Warunki zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego
Zdaniem Sądu Najwyższego dla zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego należy wykazać, że jest rezultatem pracy człowieka, przejawem działalności twórczej i ma indywidualny charakter. Publikacja omawia również istotę skargi kasacyjnej dotyczącej pojęcia utworu w kontekście prawa autorskiego oraz analizuje przesłanki konieczne do uzyskania ochrony prawnej utworu.
Tematyka: prawo autorskie, dobro niematerialne, Sąd Najwyższy, skarga kasacyjna, utwór, ochrona prawna, działalność twórcza, charakter indywidualny
Zdaniem Sądu Najwyższego dla zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego należy wykazać, że jest rezultatem pracy człowieka, przejawem działalności twórczej i ma indywidualny charakter. Publikacja omawia również istotę skargi kasacyjnej dotyczącej pojęcia utworu w kontekście prawa autorskiego oraz analizuje przesłanki konieczne do uzyskania ochrony prawnej utworu.
Zdaniem Sądu Najwyższego dla zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego należy wykazać, że jest po pierwsze - rezultatem pracy człowieka, po drugie - przejawem działalności twórczej jako uzewnętrznionego rezultatu procesu intelektualnego, po trzecie - ma indywidualny charakter, po czwarte - jest ustalony (wyrok Sądu Najwyższego z 21.2.2020 r., I CSK 513/18, ). Opis stanu faktycznego Powód J.K. pozwem, wniesionym w dniu 2.3.2011 r., przeciwko pozwanej A. Spółce z o.o. w R. dochodził nakazania pozwanemu (1) zaniechania wytwarzania, wprowadzania do obrotu, prezentowania na stronie internetowej pozwanej lub w innych materiałach promocyjnych, reklamowych, marketingowych i informacyjnych wózków R., (2) usunięcia skutków naruszeń autorskich praw osobistych i majątkowych powoda poprzez zniszczenie wszystkich wózków R., będących własnością pozwanego, (3) złożenia na stronie internetowej pod adresem http://www.com oświadczeń o oznaczonej treści i rozmiarach, (4) złożenia kolejno w dwóch kolejnych numerach czasopism „Z.”, „Ż.”, "I.” ogłoszeń o oznaczonej treści i rozmiarach, (5) wysłania listów poleconych do oznaczonych odbiorców i dystrybutorów wózków inwalidzkich zawierających informacje o oznaczonej treści i formie, (6) wysłania listu poleconego do M. Sp. z o.o. jako wydawcy Gazety (…) zawierającego oświadczenie o oznaczonej treści i formie, (7) złożenia w Gazecie (…) ogłoszenia zawierającego oświadczenie o oznaczonej treści i formie ponadto (8) zasądzenia kwoty 20 000 zł tytułem zadośćuczynienia. Wyrokiem z 5.4.2018 r. Sąd Apelacyjny w (…) oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Okręgowego w R. z 20.10.2016 r. oddalającego powództwo. Skarga kasacyjna powoda została oddalona przez Sąd Najwyższy. Z uzasadnienia Sądu Istota skargi kasacyjnej sprowadza się do zakwestionowania prawidłowości stanowiska Sądu drugiej instancji w przedmiocie wykładni pojęcia utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1231 ze zm.; dalej jako PrAut) jako podstawy odmowy udzielenia powodowi ochrony prawnej. Rozważania rozpocząć należy od przypomnienia że, zgodnie z powyższym przepisem, utwór jest dobrem niematerialnym, zatem nie można go utożsamiać z utrwaleniem w postaci materialnego nośnika (corpus mechanicum). Jako szczególnego rodzaju konstrukcja prawna istnieje bowiem niezależnie od dzieła, w którym jest ucieleśniony. Dla zakwalifikowania danego dobra niematerialnego jako przedmiotu prawa autorskiego należy wykazać, że jest po pierwsze - rezultatem pracy człowieka, po drugie - przejawem działalności twórczej jako uzewnętrznionego rezultatu procesu intelektualnego, po trzecie - ma indywidualny charakter, po czwarte - jest ustalony. Poprzez ustalenie utworu rozumie się przy tym nie utrwalenie poprzez nadanie postaci materialnej, tylko uzewnętrznienie umożliwiające jego identyfikację oraz poznanie przez inne jak autor osoby. Utwory spełniające te cechy podlegają ochronie niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Nieistotne są także zamiar ich stworzenia, przeznaczenie oraz ewentualna użyteczność. Zrównanie w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia pojęcia utworu wzornictwa przemysłowego z przedmiotem, w którym został utrwalony, tj. wózkiem, było zatem nadmiernym uproszczeniem prowadzącym do pewnej niejasności wywodów, zbędnie odwołujących się do pojęć i ocen właściwych dla dochodzenia ochrony na podstawie prawa własności przemysłowej. Chybiony jest jednak zarzut skargi kasacyjnej, że Sąd drugiej instancji poprzestał na ocenie przesłanek podobieństwa, innowacyjności, funkcjonalności i użyteczności, bowiem w części motywacyjnej w sposób wyraźny i wystarczający odniósł się do cech wymaganych dla przyjęcia istnienia utworu w rozumieniu prawa autorskiego. W rozpoznawanej sprawie nie budziło wątpliwości, że zostały spełnione pierwsza i czwarta z powołanych wyżej przesłanek. Istniały one jedynie co do