Warunek obywatelstwa notariusza
Trybunał uznał, że działalność notarialna, taka jak określona w węgierskim porządku prawnym, nie jest związana z wykonywaniem władzy publicznej. Komisja Europejska wniosła skargę przeciwko Węgrom, zarzucając naruszenie zobowiązań wynikających z prawa Unii Europejskiej dotyczących swobody przedsiębiorczości. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że warunek przynależności państwowej dla notariuszy może stanowić naruszenie art. 49 TFUE, gwarantującego swobodę działalności gospodarczej w UE.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości, notariusz, obywatelstwo, Węgry, swoboda przedsiębiorczości, art. 49 TFUE, działalność gospodarcza, Komisja Europejska, UE, wyrok TS C-392/15
Trybunał uznał, że działalność notarialna, taka jak określona w węgierskim porządku prawnym, nie jest związana z wykonywaniem władzy publicznej. Komisja Europejska wniosła skargę przeciwko Węgrom, zarzucając naruszenie zobowiązań wynikających z prawa Unii Europejskiej dotyczących swobody przedsiębiorczości. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, że warunek przynależności państwowej dla notariuszy może stanowić naruszenie art. 49 TFUE, gwarantującego swobodę działalności gospodarczej w UE.
Trybunał uznał, że działalność notarialna, taka jak określona w węgierskim porządku prawnym, nie jest związana z wykonywaniem władzy publicznej w rozumieniu art. 51 ak. 1 TFUE. Na podstawie przepisów węgierskiego prawa notariuszem może być mianowany wyłącznie obywatel węgierski. W skardze Komisja Europejska żądała, aby Trybunał stwierdził, iż ustanawiając warunek przynależności państwowej w celu dostępu do zawodu notariusza, Węgry uchybiły zobowiązaniom ciążącym na nich na mocy art. 49 TFUE. Z orzecznictwa TS wynika, że swoboda przedsiębiorczości, przewidziana w art. 49 TFUE, ma zastosowanie do zawodu notariusza (wyrok Komisja/Łotwa, C-151/14, pkt 48). Odpłatne świadczenie usług należy uważać za działalność gospodarczą, o ile ma charakter konkretny i rzeczywisty, a nie jest czysto marginalna i dodatkowa (wyrok Jany i in., C-268/99, pkt 33). Tymczasem bezsporne jest, że w węgierskim porządku prawnym notariusze wykonują wolny zawód, który jako działalność główna obejmuje świadczenie różnych usług za wynagrodzeniem. Postanowienie art. 49 TFUE ma na celu zapewnienie traktowania krajowego każdemu obywatelowi państwa członkowskiego, który osiedla się w innym państwie członkowskim, aby wykonywać tam działalność na własny rachunek, i zakazuje wszelkiej wynikającej z przepisów krajowych dyskryminacji ze względu na przynależność państwową jako ograniczenia swobody przedsiębiorczości (wyrok Komisja/Łotwa, C-151/14, pkt 52). Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie węgierskie ustawodawstwo zastrzega dostęp do zawodu notariusza wyłącznie dla obywateli węgierskich, ustanawiając w ten sposób odmienne traktowanie ze względu na przynależność państwową, zabronione przez art. 49 TFUE. Węgry podnoszą jednak, że działalność notarialna jest wyłączona z zakresu stosowania art. 49 TFUE, ponieważ jest związana z wykonywaniem władzy publicznej w rozumieniu art. 51 ak. 1 TFUE. Trybunał przypomniał, że pojęcie „wykonywanie władzy publicznej” należy interpretować, tak aby skuteczność (effet utile) Traktatu w zakresie swobody przedsiębiorczości nie została zniweczona przez przepisy jednostronnie przyjmowane przez państwa członkowskie (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 56). Trybunał podkreślił, że to odstępstwo należy ograniczać jedynie do działalności, która sama w sobie stanowi bezpośredni i szczególny udział w wykonywaniu władzy publicznej (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 58). Z orzecznictwa TS wynika, że z zakresu odstępstwa przewidzianego w art. 51 ak. 1 TFUE wykluczone są pewne rodzaje działalności: pomocniczej i przygotowawczej względem wykonywania władzy publicznej (wyroki: Thijssen, C-42/92, pkt 22; Servizi Ausiliari Dottori Commercialisti, C-451/03, pkt 47) lub których wykonywanie, mimo że łączy się z nawet regularnymi i ścisłymi kontaktami z organami administracyjnymi lub sądowymi, albo wręcz współudziałem, nawet obowiązkowym, w ich funkcjonowaniu, nie ma wpływu na uprawnienia do swobodnej oceny i uprawnienia decyzyjne tych organów (wyrok Reyners, 2/74, pkt 51, 53), bądź która nie obejmuje wykonywania uprawnień decyzyjnych (wyroki: Komisja/Niemcy, C-404/05, pkt 38, 44; Komisja/Portugalia, C-438/08, pkt 36, 41), uprawnień w zakresie przymusu (wyrok Komisja/Hiszpania, C-114/97, pkt 37) lub w zakresie stosowania przymusu (wyroki: Anker i in., C- 47/02, pkt 61; Komisja/Portugalia, C-438/08, pkt 