Prawnoautorska ochrona produktu

Publikacja omawia kwestię ochrony prawnoautorskiej produktu, szczególnie w kontekście formy wynikającej z funkcji technicznej. Przedstawia spór między spółką Brompton Bicycle Ltd a Chedech/Get2Get dotyczący podobieństwa rowerów oraz istotę oryginalności w kontekście prawa autorskiego. Trybunał Europejski analizuje warunki, które musi spełnić produkt, aby być uznany za utwór chroniony prawem autorskim.

Tematyka: prawnoautorska ochrona, produkt, forma produktu, funkcja techniczna, oryginalność, Trybunał Europejski, wyrok, Brompton Bicycle, Chedech, Get2Get

Jeżeli forma produktu wynika wyłącznie z jego funkcji technicznej, taki przedmiot nie może zostać objęty
ochroną prawnoautorską
Stan faktyczny
Brompton Bicycle Ltd spółka prawa angielskiego, której założycielem jest SI, prowadzi obrót rowerami
sprzedawanymi w aktualnej postaci od 1987 r. (dalej jako: rowery Brompton). Ich szczególną cechą jest to, że mogą
mieć trzy pozycje (pozycję złożoną, pozycję rozłożoną i pozycję pośrednią pozwalającą temu rowerowi utrzymać
równowagę na ziemi). Były one chronione patentem, który obecnie wygasł.
Spółka koreańska Chedech/Get2Get prowadzi obrót rowerami (dalej jako: rowery Chedech), które wyglądem bardzo
przypominają rowery Brompton i które też mogą mieć ww. trzy pozycje.
W 2017 r. SI i Brompton wystąpili do belgijskiego sądu, wnosząc o stwierdzenie, że rowery Chedech naruszają prawa
autorskie spółki Brompton oraz autorskie prawa osobiste SI, a w konsekwencji o nakazanie Get2Get zaniechania
działań naruszających ich prawa i wycofanie produktu ze wszystkich punktów sprzedaży. Get2Get podnosił, że
wygląd rowerów Chedech jest podyktowany pożądanym rozwiązaniem technicznym, które ma umożliwiać
korzystanie z roweru w trzech różnych pozycjach. W tych okolicznościach taki wygląd może być chroniony wyłącznie
prawem patentowym, a nie prawem autorskim.
Powodowie twierdzili, że trzy pozycje roweru Brompton można uzyskać przy wykorzystaniu innych form niż te
zastosowane w tym rowerze przez jego twórcę, co oznacza, że jego forma może być chroniona prawem autorskim.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 2–5 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie harmonizacji
niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.Urz. L z 2001 r., Nr 167, s.
10) należy interpretować w ten sposób, że przewidywana w nich ochrona prawnoautorska ma zastosowanie do
produktu, którego forma jest, przynajmniej w części, niezbędna do uzyskania określonego efektu technicznego?
Stanowisko TS
Zgodnie z art. 2–5 dyrektywy 2001/29 autorzy są chronieni przed zwielokrotnianiem, publicznym udostępnianiem
i publicznym rozpowszechnianiem ich utworów bez ich zgody.
Z jednolitej linii orzeczniczej Trybunału wynika, że na pojęcie „utwór” składają się dwa elementy. Z jednej strony
pojęcie to oznacza, że istnieje oryginalny przedmiot w tym znaczeniu, że stanowi on własną twórczość intelektualną
jego autora, z drugiej strony taka kwalifikacja wymaga, aby istniał wyraz tej twórczości (wyrok TS z 12.9.2019 r., C
ofemel, C-683/17, EU:C:2019:721, pkt 29, 32).
Odnośnie pierwszego z tych elementów, z orzecznictwa TS wynika, że aby przedmiot mógł zostać uznany za
oryginalny, konieczne i zarazem wystarczające jest to,a by stanowił on odzwierciedlenie osobowości autora,
przejawiające się w jego swobodnych i twórczych wyborach (wyrok C ofemel, pkt 30). Trybunał uznał, w przypadku
gdy opracowanie przedmiotu jest uwarunkowane względami technicznymi, zasadami lub ograniczeniami,
które nie pozostawiają miejsca na swobodę twórczą, przedmiotu tego nie można postrzegać jako wykazującego
oryginalność niezbędną do uznania go za utwór i objąć go w konsekwencji ochroną prawnoautorską (wyrok C ofemel,
pkt 31).
Względem drugiego z elementów pojęcia „utwór” TS uściślił, że to pojęcie w sposób konieczny oznacza istnienie
przedmiotu możliwego do zidentyfikowania z wystarczającym stopniem precyzji i obiektywności (wyrok C ofemel, pkt
32). Wynika stąd, że przedmiot spełniający przesłankę oryginalności może korzystać z ochrony prawnoautorskiej,
nawet jeżeli opracowanie go było uwarunkowane względami technicznymi, pod warunkiem że nie
przeszkodziło autorowi w odzwierciedleniu w tym przedmiocie swojej osobowości przejawiającym się w jego
swobodnych i twórczych wyborach. Trybunał podkreślił, że kryterium oryginalności nie będzie spełnione przez
elementy składowe przedmiotu cechujące się wyłącznie ich funkcją techniczną, ponieważ z art. 2 Traktatu WIPO
o prawie autorskim wynika, że ochrona prawnoautorska nie rozciąga się na idee. Objęcie tych ostatnich ochroną na
podstawie prawa autorskiego oznaczałoby bowiem stworzenie możliwości zmonopolizowania idei, szczególnie
kosztem postępu technicznego i rozwoju przemysłowego (wyrok TS z 2.5.2012 r., SAS Institute, C-406/10,
EU:C:2012:259, pkt 33, 40).

