Miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę

Trybunał orzekł, że pojęcie „sprawy dotyczące sporów wynikających z działalności filii” obejmuje powództwo o odszkodowanie z tytułu szkody, jaka miała zostać spowodowana wskutek nadużycia pozycji dominującej polegającego na stosowaniu zaniżonych cen. Litewska spółka lotnicza flyLAL-Lithuanian Airlines wniosła powództwo przeciwko Air Baltic i portowi lotniczemu Ryga w celu uzyskania odszkodowania za straty finansowe. TS interpretował art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 w kontekście jurysdykcji sądów państwa członkowskiego w przypadku sporów antykonkurencyjnych.

Tematyka: Trybunał, rozporządzenie Nr 44/2001, jurysdykcja, antykonkurencyjne zachowania, zaniżone ceny, spór, działalność filii, odszkodowanie, pozycja dominująca, TS, wyrok

Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 5 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie
„sprawy dotyczące sporów wynikających z działalności filii” obejmuje powództwo o odszkodowanie z tytułu
szkody, jaka miała zostać spowodowana wskutek nadużycia pozycji dominującej polegającego na
stosowaniu zaniżonych cen, w przypadku gdy filia przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą
uczestniczyła w rzeczywisty i istotny sposób w tej praktyce stanowiącej nadużycie.
Litewska spółka lotnicza AB flyLAL-Lithuanian Airlines (dalej jako: flyLAL) obsługiwała m.in. loty z i do portu
lotniczego w Wilnie. W 2004 r. łotewska spółka lotnicza Air Baltic Corporation AS (dalej jako: Air Baltic) rozpoczęła
obsługę lotów z i do tego portu lotniczego, przy czym część tych lotów miała takie samo miejsce docelowe co loty,
które były obsługiwane przez flyLAL. Znaczące straty finansowe spowodowały, że flyLAL została postawiona w stan
likwidacji. Uznając, że Air Baltic wyparła ją z rynku poprzez stosowanie zaniżonych cen na niektórych połączeniach
lotniczych z i do portu lotniczego w Wilnie, które były finansowane z obniżenia na rzecz Air Baltic opłat za usługi portu
lotniczego świadczone przez Starptautiska lidosta „Riga” VAS (dalej jako: port lotniczy Ryga), w sierpniu 2008 r.
flyLAL wniosła do sądu w Wilnie powództwo przeciwko Air Baltic i portowi lotniczemu Ryga, mające na celu
uzyskanie odszkodowania w wysokości 57 874 768,30 EUR za domniemane szkody wyrządzone w wyniku
antykonkurencyjnych zachowań, jakie miały one stosować. Ponadto flyLAL twierdziła, że po tym, jak została wyparta
z rynku, Air Baltic przekierowała większość lotów z i do portu lotniczego w Wilnie na międzynarodowy port lotniczy
w Rydze.
Niezależnie od tego postępowania rada ds. konkurencji Republiki Łotewskiej decyzją z 2006 r. stwierdziła, że system
obniżek stosowany przez port lotniczy Ryga, począwszy od 1.11.2004 r., przewidujący zniżki w wysokości do 80%
w przypadku usług związanych ze startowaniem, lądowaniem i bezpieczeństwem statków powietrznych, narusza art.
82 ak. 2 lit. c) TWE (obecnie art. 102 ak. 2 lit. c) TFUE), i nakazała zaprzestanie tej praktyki. Dwie spółki lotnicze,
w tym Air Baltic, korzystały z tego systemu.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 5 pkt 3 rozporządzenia Rady (WE) Nr
44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach
cywilnych i handlowych (zostało uchylone od 10.1.2015 r. przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych) należy interpretować w ten sposób, że w ramach powództwa o naprawienie
szkody spowodowanej w wyniku zachowań antykonkurencyjnych, utrata dochodu, na jaką powołuje się
poszkodowana strona, może stanowić szkodę umożliwiającą uzasadnienie jurysdykcji sądów państwa
członkowskiego „miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę”?
Rzecznik generalny przypomniał, że należy odróżnić szkodę pierwotną, wynikającą bezpośrednio ze zdarzenia
powodującego powstanie szkody, której miejsce wystąpienia może powodować jurysdykcję w świetle art. 5 pkt 3
rozporządzenia Nr 44/2001, od późniejszych negatywnych konsekwencji, które nie mogą uzasadniać przyznania
jurysdykcji na podstawie tego przepisu (pkt 37 opinii). W wyroku Marinari (C-364/93, pkt 14 i 15) TS orzekł, że pojęcie
„miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę”, nie może być interpretowane w tak szeroki sposób, że
obejmowałoby ono jakiekolwiek miejsce, w którym mogą być odczuwane negatywne konsekwencje zdarzenia, które
spowodowało szkodę, która rzeczywiście wystąpiła w innej lokalizacji. Trybunał doprecyzował, że tego pojęcia nie
można interpretować jako obejmującego miejsce, w którym poszkodowany poniósł – zgodnie ze swym twierdzeniem
– szkodę majątkową wynikającą z pierwotnej szkody, która wystąpiła i została poniesiona przez niego w innym
państwie.
Z orzecznictwa TS wynika, że w kontekście domniemanego naruszenia zakazu sprzedaży towarów poza siecią
dystrybucji selektywnej spadek sprzedaży i utrata zysków, jakich doznał autoryzowany dystrybutor, stanowią szkodę,
która umożliwia zastosowanie art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 (wyrok Concurrence, C-618/15, pkt 33, 35).
Trybunał stwierdził również, że utrata dochodu polegająca głównie na utracie sprzedaży, jaka miała nastąpić wskutek
zachowań antykonkurencyjnych sprzecznych z art. 101 i 102 TFUE, może zostać uznana za „szkodę” do celów
zastosowania art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001, pozwalającego uzasadnić, co do zasady, jurysdykcję sądów
państwa członkowskiego, na którego terytorium nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
W odniesieniu do strat poniesionych przez przewoźnika lotniczego w związku z lotami wykonywanymi z i do stolicy
państwa członkowskiego, w którym ma on siedzibę, za rynek, na który miały główny wpływ powyższe zachowania TS
uznał rynek tego państwa członkowskiego, na którym ów przewoźnik prowadzi zasadniczą część działalności
sprzedaży związanej z takimi lotami. W rozpatrywanej sprawie jest to rynek litewski. Jeżeli rynek, na który ma wpływ
antykonkurencyjne zachowanie, znajduje się w państwie członkowskim, na którego terytorium rzekomo wystąpiła

