wyroki Sądu
Najwyższego z 27.6.2013 r., I CSK 617/12, OSNC – ZD, nr D, poz. 62 i z 9.11.2017 r., I CSK 51/17).
Sąd Apelacyjny trafnie określił istotę roszczenia informacyjnego i prawidłowo przyjął, że może być ono kierowane
także do podmiotów objętych stosunkiem umownym, o ile ma to służyć realizacji celu roszczenia, w tym ustalenia
wysokości należnego wynagrodzenia. Naruszył jednak art. 105 ust. 2 PrAut błędnie przyjmując, że w okolicznościach
sprawy skarżący nie wykazał niezbędności i celowości pozyskania informacji oraz dokumentów do określenia
wysokości roszczeń, których zamierza dochodzić.
Roszczenie informacyjne może okazać się nieuzasadnione, jeżeli wszystkie niezbędne organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi informacje zostały przekazane, a dokumenty udostępnione. Sytuacja taka nie
zaistniała jednak w rozpoznawanej sprawie, w której pozwana udzieliła informacji w zakresie niekompletnym
w stosunku do potrzeb powoda. Istota sporu polegała na wystąpieniu z żądaniem podania informacji i udostępnienia
dokumentów pozwalających wyliczyć powodowi żądanie zgodnie z prezentowaną przez niego wykładnią umowy

licencyjnej. Sąd Apelacyjny pominął, że roszczenie informacyjne aktualizuje się także w sytuacji, gdy uprawniony
dysponuje tylko informacjami częściowymi lub ma podstawy do przyjęcia, że przekazane mu informacje nie są
kompletne, a nie może ich ustalić samodzielnie bez lojalnego współdziałania podmiotu dokonującego reemisji.
Nie można także zgodzić się z tezą, że spór między stronami co do rozumienia użytego w umowie licencyjnej pojęcia
„opłat manipulacyjnych” i sposobu wyliczenia należnego wynagrodzenia stanowi przeszkodę do uwzględnienia
żądania w zgłoszonym w pozwie kształcie, z uwzględnieniem możliwości zmodyfikowania zakresu nałożonego na
pozwaną obowiązku w ramach uprawnień sądu. Spór między stronami sprowadza się do tego, czy wskazane w § 4
ust. 1 umowy wynagrodzenie autorskie w wysokości 1,1 % wpływów netto (bez podatku Vat) należy obliczać jedynie
po potrąceniu naliczonych i pobranych od abonentów opłat przyłączeniowych i manipulacyjnych, jak utrzymywał
powód, czy w ramach opłat manipulacyjnych przed obliczeniem należnego wynagrodzenia odliczyć należy także
koszty infrastruktury i koszty ogólne, jak twierdziła pozwana, dostosowując wykonywane dobrowolnie rozliczenia
wpływów do prezentowanej przez siebie interpretacji umowy łączącej strony.
Nie budzi wątpliwości, że w ramach żądania informacyjnego pozwana powinna przedstawić informację i udostępnić
dokumenty finansowo - księgowe w sposób żądany przez powoda, czyli obrazujące wpływy netto uzyskane od
abonentów w związku ze świadczeniem usług reemisji bez naliczonych i pobranych jednorazowych opłat
przyłączeniowych i manipulacyjnych w poszczególnych miesiącach (nie odliczając kosztów ogólnych i na utrzymanie
infrastruktury). Tymczasem E. przesyłając zgodnie z § 5 umowy rozliczenia należności na rzecz Z. potrącał od
wpływów uzyskanych od abonentów także koszty ogólne i na utrzymanie infrastruktury, co kwestionował powód.
