Opłata za kopię na użytek prywatny

Tematyka: TSUE, godziwa rekompensata, kopie na użytek prywatny, chmura obliczeniowa, opłata licencyjna, prawa autorskie

Kierując się zabezpieczeniem równowagi interesów autorów i użytkowników utworów objętych ochroną,
którzy korzystają z usług przechowywania w chmurze, TSUE orzekł, że twórcy powinni otrzymać godziwą
rekompensatę. Jednakże dopuścił, aby w prawie krajowym państw członkowskich koszt rekompensaty
wypłacanej autorom takich utworów nie ponosił w każdym przypadku bezpośrednio użytkownik tych usług,
ale mogą one obciążać producenta lub importera serwerów, za pomocą których usługi chmury obliczeniowej
są oferowane osobom prywatnym.
Stan faktyczny
Austriacka organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi (dalej: A-M), wystąpiła do sądu w Wiedniu
z powództwem o zapłatę wynagrodzenia z tytułu „wszelkiego rodzaju nośników danych” przeciwko spółce S. Spółka
ta świadczy na rzecz swych klientów biznesowych i prywatnych usługę, za pomocą której udostępnia im przestrzeń
do przechowywania danych w chmurze obliczeniowej (cloud computing). S. zakwestionowała te żądania, twierdząc,
że z tytułu tych usług nie należy się żadne wynagrodzenie, oraz że wniosła już opłatę z tytułu praw autorskich w RFN,
czyli w państwie członkowskim, w którym znajdują się jej serwery. Użytkownicy z siedzibą w Austrii uiścili także
opłatę za sporządzanie kopii na użytek prywatny (dalej: opłata licencyjna) od urządzeń końcowych potrzebnych do
przesyłania treści do chmury. Sąd oddalił żądania A-M, uznając, że S. nie przekazuje swym klientom nośników
danych, lecz świadczy na ich rzecz usługę przechowywania online.
Zwielokrotnianie na dowolnych nośnikach
Zgodnie z art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2001 r. w sprawie
harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.Urz. UE L
z 2001 r. Nr 167, s. 10) państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa do
zwielokrotniania, określonego w art. 2 dyrektywy 2001/29/WE, „w odniesieniu do zwielokrotniania na dowolnych
nośnikach przez osobę fizyczną do prywatnego użytku i do celów ani nie bezpośrednio, ani nie pośrednio
handlowych, pod warunkiem że podmioty praw autorskich otrzymają godziwą rekompensatę”. Trybunał stwierdził, że
pojęcie „dowolny nośnik” ze względu na jego szerokie rozumienie odnosi się do wszystkich nośników, na
których chroniony utwór może być zwielokrotniony, w tym serwerów takich jak używane w ramach chmury
obliczeniowej.
Trybunał orzekł, że wykładni art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE należy dokonywać w ten sposób, że
zawarte w tym przepisie wyrażenie „zwielokrotnianie na dowolnych nośnikach” obejmuje sporządzanie do
celów prywatnych zapasowych kopii utworów chronionych prawem autorskim na serwerze, na którym
przestrzeń do przechowywania jest udostępniana użytkownikowi przez dostawcę usługi chmury
obliczeniowej.
Podmiot zobowiązany do naprawienia szkody
Trybunał stwierdził, że jeśli państwa członkowskie decydują się na wprowadzenie do swojego prawa krajowego
przewidzianego w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE wyjątku dotyczącego kopii na użytek prywatny, są one
zobowiązane w szczególności do uregulowania zapłaty godziwej rekompensaty na rzecz podmiotów praw
autorskich (wyrok TSUE z 9.6.2016 r., EGEDA i in., C-470/14, pkt 20,
).
Trybunał orzekł już, że to na osobie sporządzającej kopię na swój użytek prywatny spoczywa obowiązek
naprawienia szkody związanej z tym zwielokrotnieniem poprzez sfinansowanie rekompensaty, która zostanie
uiszczona podmiotowi praw autorskich (wyrok TSUE z 21.10.2010 r., Padawan, C-467/08, pkt 45,
). Jednakże
TSUE uznał, że ze względu na praktyczne trudności w zidentyfikowaniu użytkowników prywatnych oraz
w zobowiązaniu ich do wynagrodzenia podmiotom praw autorskich wyrządzanej im przez nich szkody, a także
w związku z okolicznością, że szkoda, która może wynikać z każdego użytku prywatnego, rozpatrywanego
indywidualnie, może okazać się niewielka (i z tego względu nie powodować zobowiązania do zapłaty), państwom
członkowskim wolno ustanawiać dla celów finansowania godziwej rekompensaty opłatę licencyjną za kopię na użytek
prywatny, która nie obciąża zainteresowanych osób prywatnych. W ocenie TSUE powinna ona obciążać podmioty,
które dysponują sprzętem, urządzeniami i nośnikami do zwielokrotniania cyfrowego, i które z tego tytułu
prawnie lub faktycznie udostępniają ten sprzęt osobom prywatnym, lub świadczą tym osobom usługi
zwielokrotniania.
Godziwa rekompensata