podnoszona szkoda, TS stwierdził, że do celów zastosowania art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 miejsce
urzeczywistnienia się szkody znajduje się w tym państwie. Zgodności tych dwóch elementów odpowiada celom
bliskości i przewidywalności przepisów o jurysdykcji, z tego względu że sądy państwa członkowskiego, w którym
mieści się rynek, na który mają wpływ zachowania antykonkurencyjne, są najbardziej odpowiednie do rozpatrzenia
takich skarg odszkodowawczych, a ponadto podmiot gospodarczy, który stosuje te zachowania, może rozsądnie
spodziewać się, że zostanie pozwany przed sądy miejsca, w którym jego zachowania zakłóciły zasady uczciwej
konkurencji. Co więcej, tego rodzaju określenie miejsca urzeczywistnienia się szkody jest zgodne z wymogami
spójności przewidzianymi w motywie 7 rozporządzenia (WE) Nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady
z 11.7.2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II). Na podstawie art. 6 ust. 3
lit. a) tego rozporządzenia prawem właściwym w przypadku powództw odszkodowawczych związanych
z ograniczeniem konkurencji jest prawo państwa, na którego rynku te praktyki wywołują skutek lub na którego rynku
występuje prawdopodobieństwo wywołania przez nie skutku.
Zważywszy, że spór w postępowaniu głównym obejmuje kilku pozwanych, TS wskazał, że powyższa podstawa
jurysdykcji znajduje zastosowanie także w przypadku wielości sprawców szkody. Przepis art. 5 pkt 3 rozporządzenia
Nr 44/2001 pozwala ustalić jurysdykcję sądu na podstawie miejsca urzeczywistnienia się podnoszonej szkody
w stosunku do wszystkich sprawców, którym zarzuca się jej wyrządzenie, pod warunkiem że ta szkoda urzeczywistni
się na obszarze właściwości sądu, przed którym zawisł spór (wyrok Hi Hotel HCF, C-387/12, pkt 40).
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że w ramach
powództwa o naprawienie szkody spowodowanej w wyniku zachowań antykonkurencyjnych „miejsce, gdzie nastąpiło
zdarzenie wywołujące szkodę”, obejmuje – w sytuacji takiej jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym –
w szczególności miejsce urzeczywistnienia się utraty dochodu polegającej na zaniku sprzedaży, tj. obszar rynku, na
który miały wpływ owe zachowania, i na którym – jak twierdzi poszkodowana – poniosła ona straty.
Poprzez kolejne rozpatrywana pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 5 pkt 3
rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że w ramach powództwa o naprawienie szkody
spowodowanej w wyniku zachowań antykonkurencyjnych pojęcie „miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące
szkodę” może być rozumiane albo jako miejsce zawarcia porozumienia antykonkurencyjnego sprzecznego z art. 101
TFUE, albo jako miejsce popełnienia czynów, za pomocą których wykorzystywano korzyść finansową wynikającą
z tego porozumienia?
Z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający w odniesieniu do stosunku między różnymi
zachowaniami antykonkurencyjnymi, TS stwierdził, że gdyby z okoliczności faktycznych sprawy wynikało, że
porozumienie antykonkurencyjne, jakie miało zostać zawarte z naruszeniem art. 101 TFUE, stanowi zdarzenie
powodujące powstanie podnoszonej szkody, jurysdykcja do rozpoznania – na podstawie „miejsca, gdzie nastąpiło
zdarzenie powodujące powstanie szkody” oraz w stosunku do wszystkich uczestników tego porozumienia – szkody,
jaką miało spowodować to porozumienie, może przysługiwać na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001
sądowi miejsca, w którym porozumienie zostało ostatecznie zawarte (wyrok CDC Hydrogen Peroxide, C-352/13, pkt
50).
W ocenie TS w rozpatrywanej sprawie miejsce zawarcia domniemanego porozumienia antykonkurencyjnego
mogłoby zostać zidentyfikowane jako Łotwa. Takie rozwiązanie należałoby również uwzględnić, jeśli zostanie
wykazane, że stosowana przez Air Baltic praktyka zaniżonych cen w odniesieniu do niektórych lotów z i do portu
lotniczego w Wilnie ograniczała się do wykonania tego porozumienia. Natomiast gdyby ta praktyka stanowiła odrębne
naruszenie od art. 102 TFUE, sąd miejsca, w którym dane zachowanie antykonkurencyjne zostało wprowadzone
w życie, byłby właściwy na podstawie art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001. W odróżnieniu od szkody wynikającej
z niedozwolonego porozumienia między odmiennymi uczestnikami zdarzenie powodujące powstanie szkody
w przypadku nadużycia pozycji dominującej nie opiera się na porozumieniu, lecz obejmuje ono wprowadzanie
w życie tego nadużycia, tj. działania podejmowane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą w celu
stosowania tego nadużycia w praktyce (w szczególności poprzez stosowanie zaniżonych cen na rynku właściwym).
W sytuacji gdyby zdarzenia leżące u podstaw rozpatrywanej sprawy stanowiły część wspólnej strategii mającej na
celu wyeliminowanie flyLAL z rynku lotów do i z portu lotniczego w Wilnie i przyczyniły się wspólnie do powstania
podnoszonej szkody, TS wskazał, że do sądu krajowego należałoby ustalenie zdarzenia mającego szczególne
znaczenie dla wprowadzenia w życie takiej strategii. Badanie powinno zostać przeprowadzone wyłącznie w celu
zidentyfikowania łączników z państwem sądu uzasadniających jego jurysdykcję na podstawie art. 5 pkt 3
rozporządzenia Nr 44/2001 (wyrok Universal Music International Holding, C-12/15, pkt 44). Przy czym sąd odsyłający
powinien ograniczyć się w tym względzie do badania prima facie sporu bez badania istoty sprawy, ponieważ
określenie elementów odpowiedzialności cywilnej deliktowej, w tym zdarzenia powodującego powstanie szkody,
należy do właściwego prawa krajowego. W ocenie TS uzależnienie identyfikacji łącznika od kryteriów oceny
wywodzących się z krajowego prawa materialnego byłoby niezgodne z celem pewności prawa, ponieważ
w zależności od prawa właściwego działania danej osoby podjęte w innym państwie członkowskim niż państwo sądu,
przed którym zawisł spór, mogłyby zostać zakwalifikowane jako zdarzenie powodujące powstanie szkody do celów
ustalenia jurysdykcji na mocy art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 albo nie (wyrok Melzer, C-228/11, pkt 35).

