Swoboda zarządzania prawami autorskimi w UE i jej ograniczenia

Państwa członkowskie Unii Europejskiej nie mogą zastrzec działalności zarządzania prawami autorskimi na rzecz krajowych organizacji zbiorowego zarządzania, co naruszałoby unijną swobodę świadczenia usług. Sprawa LEA przeciwko J. dotyczyła transpozycji dyrektywy 2014/26/UE do prawa włoskiego i kwestii, czy niezależne podmioty zarządzające mogą działać we Włoszech. Trybunał stwierdził, że dyrektywa nie harmonizuje warunków działalności niezależnych podmiotów zarządzających, co pozwala państwom członkowskim na wprowadzanie ograniczeń w tej kwestii.

Tematyka: zarządzanie prawami autorskimi, organizacje zbiorowego zarządzania, niezależne podmioty zarządzające, dyrektywa 2014/26/UE, swoboda świadczenia usług, ograniczenia, Trybunał Sprawiedliwości, wyrok TS, LEA vs J.

Państwa członkowskie nie mogą zastrzec działalności zarządzania prawami autorskimi na rzecz krajowych
organizacji zbiorowego zarządzania, z wyłączeniem niezależnych podmiotów zarządzających mających
siedzibę w innych państwach członkowskich. Takie zastrzeżenie naruszałoby unijną swobodę świadczenia
usług.
Stan faktyczny
LEA (włoska organizacja zbiorowego zarządzania) wniosła powództwo żądając nakazania J. (luksemburski
niezależny podmiot zarządzający) zaprzestania działalności pośrednictwa w dziedzinie praw autorskich we
Włoszech. LEA twierdzi, że J. prowadzi tę działalność we Włoszech bezprawnie. J. utrzymuje, że dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/26/UE z 26.2.2014 r. w sprawie zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
i prawami pokrewnymi oraz udzielania licencji wieloterytorialnych dotyczących praw do utworów muzycznych do
korzystania online na rynku wewnętrznym (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 84, s. 72) została transponowana do prawa
włoskiego w sposób nieprawidłowy, ponieważ zgodnie z art. 180 włoskiej ustawy o ochronie praw autorskich (dalej:
PrAut) działalność pośrednictwa we Włoszech jest zastrzeżona wyłącznie dla SIAE (włoskie stowarzyszenie autorów
i wydawców) i dla innych organizacji zbiorowego zarządzania, o których mowa w tym przepisie.
Sąd odsyłający powziął wątpliwości czy dyrektywę 2014/26/UE należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na
przeszkodzie ustawie krajowej, która zastrzega dostęp do rynku zarządzania prawami autorskimi jedynie na rzecz
podmiotów określonych jako organizacje zbiorowego zarządzania, wyłączając podmioty określone jako niezależne
podmioty zarządzające, utworzone zarówno w tym państwie, jak i w innych państwach członkowskich?
Stanowisko TS
Działalność niezależnych podmiotów zarządzających
Motyw 15 dyrektywy 2014/26/UE stanowi, że niezależne podmioty zarządzające, mimo że są podmiotami
handlowymi, które różnią się od organizacji zbiorowego zarządzania, m.in. dlatego, że nie należą do podmiotów
uprawnionych, ani nie podlegają ich kontroli, prowadzą taką samą działalność jak organizacje zbiorowego
zarządzania i należy nałożyć na nie obowiązek udzielania określonych informacji. W tym celu art. 2 ust. 4 dyrektywy
2014/26/UE przewiduje stosowanie do niezależnych podmiotów zarządzających niektórych szczególnych przepisów
tej dyrektywy dotyczących przekazywania informacji podmiotom uprawnionym, które reprezentują, organizacjom
zbiorowego zarządzania, użytkownikom i odbiorcom. Jednakże art. 5 ust. 2 dyrektywy 2014/26/UE przyznaje
podmiotom uprawnionym prawo wyboru organizacji zbiorowego zarządzania odpowiedzialnej za ich
reprezentowanie, nie został wymieniony w określającym zakres zastosowania art. 2 ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE.