Z orzecznictwa TSUE wynika, że rekompensata, system, na którym się ona opiera, oraz jej wysokość, muszą być
powiązane ze szkodą poniesioną przez podmioty praw autorskich w wyniku sporządzania kopii na użytek prywatny
(wyrok TSUE z 5.3.2015 r., Copydan Båndkopi, C-463/12, pkt 21,
). Zatem w ramach przysługującego im
szerokiego zakresu uznania państwa członkowskie mogą wprowadzić w stosownych przypadkach system, w którym
godziwa rekompensata jest wypłacana wyłącznie z tytułu urządzeń lub nośników, które stanowią niezbędną
część tego procesu. Warunkiem jest to, że taka rekompensata odpowiada potencjalnej szkodzie, jaką poniósł
podmiot praw autorskich (wyrok TSUE z 27.6.2013 r., VG Wort i in., od C-457/11 do C-460/11, pkt 78,
,
sprawy połączone).
Trybunał orzekł, że wykładni art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE należy dokonywać w ten sposób, iż nie
stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, transponującemu wyjątek przewidziany w tym przepisie,
który nie nakłada na dostawców usług przechowywania w chmurze obliczeniowej obowiązku zapłaty
godziwej rekompensaty z tytułu tworzenia bez zezwolenia kopii zapasowych utworów chronionych prawem
autorskim przez osoby fizyczne, które korzystają z tych usług do użytku prywatnego i do celów ani
bezpośrednio, ani pośrednio handlowych, pod warunkiem, że uregulowanie takie przewiduje wypłatę
godziwej rekompensaty podmiotom praw autorskich.

