Nowelizacja prawa autorskiego - planowane zmiany w dozwolonym użytku

Rządowy projekt nowelizacji Prawa autorskiego zakłada szereg zmian dotyczących dozwolonego użytku, w tym wprowadzenie ograniczenia zwielokrotniania utworów przez instytucje oświatowe i naukowe do 20% objętości większego utworu. Nowelizacja przewiduje też zasady korzystania z utworów dla celów dydaktycznych oraz eksploracji tekstów i danych do badań naukowych. Istotnym ułatwieniem będzie wprowadzenie zasady państwa pochodzenia przy korzystaniu z utworów dla celów dydaktycznych przez instytucje oświatowe.

Tematyka: Nowelizacja prawa autorskiego, dozwolony użytek, dydaktyka, e-learning, eksploracja tekstów, badania naukowe, instytucje oświatowe, instytucje naukowe, zasady korzystania z utworów

Rządowy projekt nowelizacji Prawa autorskiego zakłada szereg zmian dotyczących dozwolonego użytku, w tym wprowadzenie ograniczenia zwielokrotniania utworów przez instytucje oświatowe i naukowe do 20% objętości większego utworu. Nowelizacja przewiduje też zasady korzystania z utworów dla celów dydaktycznych oraz eksploracji tekstów i danych do badań naukowych. Istotnym ułatwieniem będzie wprowadzenie zasady państwa pochodzenia przy korzystaniu z utworów dla celów dydaktycznych przez instytucje oświatowe.

Rządowy projekt nowelizacji Prawa autorskiego zakłada szereg zmian. Część z nich dotyczy przepisów
regulujących dozwolony użytek. To efekt implementacji unijnej dyrektywy 2019/790/UE w sprawie prawa
autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym (dyrektywy DSM).
Etap legislacyjny
Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw
wpłynął do Sejmu 15.5.2024 r. (druk nr 406) i został skierowany do I czytania w Komisji Kultury i Środków Przekazu.
Omawiane zmiany mają wejść w życie po upływie miesiąca od opublikowania ustawy w Dzienniku Ustaw.
Dozwolony użytek dla celów dydaktycznych: e-learning
Instytucja dozwolonego użytku dla celów dydaktycznych i naukowych istnieje już w art. 27 ustawy z 4.2.1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2509; dalej: PrAut). Polega ona na tym, że
instytucje oświatowe oraz naukowe mogą, na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych
lub prowadzenia działalności naukowej, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz
zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów. Odbywa się to bez
rekompensaty.
Nowością będzie określenie, że zwielokrotnianie przez instytucje oświatowe i naukowe nie może przekraczać 20%
objętości większego utworu. Zatem na potrzeby edukacyjne i dydaktyczne można będzie (tak jak dotychczas)
wykorzystywać i zwielokrotniać w całości drobne utwory (np. utwór plastyczny, utwór fotograficzny, piosenkę, krótką
etiudę muzyczną, wiersz, dialog, monolog, skecz). Nie można natomiast zwielokrotniać całych książek lub
podręczników naukowych, a po wejściu w życie nowelizacji będzie jasno postawiona granica (20% objętości
większego utworu, np. liczby stron, powierzchni).
W art. 27 ust. 1 PrAut dodane zostaną też dwa dodatkowe warunki:
1.   Korzystanie z utworów na potrzeby zilustrowania przekazywanych treści nie może mieć charakteru
     zarobkowego.
2.   Korzystanie z utworów odbywa się na odpowiedzialność tych instytucji lub podmiotów, na ich terenie lub
     w innym miejscu, lub za pośrednictwem bezpiecznego środowiska elektronicznego dostępnego, dzięki
     zastosowaniu procedur uwierzytelniających, tylko dla uczących się i nauczających lub prowadzących działalność
     naukową w danej instytucji lub podmiocie.
Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, że dotychczasowa wykładnia, wskazująca że dozwolony użytek z art. 27
PrAut obejmuje zarówno placówki publiczne jak i prywatne, pozostaje aktualna - działalność szkół niepublicznych
zasadniczo nie różni się charakterem od działalności szkół publicznych, nie ma charakteru handlowego, a jej
podstawowym celem nie jest uzyskiwanie korzyści majątkowych.
Ułatwieniem dla e-learningu jest wprowadzenie zasady państwa pochodzenia przy korzystaniu przez instytucje
oświatowe z utworów lub ich części dla celów dydaktycznych. Jest to konieczne, aby placówki edukacyjne
prowadące kształcenie transgraniczne i nauczanie na odległość mogły mieć pewność prawa, korzystając w ramach
dozwolonego użytku z utworów w cyfrowej działalności edukacyjnej, w tym w Internecie. Nowelizacja przewiduje, że
takie korzystanie z utworu odbywa się w państwie członkowskim UE lub EOG, w którym dana instytucja oświatowa
lub dany podmiot mają siedzibę.
Dozwolony użytek na potrzeby zachowania zbiorów
Możliwość kopiowania utworów i przedmiotów praw pokrewnych w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony
zbiorów przez instytucje edukacyjne i dziedzictwa kulturowego wynika z art. 28 PrAut. Doprecyzowane zostanie, że
warunkiem koniecznym korzystania z tego prawa będzie posiadanie na stałe utworów w zbiorach danego podmiotu.
Jak wynika z motywu 29 dyrektywy DSM, sytuacja taka dotyczy utworów objętych ochroną, które są własnością tych
podmiotów lub znajdują się na stałe w ich posiadaniu, np. wskutek przeniesienia własności, umowy licencyjnej,
systemu przekazywania egzemplarza obowiązkowego lub uzgodnień dotyczących długoterminowego
przechowywania. Obecnie wymóg „posiadania na stałe” nie jest w ustawie wpisany.
Kopiowanie utworów objętych ochroną ma być niezależne od ich formatu lub nośnika - o to wyrażenie zostanie
uzupełniony art. 28 ust. 1 pkt 2 PrAut.