Trybunał wskazał, że po pierwsze, ustanowiona w art. 5 ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE możliwość wycofania przez
podmioty uprawnione zarządzania ich prawami prowadzonego przez organizację zbiorowego zarządzania nie
oznacza, że państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia tym podmiotom prawa do upoważnienia
wybranego przez nie niezależnego podmiotu zarządzającego do zarządzania ich prawami, niezależnie od państwa
członkowskiego, którego ten podmiot jest obywatelem, w którym ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Po drugie,
motyw 19 dyrektywy 2014/26/UE nie może prowadzić do takiej wykładni art. 2 ust. 4 i art. 5 ust. 2 dyrektywy
2014/26/UE, która byłaby niezgodna z treścią tych przepisów. Zgodnie bowiem z utrwalonym orzecznictwem TS, o ile
preambuła aktu Unii może doprecyzować treść przepisów tego aktu i dostarcza wskazówek interpretacyjnych
pozwalających wyjaśnić wolę prawodawcy, o tyle nie ma ona wiążącej mocy prawnej i nie może być powoływana
w celu uczynienia odstępstwa od samych przepisów danego aktu ani w celu interpretowania tych przepisów
w sposób sprzeczny z ich treścią (wyrok TS z 25.3.2021 r., Balgarska Narodna Banka, C-501/18,
, pkt 90).

Wobec braku w dyrektywie 2014/26/UE powyższego obowiązku, TS przyjął, że ta dyrektywa nie harmonizuje
warunków podejmowania takiej działalności i w związku z tym nie stoi ona na przeszkodzie przepisom państwa
członkowskiego, które wykluczają w sposób ogólny i bezwzględny możliwość świadczenia w tym pierwszym państwie
członkowskim usług zarządzania prawami autorskimi przez niezależne podmioty zarządzające mające siedzibę
w innym państwie członkowskim.

Swoboda świadczenia usług
Przepis art. 180 PrAut w zakresie, w jakim nie zezwala niezależnym podmiotom zarządzającym mającym siedzibę
w innym państwie członkowskim na świadczenie we Włoszech usług zarządzania prawami autorskimi i prawami