tego, czy wystarczająco został potwierdzony twórczy charakter działalności prowadzącej do powstania utworu oraz jego indywidualność. Z istoty pojęć „twórczy” wywieść należy wymóg subiektywnej nowości, oryginalności, a „indywidualny” - odróżnialności od innych utworów. Orzecznictwo i piśmiennictwo wskazuje, że nie każdy proces intelektualny prowadzi do powstania rezultatu o charakterze twórczym, gdyż wyłączone są wyniki działalności zdeterminowanej przez materiał, przeznaczenie i istniejące rozwiązania techniczne. Nie może być uznany za utwór objęty ochroną prawa autorskiego taki przejaw ludzkiej aktywności umysłowej, któremu brak cech dostatecznie indywidualizujących, to jest odróżniających go od innych wytworów podobnego rodzaju i przeznaczenia. Same rozwiązania techniczne nie podlegają ochronie, w szczególności jeżeli jego treść jest z góry zdeterminowana obiektywnymi warunkami i wymaganiami technicznymi oraz charakterem rozwiązywanego zadania. Dopuszczalne jest również wykorzystywanie ogólnych koncepcji i pomysłów, opieranie utworów na tej samej idei. Przyjęto, że pojęcie nowości działalności twórczej dotyczy nowości podmiotowej, tj. osoby autora, a nie oryginalności przedmiotowej utworu, niemniej przymiot indywidualności musi być oceniany z uwzględnieniem cech samego utworu, poprzez porównanie rezultatu z uwzględnieniem zasobu domeny publicznej, gdyż nie może być uznany za utwór objęty ochroną prawa autorskiego taki wynik działalności twórczej, która nie ma cech dostatecznie odróżniających go od innych podobnego rodzaju i przeznaczenia. Prawo autorskie nie przewiduje ponadto pojęcia pierwszeństwa przysługiwania prawa, gdyż utwory mogą powstać równolegle. Odnosząc wyniki dotychczasowej wykładni art. 1 PrAut do stanu faktycznego podkreślić należy, że przesądzające znaczenie dla naruszenia swego utworu powód przypisywał posłużeniu się przez pozwaną konstrukcją trójkąta składanego, której używał wcześniej. Należy ona jednak do rozwiązań technicznych objętych domeną publiczną, powszechnie używanych dla rzeczy składanych i dostosowanych do ich rodzajów. Powód nie wykazał, aby zastosowany przez niego sposób implementacji tej konstrukcji do wózków składanych dziecięcych, w tym inwalidzkich, miał charakter twórczy. Przeciwnie postępowanie potwierdziło, że schemat ich budowy wyznaczony był przeznaczeniem i szczególnymi potrzebami użytkowników, które już uprzednio uwzględniano w innych produktach podobnego rodzaju, zawsze tak sytuując przegub, aby stelaż był stabilny i mógł się łatwo złożyć. Nawet przy przyjęciu pierwszeństwa powoda co do zastosowania kształtu litery „S” do części stelaża, brak podstaw do zakwalifikowania go jako rezultatu pracy intelektualnej o charakterze twórczym, przyjęcia cech wyróżniających (indywidualizujących) i tym samym uznania za „utwór”. Zawsze bowiem powinien on być wynikiem działalności kreacyjnej, prowadzącej do powstania subiektywnie nowego wytworu intelektu. Dla składanego wózka inwalidzkiego jako takiego sposób zgięcia rurek stelaża nie miał znaczenia doniosłego, tylko drugorzędne, nadto podlegał on zmianie w różnych modelach wykonywanych według projektu samego powoda. Pozostałe elementy dotyczące ogólnego kształtu, szerokości i wyściełania siedziska oraz wysokości i wyściełania oparcia, ramy tylnej z poręczą służącą do prowadzenia, układu jezdnego są determinowane zasadą działania i przeznaczeniem wózka. Inspirowanie się i powielanie rozwiązań technicznych w takim zakresie jest dozwolone i nie stanowi wkroczenia w sferę cudzego prawa. Normatywny charakter przesłanek definiujących „utwór” i wyłączna kompetencja sądu do jego kwalifikacji nie wyklucza ustalania przez biegłych cech, na których oparte będzie rozstrzygnięcie. W przedmiotowym wypadku oparta na tych środkach dowodowych zindywidualizowana ocena Sądu, wskazująca na brak oryginalności i indywidualności oraz walorów twórczych pomysłów zastosowanych w wózkach C. mieści się w granicach utrwalonej wykładni art. 1 ust. 1 i 2 pkt 5 PrAut. Podniesiony w skardze zarzut naruszenia tego przepisu jest zatem chybiony. Komentarz Zgodzić się należy z dogłębną analizą dokonaną przez Sąd Najwyższy w odniesieniu do pojęcia utworu. Utworem jest stworzenie czegoś lub przetworzenie do postaci, w jakiej dotychczas nie istniało. Wykłady posiadają walory twórcze, ale będą mogły stanowić dzieło tylko wtedy, gdy ich "twórca" będzie przekazywał nową wiedzę w zakresie pewnego przedmiotu/tematu, tzn. będzie wykładał coś, co wcześniej nie było przedmiotem jakichkolwiek rozważań i badań. Wyrok Sądu Najwyższego z 21.2.2020 r., I CSK 513/18,
Wyroki sądów oraz uzasadnienie decyzji w sprawie podkreślają konieczność spełnienia określonych warunków, aby dany obiekt niematerialny mógł być uznany za przedmiot prawa autorskiego. Ostatecznie Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powoda, podtrzymując decyzję Sądu Apelacyjnego.