Nie zmieni się zasada (zawarta w art. 28 ust. 2 PrAut), że zwielokrotnianie nie może prowadzić do zwiększenia liczby
egzemplarzy utworów i powiększenia zbiorów, Nie może być też dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub
pośredniej korzyści majątkowej.
Z prawa do zwielokrotniania utworów będą mogły skorzystać wymienione w ustawie instytucje edukacyjne oraz
instytucje dziedzictwa kulturowego. Definicja instytucji dziedzictwa kulturowego obejmie swoim zakresem, oprócz
bibliotek, muzeów i archiwów, także - co będzie stanowić nowość - instytucje kultury, których statutowym zadaniem
jest gromadzenie, ochrona i upowszechnianie zbiorów dziedzictwa filmowego lub fonograficznego.
Eksploracja tekstów i danych do badań naukowych
Nowością będzie wprowadzenie do PrAut nowej postaci dozwolonego użytku na rzecz uczelni, organizacji
badawczych oraz instytucji dziedzictwa kulturowego - zwielokratniania utworów w celu eksploracji tekstów
i danych do celów badań naukowych (ang. text and data mining, TDM). Analogiczne rozwiązanie zostanie
wprowadzone w odniesieniu do baz danych.
TDM polega na automatycznej, matematycznej analizie informacji cyfrowych (np. tekstów, obrazów, dźwięków).
Technologie TDM umożliwiają przetwarzanie dużych ilości informacji w celu uzyskania nowej wiedzy lub
zidentyfikowania nowych tendencji i korelacji. Dlatego mogą przynieść szczególne korzyści uczelniom, organizacjom
badawczym i instytucjom dziedzictwa kulturowego. Przeprowadzenie tych operacji wymaga jednak pobrania
i zwielokrotnienia utworów i danych.
Zwielokrotnione utwory, przedmioty praw pokrewnych i bazy danych będą mogły być przechowywane do celów
badań naukowych, w tym weryfikacji wyników tych badań (projektowany art. 262 PrAut). Przechowywanie będzie
musiało się odbywać z zachowaniem poziomu bezpieczeństwa zapewniającego dostęp do tych utworów wyłącznie
upoważnionym osobom, z uwzględnieniem procedur uwierzytelniających.
Eksploracja będzie możliwa bez względu na wolę uprawnionego i bez rekompensaty.
Czynności w ramach TDM nie będą mogły być dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści
majątkowej, co zgodnie z dyrektywą DSM należy rozumieć jako wymóg nienastawienia działalności beneficjenta na
osiąganie zysku. Ewentualny zysk powinien być reinwestowany w badania naukowe.
Eksploracja tekstów i danych dla celów komercyjnych
Projekt przewiduje również wprowadzenie dozwolonego użytku w postaci automatycznej eksploracji tekstów i danych
dla celów komercyjnych (projektowany art. 263 PrAut). TDM do celów komercyjnych nie będzie mieć żadnych
ograniczeń podmiotowych - każdy będzie mógł korzystać z tej postaci dozwolonego użytku. Będzie dotyczyć również
programów komputerowych. Uprawniony będzie mógł zabronić korzystania ze swojego utworu dla celów
komercyjnych przez odpowiednie zastrzeżenie: nie będzie to możliwe w przypadku korzystania do badań naukowych.







Nowelizacja Prawa autorskiego przynosi istotne zmiany dotyczące dozwolonego użytku, wprowadzając m.in. nowe warunki korzystania z utworów dla celów dydaktycznych, zwielokratniania utworów do badań naukowych oraz automatycznej eksploracji tekstów i danych. Zmiany te mają na celu ułatwienie dostępu do treści edukacyjnych oraz wspieranie badań naukowych.