Status uchodźcy dla członka kierownictwa organizacji terrorystycznej

Trybunał orzekł, że czyny polegające na uczestnictwie w działaniach grupy terrorystycznej mogą uzasadniać wykluczenie z możliwości uzyskania statusu uchodźcy, nawet jeżeli osoba nie popełniła, nie usiłowała ani nie groziła popełnieniem aktów terrorystycznych. Sprawa M. Lounaniego, członka kierownictwa grupy GICM, została szczegółowo rozpatrzona przez sąd belgijski, który ostatecznie przyznał mu status uchodźcy.

Tematyka: status uchodźcy, grupa terrorystyczna, wykluczenie, czyny terrorystyczne, prawo międzynarodowe, decyzja ramowa 2002/475

Trybunał orzekł, że art. 12 ust. 2 lit. c) oraz art. 12 ust. 3 dyrektywy 2004/83 należy interpretować w ten
sposób, że czyny polegające na uczestnictwie w działaniach grupy terrorystycznej, takie jak czyny, za które
skazana została strona w postępowaniu głównym, mogą uzasadniać zastosowanie wykluczenia z możliwości
uzyskania statusu uchodźcy, nawet jeżeli zainteresowana osoba ani nie popełniła, ani nie usiłowała popełnić,
ani też nie groziła popełnieniem aktów terrorystycznych.
M. Lounani (obywatel marokański) opuścił Maroko w 1991 r. i udał się do RFN. Jego wniosek o udzielenie azylu
został rozpatrzony odmownie. W 1997 r. przybył do Belgii i przebywa tam nielegalnie. Wyrokiem z 2006 r. M. Lounani
został skazany przez sąd karny w Brukseli na karę sześciu lat pozbawienia wolności za uczestnictwo w działaniach
grupy terrorystycznej, a precyzyjnie belgijskiej komórki „islamistycznej grupy bojowników marokańskich” (dalej jako:
GICM), jako członek jej kierownictwa, oraz również za przynależność do grupy przestępczej, fałszerstwo
dokumentów, posługiwanie się fałszywymi dokumentami, a także nielegalny pobyt. W 2010 r. M. Lounani wystąpił do
belgijskich władz z wnioskiem o udzielenie azylu, twierdząc, że w przypadku odesłania go do Maroka obawia się
prześladowania. Twierdził, że istnieje ryzyko, iż w związku z jego skazaniem w Belgii marokańskie władze uznają go
za radykalnego islamistę i dżihadystę. Commissaire général wydał decyzję odmawiającą nadania mu statusu
uchodźcy. Następnie M. Lounani wniósł skargę o uchylenie tej decyzji. W toku postępowania odwoławczego
Commissaire général w 2011 r. wydał trzecią decyzję o odmowie nadania statusu uchodźcy. W wyniku kolejnej skargi
M. Lounaniego sąd orzekł, że M. Lounani kwalifikuje się do uzyskania statusu uchodźcy. Sąd uznał, że zarzucane mu
czyny nie stanowią przestępstw terrorystycznych, ponieważ w wyroku z 2006 r. sąd skazał M. Lounaniego za
przynależność do grupy terrorystycznej, a nie za popełnienie bądź udział w popełnieniu przestępstwa
terrorystycznego. W ocenie tego sądu nie przedstawiono żadnych dowodów, że GICM podjęła jakiekolwiek konkretne
działania wyczerpujące znamiona tego typu przestępstwa, ani że M. Lounani podjął realne działania pozwalające
przypisać mu indywidualną odpowiedzialność za jego popełnienie. Uznając zatem, że żaden z czynów, za które
skazano M. Lounaniego, nie cechuje się stopniem szkodliwości wymaganym do uznania go za czyn sprzeczny
z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych w rozumieniu art. 12 ust. 2 lit. c) dyrektywy Rady
2004/83/WE z 29.4.2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub
bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osób, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony oraz
zawartości przyznawanej ochrony, sąd wyrokiem z 2013 r. nadał M. Lounaniemu status uchodźcy.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 12 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83 należy
interpretować w ten sposób, że aby móc powołać się na istnienie podstawy wykluczenia z możliwości uzyskania
statusu uchodźcy wskazanej w tym przepisie, konieczne jest, aby osoba wnioskująca o udzielenie międzynarodowej
ochrony została skazana za jedno z przestępstw terrorystycznych przewidzianych w art. 1 ust. 1 decyzji ramowej
2002/475?