pokrewnymi, zmuszając je tym samym do zawierania umów o reprezentacji z organizacją zbiorowego zarządzania
upoważnioną w tym państwie członkowskim, zdaniem TS, stanowi ograniczenie swobody świadczenia usług, art.
56 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE). Jednakże
ograniczenie to może być uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego, o ile jest ono odpowiednie do
zapewnienia realizacji danego celu uzasadnionego interesem publicznym i nie wykracza poza to, co jest konieczne
do jego osiągnięcia (wyrok TS z 27.2.2014 r., OSA, C-351/12,
, pkt 70).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS ochrona praw własności intelektualnej należy do nadrzędnych
względów interesu ogólnego (wyrok TS z 27.2.2014 r., OSA, C-351/12,
, pkt 71). W związku z tym TS
stwierdził, że art. 180 PrAut może być uzasadniony w świetle celu ochrony prawa autorskiego.
Trybunał wskazał, że w odróżnieniu od organizacji zbiorowego zarządzania, które były przedmiotem szerokiej
harmonizacji w odniesieniu do podejmowania działalności w zakresie zarządzania prawami autorskimi i prawami
pokrewnymi, sposobów zarządzania i ram nadzoru, niezależne podmioty zarządzające podlegają, jak wynika z art. 2
ust. 4 dyrektywy 2014/26/UE, jedynie ograniczonej liczbie przepisów tej dyrektywy, a w związku z tym szereg
przewidzianych w niej wymogów nie ma zastosowania do tych podmiotów. Po przeprowadzeniu szczegółowej analizy
TS uznał, że wprowadzone w art. 180 PrAut odmienne traktowanie niezależnych podmiotów zarządzających
w stosunku do organizacji zbiorowego zarządzania odpowiada dążeniu do osiągnięcia celu ochrony prawa
autorskiego w sposób spójny i systematyczny. Niezależne podmioty zarządzające podlegają bowiem, na
mocy dyrektywy 2014/26/UE, mniej rygorystycznym niż organizacje zbiorowego zarządzania wymogom
dotyczącym w szczególności podejmowania działalności zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi,
udzielania licencji, sposobów zarządzania oraz ram nadzoru, którym one podlegają. W ocenie TS takie odmienne
traktowanie można uznać zatem za odpowiednie do zapewnienia realizacji tego celu.
Jednakże w odniesieniu do kwestii, czy ograniczenie polegające na wyłączeniu niezależnych podmiotów
zarządzających z działalności pośrednictwa w zakresie prawa autorskiego nie wykracza poza to, co jest konieczne
do zapewnienia realizacji celu interesu ogólnego związanego z ochroną prawa autorskiego, TS stwierdził, że
środek w mniejszym stopniu naruszający swobodę świadczenia usług mógłby polegać zwłaszcza na poddaniu
świadczenia usług pośrednictwa w zakresie prawa autorskiego w danym państwie członkowskim szczególnym
wymogom regulacyjnym, które byłyby uzasadnione w świetle celu ochrony prawa autorskiego. Zdaniem TS art. 180
PrAut, w jakim polega ono na całkowitym uniemożliwieniu każdemu niezależnemu podmiotowi zarządzającemu, bez
względu na wymogi regulacyjne, którym podlega on na mocy prawa krajowego państwa członkowskiego, w którym
ma siedzibę, korzystania z podstawowej swobody, wydaje się wykraczać poza to, co jest konieczne do ochrony
prawa autorskiego.
Trybunał orzekł, że art. 56 TFUE w związku z dyrektywą 2014/26/UE należy interpretować w ten sposób, że
stoi on na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, które wykluczają w sposób ogólny
i bezwzględny możliwość świadczenia w tym pierwszym państwie członkowskim usług zarządzania prawami
autorskimi przez niezależne podmioty zarządzające mające siedzibę w innym państwie członkowskim.

Komentarz
Z niniejszego wyroku wynika, że art. 5 ust. 1, 2 i 4 w zw. z motywem 19 dyrektywy 2014/26/UE nie można
interpretować w ten sposób, iż nakłada on na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby podmioty
uprawnione miały prawo upoważnić wybrany przez siebie niezależny podmiot zarządzający do zarządzania ich
prawami niezależnie od państwa członkowskiego obywatelstwa, miejsca zamieszkania lub siedziby danego
niezależnego podmiotu zarządzającego lub danego podmiotu uprawnionego. Jednocześnie TS podkreślił, że nie
można twierdzić, że takie przepisy krajowe nie podlegają prawu Unii jako całości ani, a fortiori, że są one zgodne
z tym prawem. W związku z tym TS przeprowadził test zgodności tych przepisów z kryteriami uzasadnionego
ograniczenia podstawowej swobody, jaką jest swoboda świadczenia usług. W konsekwencji TS uznał, że wyłączenie
niezależnych podmiotów zarządzających z działalności pośrednictwa w dziedzinie praw autorskich, takie jak
przewidziane we włoskim prawie, nie jest zgodne z zasadą proporcjonalności, a zatem stanowi nieuzasadnione
ograniczenie swobody świadczenia usług (art. 56 TFUE).
Z praktycznego punktu widzenia na uwagę zasługują również rozważania TS zawarte w prezentowanym wyroku
dotyczące skutków prawnych preambuły unijnego aktu prawa wtórnego, które mają walor uniwersalny.

Wyrok TS z 21.3.2024 r., LEA, C-10/22,

Wyrok TS w sprawie LEA vs J. podkreślił, że wyłączenie niezależnych podmiotów zarządzających z działalności pośrednictwa w dziedzinie praw autorskich, takie jak przewidziane we włoskim prawie, stanowi nieuzasadnione ograniczenie swobody świadczenia usług. Rozważania TS dotyczące skutków prawnych preambuły unijnego aktu prawa wtórnego mają uniwersalne znaczenie.