Komentarz
W niniejszym wyroku TSUE wyjaśnił kwestie powiązane z instytucją dozwolonego użytku prywatnego (por. art. 23
PrAut), a konkretnie odpłatności za zwielokrotnianie lub przechowywanie w chmurze treści chronionych prawem
autorskim. Co do zasady, jeśli w prawie krajowym państw członkowskich zostanie uregulowany wyjątek dotyczący
„kopii na użytek prywatny” od wyłącznego prawa do zwielokrotniania, to aby takie kopiowanie było zgodne z prawem
niezbędne jest, aby podmiotowi praw autorskich została wypłacona tzw. godziwa rekompensata. Oczywiście
w przypadku gdyby dane państwo członkowskie nie skorzystało z tego wyjątku, to takie zwielokrotnianie materiału
chronionego prawem autorskim bez zgody uprawnionego podmiotu byłoby oczywiście niezgodne z prawem.
W ocenie TSUE sporządzenie kopii zapasowej utworu w przestrzeni przechowywania, udostępnionej użytkownikowi
w ramach usługi chmury obliczeniowej, stanowi zwielokrotnienie tego utworu w rozumieniu art. 5 ust. 2 lit. b)
dyrektywy 2001/29/WE. Trybunał uznał, że przepis ten może również mieć zastosowanie do zwielokrotniania
dokonywanego przez osobę fizyczną za pomocą narzędzia należącego do osoby trzeciej. Z dokonanej przez TSUE
w uzasadnieniu niniejszego wyroku wykładni językowej, celowościowej i systemowej, z pojęcia „dowolny nośnik”,
o którym mowa w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE wynika, że obejmuje ono serwer, na którym przestrzeń do
przechowywania jest udostępniana użytkownikowi przez dostawcę usługi chmury obliczeniowej. Dokonując
interpretacji tego pojęcia, TSUE stara się połączyć zapewnienie rozwoju nowych technologii, a także zabezpieczenia
właściwej równowagi praw i interesów między podmiotami praw autorskich oraz użytkownikami utworów objętych
ochroną, którzy pragną korzystać z tych nowych technologii. Zdaniem TSUE taką wykładnię, która wpisuje się
w poszanowanie zasady neutralności technologicznej, zgodnie z którą prawo powinno określać prawa i obowiązki
osób w sposób ogólny, aby nie uprzywilejowywać korzystania z jednej technologii ze szkodą dla innej, należy
uwzględnić również w świetle fakultatywnego wyjątku, o którym mowa w art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE.
TSUE trafnie przyjął, że z funkcjonalnego punktu widzenia nie należy dokonywać rozróżnienia do celów stosowania
art. 5 ust. 2 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE, czy zwielokrotnianie chronionego utworu dokonywane jest na serwerze, na
którym przestrzeń przechowywania jest udostępniana użytkownikowi przez dostawcę usługi chmury obliczeniowej,
czy też jest ono dokonywane na fizycznym nośniku należącym do tego użytkownika.
Wyjaśniając w niniejszym wyroku reguły godziwej rekompensaty dla podmiotu posiadającego prawo do
zwielokrotniania utworu chronionego, TSUE przyznał, że co do zasady to na osobie sporządzającej kopię na swój
użytek prywatny spoczywa obowiązek naprawienia związanej z tym zwielokrotnieniem szkody. Jednakże TSUE
wyjaśnił, że w praktyce mogą istnieć trudności z zidentyfikowaniem tych użytkowników oraz rzeczywistym
poniesieniem odpowiedzialnością za tę szkodę. Zwłaszcza w odniesieniu do świadczenia usług przechowywania
w chmurze obliczeniowej TSUE stwierdził, że trudności mogą wynikać z niematerialnego charakteru takich usług,
które mogą być oferowane z państw członkowskich innych niż zainteresowane państwo członkowskie lub z państw
trzecich, które obejmują zazwyczaj możliwość dowolnej zmiany przez użytkownika w sposób ewolucyjny
i dynamiczny wielkości przestrzeni przechowywania, która może być wykorzystywana do tworzenia kopii prywatnych.
W konsekwencji w niniejszym wyroku TSUE uznał, że państwo członkowskie może nałożyć obowiązek zapłaty opłaty
licencyjnej przez producenta lub importera serwerów, za pomocą których usługi informatyczne w chmurze
obliczeniowej są oferowane osobom prywatnym. Trybunał uściślił, że gdy ten system umożliwia podmiotom
zobowiązanym do zapłaty wliczenie kwoty opłaty licencyjnej za kopię na użytek prywatny do ceny udostępnienia tego
sprzętu, urządzeń i nośników do zwielokrotniania lub do ceny wyświadczonej usługi zwielokrotnienia, to ciężar opłaty
licencyjnej ponoszą ostatecznie użytkownicy prywatni, płacący tę cenę.

Wyrok TSUE z 24.3.2022 r., Austro-Mechana, C-433/20,

Trybunał orzekł, że państwa członkowskie mogą wprowadzić opłatę licencyjną za kopię na użytek prywatny, obciążającą producentów lub importerów serwerów. Rozstrzygnięcie TSUE w sprawie Austro-Mechana pokazuje, że godziwa rekompensata dla autorów utworów musi być powiązana ze szkodą poniesioną w wyniku sporządzania kopii na użytek prywatny.