Trybunał podkreślił, że wykładni przepisów dyrektywy 2004/83 należy dokonywać w świetle ogólnej systematyki i celu
tego aktu, z poszanowaniem Konwencji genewskiej i innych odpowiednich traktatów, o których mowa w art. 78 ust. 1
TFUE (wyroki: B i D, C-57/09 i C-101/09, pkt 78; A i in., od C-148/13 do C-150/13, pkt 46). Przepis art. 12 ust. 2 lit. c)
dyrektywy 2004/83 odpowiada art. 1F lit. c) Konwencji genewskiej, który stanowi, że postanowienia tej Konwencji nie
mają zastosowania do osoby, w stosunku do której istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że jest winną czynów
sprzecznych z celami i zasadami ONZ. Trybunał uznał, że określenie „czyny sprzeczne z celami i zasadami
Organizacji Narodów Zjednoczonych” nie można interpretować jako ograniczającego się do aktów terrorystycznych
określonych w rezolucjach Rady Bezpieczeństwa (dalej jako: akty terrorystyczne). W ocenie TS wbrew temu, co
podnosi M. Lounani, tego pojęcia tym bardziej nie można interpretować jako odnoszącego się wyłącznie do
przestępstw terrorystycznych wymienionych w art. 1 ust. 1 decyzji ramowej 2002/475, który wymaga skazania za
takie przestępstwo.
Celem decyzji ramowej 2002/475 jest przyjęcie we wszystkich państwach członkowskich zbliżonej definicji
przestępstw terrorystycznych, w tym również przestępstw odnoszących się do grup terrorystycznych. Komisja
Europejska wskazała, że w decyzji ramowej 2002/475 wymieniono różne zachowania, które można określać ogólnym
mianem terroryzmu, i pogrupowano je w cztery kategorie przestępstw, tj. „przestępstwa terrorystyczne” (art. 1),
„przestępstwa dotyczące grupy terrorystycznej” (art. 2), „przestępstwa związane z działalnością terrorystyczną” (art.
3) i podżeganie do popełniania niektórych z tych przestępstw, pomocnictwo w ich popełnianiu oraz usiłowanie ich
popełnienia (art. 4). Trybunał stwierdził, że gdyby zamiarem unijnego prawodawcy było zawężenie zakresu
zastosowania art. 12 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83 poprzez ograniczenie pojęcia „czyny sprzeczne z celami
i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych” do przestępstw wymienionych w art. 1 ust. 1 decyzji ramowej
2002/475, mógłby to zrobić wyraźnie je określając lub odsyłając do tej decyzji ramowej. Tymczasem art. 12 ust. 2 lit.

c) dyrektywy 2004/83 nie odsyła ani do decyzji ramowej 2002/475, mimo że w chwili redagowania art. 12 ust. 2 lit. c)
decyzja ta była aktem obowiązującym, ani też do żadnego innego aktu Unii Europejskiej przyjętego w kontekście
zwalczania terroryzmu.
Trybunał orzekł, że art. 12 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83 należy interpretować w ten sposób, iż aby móc powołać się
na istnienie podstawy wykluczenia z możliwości uzyskania statusu uchodźcy wskazanej w tym przepisie, nie jest
konieczne, aby osoba wnioskująca o udzielenie międzynarodowej ochrony została skazana za jedno z przestępstw
terrorystycznych przewidzianych w art. 1 ust. 1 decyzji ramowej 2002/475.