44). Trybunał stwierdził, że podnoszona w niniejszej sprawie kompetencja notariusza w dziedzinie wydawania nakazów zapłaty – która opiera się wyłącznie na zgodności woli wierzyciela i dłużnika oraz nie ma wpływu na uprawnienia sądu w przypadku braku tej zgody w odniesieniu do istnienia wierzytelności – nie ma jakiegokolwiek bezpośredniego i szczególnego związku z wykonywaniem władzy publicznej. Odnoszą się do kompetencji w dziedzinie spadkobrania, TS podkreślił, że notariusz może dokonać skutecznego przyznania spadku jedynie w przypadku braku sporu pomiędzy spadkobiercami, a gdy zaistnieje spór ma on obowiązek przyznać spadek ze skutkiem tymczasowym, zaś spór rozstrzyga sąd. Zdaniem TS, nie można uznać, aby te zadania były jako takie bezpośrednio i szczególnie związane z wykonywaniem władzy publicznej. Wniosku tego nie podważa okoliczność, że notariusz, jak twierdzą Węgry, ma uprawnienie, aby stosować pewne środki zabezpieczające i przygotowawcze w celu organizacji zgromadzenia spadkobierców, oraz aby żądać od różnych organów władzy publicznej ujawnienia określonych informacji i przedstawienia określonych dokumentów. Trybunał wyjaśnił, że te środki mają charakter uboczny względem zadania głównego notariusza, polegającego na przyznaniu spadku (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 83). W ocenie TS nie można uznać, aby to zadanie było bezpośrednio i szczególnie związane z wykonywaniem władzy publicznej. Odnosząc się do działalności w zakresie sporządzania dokumentów urzędowych, TS podkreślił, że z węgierskiej ustawy o notariuszach wynika, iż przedmiotem nadania charakteru urzędowego są dokumenty, w których wyrażone są jednostronne zobowiązania lub umowy swobodnie zawarte przez strony. Działanie notariusza wymaga istnienia wcześniejszej jednostronnej lub obopólnej zgody stron. Z orzecznictwa TS wynika, że powierzona notariuszom czynność nadania charakteru dokumentu urzędowego nie wiąże się z bezpośrednim i szczególnym udziałem w wykonywaniu władzy publicznej w rozumieniu art. 51 ak. 1 TFUE (wyrok Komisja/Belgia, C 47/08, pkt 92). Ponadto okoliczność, że dana działalność obejmuje sporządzanie dokumentów mających skutki takie jak moc dowodowa i wykonalność, nie wystarcza, aby uznać tę działalność za bezpośredni i szczególny udział w wykonywaniu władzy publicznej w rozumieniu art. 51 ak. 1 TFUE (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 73). Moc dowodowa, z jakiej korzysta dokument notarialny, wynika z węgierskiego KPC. Trybunał uznał, że moc dowodowa przyznana przez ustawę danemu dokumentowi nie ma bezpośredniego wpływu na ocenę, czy działalność obejmująca sporządzenie tego dokumentu jest bezpośrednio i szczególnie związana z wykonywaniem władzy publicznej (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 74). Ponadto, z węgierskiego KPC wynika, że jeżeli chodzi o dokumenty urzędowe, istnieje zawsze możliwość przedstawienia dowodu przeciwnego. Zdaniem TS, nie można więc twierdzić, że dokument notarialny, ze względu na swą moc dowodową, bezwarunkowo wiąże sąd przy wykonywaniu jego uprawnień dyskrecjonalnych, albowiem bezsporne jest, że sąd podejmuje decyzję autonomicznie, uwzględniając ogół okoliczności faktycznych i dowodów zebranych w toku postępowania sądowego. Zasada swobodnej oceny dowodów przez sąd jest zresztą usankcjonowana w KPC (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 76). Jeżeli chodzi o szczególny status notariuszy w węgierskim porządku prawnym, to z orzecznictwa TS wynika, że ustalenie, czy dana działalność jest objęta odstępstwem przewidzianym w art. 51 ak. 1 TFUE, musi odbywać się w świetle charakteru samej działalności, a nie w świetle tego statusu (wyrok Komisja/Niderlandy, C-157/09, pkt 84). Trybunał uznał, że działalność notarialna, taka jak określona w węgierskim porządku prawnym, nie jest związana z wykonywaniem władzy publicznej w rozumieniu art. 51 ak. 1 TFUE. W świetle powyższych uwag TS orzekł, że skarga Komisji jest zasadna, a ustanawiając warunek przynależności państwowej w celu dostępu do zawodu notariusza, Węgry uchybiły zobowiązaniom spoczywającym na nich na mocy art. 49 TFUE. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 1.2.2017 r., Komisja przeciwko Węgrom, C-392/15
Trybunał stwierdził, że działalność notarialna nie jest związana z wykonywaniem władzy publicznej i nie podlega wyłącznie obywatelom węgierskim. Ustanawiając warunek przynależności państwowej dla zawodu notariusza, Węgry naruszyły zobowiązania wynikające z prawa Unii Europejskiej. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości potwierdza zasadność skargi Komisji Europejskiej.