W niniejszej sprawie forma, w jakiej prezentuje się sporny rower, ukazuje się jako niezbędna do uzyskania
określonego efektu technicznego, czyli zdolności tego roweru do przyjmowania trzech pozycji, z których jedna
pozwala temu rowerowi utrzymać równowagę na ziemi. Jednakże TS wskazał, że do sądu odsyłającego należy
zbadanie, czy pomimo tej okoliczności ten rower można uznać za oryginalny utwór będący wytworem twórczości
intelektualnej. Trybunał stwierdził, że takie uznanie nie jest możliwe, jeżeli opracowanie przedmiotu było
uwarunkowane względami technicznymi, zasadami lub innymi ograniczeniami, które nie pozostawiały miejsca na
swobodę twórczą lub swoboda ta była do tego stopnia ograniczona, że doszło do zlania się samej idei i jej wyrazu.
Nawet jeżeli w dalszym ciągu istnieje możliwość wyboru co do formy przedmiotu, nie można uznać, że taki przedmiot
bezspornie mieści się w pojęciu „utworu” w rozumieniu dyrektywy 2001/29. Aby ustalić, czy faktycznie tak jest, TS
wskazał, że do sądu odsyłającego należy zweryfikowanie, czy powyżej wymienione przesłanki zostały spełnione.
Trybunał twierdził, że w przypadku gdy forma produktu wynika wyłącznie z jego funkcji technicznej, taki przedmiot nie
może zostać objęty ochroną prawnoautorską. W rezultacie do celów ustalenia, czy dany produkt może być chroniony
prawem autorskim, TS wskazał, że sąd odsyłający powinien zbadać, czy poprzez ten wybór formy produktu jego
autor wyraził swoje możliwości twórcze w sposób oryginalny, dokonując swobodnych i twórczych wyborów,
i zaprojektował ten produkt tak, by odzwierciedlał on jego osobowość.
Z uwagi na to, że należy oceniać jedynie oryginalność danego produktu, istnienie innych form pozwalających na
osiągnięcie tego samego efektu technicznego, o ile pozwala na stwierdzenie istnienia możliwości wyboru, zdaniem
TS, nie jest rozstrzygające dla oceny czynników, którymi autor kierował się przy dokonywaniu swojego wyboru.
Ponadto, w ramach takiej oceny wola domniemanego sprawcy naruszenia pozostaje bez znaczenia.
Reasumując TS orzekł, że art. 2–5 dyrektywy 2001/29 należy interpretować w ten sposób, iż przewidziana
w nich ochrona prawnoautorska ma zastosowanie do produktu, którego forma jest, przynajmniej w części,
niezbędna do uzyskania efektu technicznego, jeżeli ten produkt stanowi oryginalne dzieło wynikające
z twórczości intelektualnej, co przejawia się tym, że poprzez tę formę jego autor wyraża swoje możliwości
twórcze w sposób oryginalny, dokonując swobodnych i twórczych wyborów, skutkiem czego ta forma
stanowi odzwierciedlenie jego osobowości. Ustalenie powyższego należy do sądu krajowego przy
uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności sporu w postępowaniu głównym.

Komentarz
Zgodnie z utrwalonym poglądem Trybunału, aby dany produkt było uznany z utwór powinien spełniać kumulatywnie
dwie przesłanki, a mianowicie po pierwsze, musi istnieć oryginalny przedmiot w tym znaczeniu, że stanowi on własną
twórczość intelektualną jego autora oraz po drugie, kwalifikacja jako „utwór” jest zastrzeżona dla elementów
stanowiących wyraz takiej twórczości intelektualnej. W rozpatrywanej sprawie sporna byłą kwestia, na ile
opracowanie przedmiotu było uwarunkowane względami technicznymi, które nie pozostawiają miejsca na twórczą
swobodę. W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał sądowi krajowemu, jakie kryteria powinien wziąć pod uwagę
dokonując takiej oceny.

Wyrok TS z 11.6.2020 r., Brompton Bicycle, C-833/18

Trybunał Europejski w wyroku Brompton Bicycle podkreśla, że ochrona prawnoautorska może mieć zastosowanie do produktu, którego forma jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego, pod warunkiem, że stanowi on oryginalne dzieło twórczości intelektualnej. Decydujące jest, czy autor wyraża w ten sposób swoje możliwości twórcze, odzwierciedlając swoją osobowość.