Poprzez kolejne pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 12 ust. 2 lit. c) oraz art. 12 ust. 3
dyrektywy 2004/83 należy interpretować w ten sposób, że czyny polegające na uczestnictwie w działaniach grupy
terrorystycznej mogą uzasadniać powołanie się na podstawę wykluczenia z możliwości uzyskania statusu uchodźcy
przewidzianą w tym przepisie, w sytuacji gdy zainteresowany ani nie popełnił, ani nie usiłował popełnić, ani też nie
groził popełnieniem aktów terrorystycznych?
M. Lounani został skazany m.in. na podstawie art. 140 belgijskiego KK, w którym implementowano art. 2 decyzji
ramowej 2002/475. Ten ostatni przepis zawiera definicję przestępstwa dotyczącego grupy terrorystycznej,
obejmującą uczestnictwo w działaniach takiej grupy. W wyroku z 2006 r. sąd stwierdził, że M. Lounani uczestniczył
w działaniach belgijskiej komórki GICM, będąc członkiem jej kierownictwa, poprzez udzielanie jej wsparcia
logistycznego, w szczególności w postaci świadczenia usług materialnych lub intelektualnych, podrabianie oraz
nielegalne przekazywanie paszportów, a także branie czynnego udziału w organizowaniu komórki wysyłającej
ochotników do Iraku.
Zatem sąd nie stwierdził, że M. Lounani osobiście dopuścił się aktów terrorystycznych ani że podżegał do
popełnienia takich aktów bądź też uczestniczył w ich popełnianiu.
Trybunał podkreślił, że zastosowanie podstawy wykluczenia z możliwości uzyskania statusu uchodźcy przewidzianej
w art. 12 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83 nie może ograniczać się do rzeczywistych sprawców aktów terrorystycznych,
lecz może obejmować osoby, które dopuszczają się działań polegających na rekrutowaniu, planowaniu,
transportowaniu lub wyposażaniu osób podróżujących do państwa innego niż państwo, w którym zamieszkują lub
którego obywatelstwo posiadają, w szczególności w zamiarze celu popełnienia, planowania lub przygotowywania
aktów terrorystycznych.
Ponadto z art. 12 ust. 2 lit. c) oraz art. 12 ust. 3 dyrektywy 2004/83 wynika, że przewidziana w pierwszym z tych
przepisów podstawa wykluczenia możliwości uzyskania statusu uchodźcy stosuje się również do osób, wobec
których istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że podżegały do popełniania czynów sprzecznych z celami
i zasadami ONZ lub w inny sposób uczestniczyły w ich popełnianiu. Zdaniem TS, możliwość zastosowania tych
dwóch przepisów nie jest uzależniona od tego, aby osoba wnioskująca o udzielenie międzynarodowej ochrony
podżegała do popełnienia aktu terrorystycznego lub w inny sposób uczestniczyła w jego popełnieniu.
Trybunał uznał, że w tych okolicznościach właściwy organ danego państwa członkowskiego może posłużyć się art.
12 ust. 2 lit. c) dyrektywy 2004/83 dopiero po przeprowadzeniu – indywidualnie dla każdego przypadku – oceny
konkretnych znanych mu okoliczności w celu ustalenia, czy istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że czyny, których
dopuścił się zainteresowany, spełniający poza tym kryteria uzyskania statusu uchodźcy, mieszczą się w zakresie
przypadków wykluczenia (wyrok B i D, pkt 87, 94). Trybunał stwierdził, że ocena – czy czyny, takie jak czyny
zarzucone M. Lounaniemu, mogą stanowić czyny sprzeczne z celami i zasadami ONZ w rozumieniu art. 12 ust. 2 lit.
c) dyrektywy 2004/83, podżeganie do ich popełnienia lub inny sposób uczestniczenia w ich popełnianiu w rozumieniu
art. 12 ust. 3 tej dyrektywy – należy do właściwych organów krajowych, z zastrzeżeniem kontroli sądu krajowego.