Sąd w tego rodzaju postępowaniu nie rozstrzyga sporu między stronami odnośnie do wysokości wynagrodzenia
autorskiego za świadczenie usług reemisji uzgodnionego w § 4 ust. 1 umowy licencyjnej. Roszczenie informacyjne
ma służyć dopiero weryfikacji w oparciu o informację i dokumenty źródłowe stanowiące podstawę jej sporządzenia,
czy istnieje podstawa do wystąpienia z pozwem o zapłatę. Akceptacja stanowiska Sądu Apelacyjnego prowadziłaby
do sytuacji, że pozwana przedstawia rozliczenie w oparciu o prezentowaną przez siebie wykładnię umowy
licencyjnej, a powód nie ma możliwości uzyskania informacji i dostępu do dokumentów źródłowych pozwalających na
zweryfikowanie istnienia podstaw do wyliczenia żądania zapłaty wynagrodzenia autorskiego w uznawanej przez
siebie za prawidłową wysokości, bo jego przeciwnik procesowy twierdzi, że w ramach umowy łączącej strony
dostarczył już niezbędne informacje. Nie ma wątpliwości, że spór między stronami w zakresie wysokości należnego
wynagrodzenia na podstawie umowy licencyjnej rozstrzygnie dopiero sąd w sprawie o zapłatę, o ile takie żądanie
zostanie przez powoda zgłoszone. Wówczas dopiero będzie można rozważać czy od wpływów należy odjąć także
koszty ponoszone przez stronę pozwaną w związku z prowadzoną działalnością reemisyjną. Do powoda należy
bowiem wybór jaki użytek uczyni z pozyskanych w ramach zgłoszonego roszczenia informacji, a podstawa faktyczna
i prawna powództwa o zasądzenie będzie podlegała weryfikacji w tym postępowaniu (por. m.in. wyrok Sądu
Najwyższego z 6.7.2016 r., IV CSK 653/15, OSNAPiUS 2017, nr 5, poz. 59).
Do statutowych zadań organizacji zbiorowego zarządzania należy zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi
i pokrewnymi, ochrona powierzonych praw autorskich i pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień przewidzianych
w uprawie autorskim. Z istoty zarządzania określonego jako zbiorowe wynika, że organizacja, skupiająca możliwie
dużą ilość praw autorskich i pokrewnych, ma możliwość efektywnego wykonywania funkcji zarządcy w odniesieniu do
tych praw i uzyskania pozycji różniącej się od sytuacji osób indywidualnie zarządzających swoimi prawami.
Zarządzanie to obejmuje prawa majątkowe, a osobiste jedynie w odniesieniu do dzieł rozpowszechnianych bez
ujawnienia autora, zbiorowe pobieranie wynagrodzeń w wypadkach ustawowo określonego uprawnienia,
obowiązkowe udzielanie zgody na korzystanie z utworów, opracowywanie i przedstawianie do zatwierdzenia tabel
wynagrodzeń oraz określanie zasad rozdziału uzyskanych środków między reprezentowane osoby. Ochrona
powierzonych organizacji praw dotyczy obowiązku stworzenia struktur zezwalających na ustalenie rzeczywistego
zakresu eksploatacji praw oraz podejmowanie działań zmierzających do dochodzenia wynagrodzenia, w razie
stwierdzenia bezprawnego korzystania z praw autorskich lub pokrewnych. Można przyjąć, że zadania związane
z ochroną tych praw mieszczą się w szeroko pojętym zarządzaniu tymi prawami. W zakresie swojej działalności
organizacja zbiorowego zarządzania może domagać się udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów
niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nią wynagrodzeń i opłat. Stanowisko takie,
zaprezentowane choćby w wyroku Sądu Najwyższego z 17.11.2011 r., III CSK 30/11, podzielił Sąd Najwyższy
w niniejszej sprawie.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 707/18,
nr 2281181

Roszczenie informacyjne jest kluczowym narzędziem umożliwiającym organizacjom zbiorowego zarządzania egzekwowanie należnych wynagrodzeń i opłat. Orzecznictwo Sądu Najwyższego podkreśla, że informacje niezbędne do ustalenia naruszenia praw autorskich muszą być dostarczone w sposób kompletny i zgodny z żądaniem uprawnionego. W przypadku sporów interpretacyjnych umowy, roszczenie informacyjne stanowi podstawę do weryfikacji wysokości żądania zapłaty.