Trybunał wskazał, że należy wziąć pod uwagę, iż M. Lounani był członkiem kierownictwa międzynarodowej grupy
terrorystycznej, której nazwa w 2002 r. została umieszczona w prowadzonym przez ONZ wykazie osób i podmiotów
objętych sankcjami i nadal tam widnieje. Działalność M. Lounaniego, polegająca na udzielaniu wsparcia
logistycznego działaniom tej grupy, ma wymiar międzynarodowy, ponieważ był on zaangażowany w podrabianie
paszportów i pomagał ochotnikom chcącym dostać się do Iraku. W ocenie TS tego rodzaju zachowania mogą
uzasadniać wykluczenie z możliwości uzyskania statusu uchodźcy.
Trybunał wskazał, że rezolucje Rady Bezpieczeństwa wymieniają wśród działań, które państwa zobowiązane są
zwalczać w ramach walki z międzynarodowym terroryzmem, umyślną organizację podróży osób do państwa innego
niż państwo, w którym one mieszkają lub którego obywatelstwo posiadają mają zamiar popełnienia, planowania lub
przygotowywania aktów terrorystycznych lub udziału w ich popełnianiu. Trybunał uznał, że wobec tego okoliczność,
pod warunkiem jej udowodnienia, że grupa, której członkiem kierownictwa był M. Lounani, nie dokonała aktu
terrorystycznego bądź też że ochotnicy chcący dostać się do Iraku przy pomocy tej grupy ostatecznie nie dokonali
żadnego takiego aktu, w żadnym razie nie pozwala wykluczyć, że czyny M. Lounaniego można uznać za sprzeczne
z celami i zasadami ONZ. Podobnie należy ocenić okoliczności, że M. Lounani ani nie popełnił, ani nie usiłował
popełnić, ani też nie groził popełnieniem przestępstwa terrorystycznego w rozumieniu art. 1 ust. 1 decyzji ramowej
2002/475. Trybunał stwierdził, że możliwość zastosowania art. 12 ust. 3 dyrektywy 2004/83 nie wymaga wykazania,

że M. Lounani podżegał do popełnienia przestępstwa terrorystycznego bądź też w inny sposób uczestniczył w jego
popełnieniu. Ponadto TS podkreślił, że prawomocne skazanie M. Lounaniego przez sądy państwa członkowskiego za
uczestnictwo w działaniach grupy terrorystycznej stanowi, w kontekście indywidualnej oceny, do której
przeprowadzenia zobowiązany jest właściwy organ, okoliczność o szczególnym znaczeniu.
Trybunał orzekł, że art. 12 ust. 2 lit. c) oraz art. 12 ust. 3 dyrektywy 2004/83 należy interpretować w ten sposób, że
czyny polegające na uczestnictwie w działaniach grupy terrorystycznej, takie jak czyny, za które skazana została
strona w postępowaniu głównym, mogą uzasadniać zastosowanie wykluczenia z możliwości uzyskania statusu
uchodźcy, nawet jeżeli zainteresowana osoba ani nie popełniła, ani nie usiłowała popełnić, ani też nie groziła
popełnieniem aktów terrorystycznych. Na potrzeby dokonania indywidualnej oceny faktów pozwalających na
ustalenie, czy istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że dana osoba jest winna czynów sprzecznych z celami
i zasadami ONZ, podżegała do popełniania takich czynów lub w inny sposób uczestniczyła w ich popełnianiu,
okoliczność, że ta osoba została skazana przez sądy państwa członkowskiego za uczestnictwo w działaniach grupy
terrorystycznej, ma szczególne znaczenie, podobnie jak fakt, że była ona jednym z członków kierownictwa takiej
grupy – bez konieczności ustalania, czy sama podżegała do popełnienia aktu terrorystycznego lub uczestniczyła
w jego popełnianiu.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 31.1.2017 r., Lounani, C-573/14

Trybunał podkreślił, że istnienie podstawy wykluczenia z uzyskania statusu uchodźcy nie jest uzależnione od skazania za przestępstwa terrorystyczne. Decyzja ramowa 2002/475 dotyczy zbliżonej definicji przestępstw terrorystycznych we wszystkich państwach członkowskich. Ostatecznie, TS uznał, że udział w działaniach grupy terrorystycznej może skutkować wykluczeniem z statusu uchodźcy, nawet bez bezpośredniego uczestnictwa w aktach terrorystycznych.