Rzecznik generalny podkreślił, że wybór konkretnego zdarzenia jako istotnego dla ustalenia jurysdykcji zapobiega
mnożeniu jurysdykcji (pkt 96 opinii), a przy tym umożliwia jednocześnie jej lepszą przewidywalność.
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że w ramach
powództwa o naprawienie szkody spowodowanej w wyniku zachowań antykonkurencyjnych pojęcie „miejsce, gdzie
nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” może być rozumiane albo jako miejsce zawarcia porozumienia
antykonkurencyjnego sprzecznego z art. 101 TFUE, albo jako miejsce, w którym były proponowane i stosowane
zaniżone ceny, jeżeli te praktyki stanowiły naruszenie w świetle art. 102 TFUE.
W trzecim pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający zwrócił się o dokonanie wykładni pojęcia „sprawy dotyczące sporów
wynikających z działalności filii” w rozumieniu art. 5 pkt 5 rozporządzenia Nr 44/2001.
Trybunał określił dwa kryteria, które rozstrzygają o tym, czy powództwo dotyczące działalności filii ma związek
z danym państwem członkowskim. Po pierwsze, pojęcie „filia” zakłada istnienie ośrodka, w którym prowadzona jest
trwała działalność i będącego przedłużeniem głównego przedsiębiorstwa. Musi on posiadać kierownictwo oraz być
wyposażony materialnie w sposób umożliwiający prowadzenie interesów z osobami trzecimi, tak aby nie musiały one
zwracać się bezpośrednio do głównego przedsiębiorstwa. Po drugie, spór powinien dotyczyć albo działań
związanych z działalnością filii, bądź zobowiązań podjętych przez nią w imieniu przedsiębiorstwa głównego, jeżeli
mają one zostać wykonane w państwie położenia tej filii (wyrok Mahamdia, C-154/11, pkt 48).
Zdaniem sądu odsyłającego nie ma wątpliwości, że przesłanki wymagane przez pierwsze kryterium są spełnione
w niniejszym przypadku. W ramach badania drugiego kryterium sąd rozważał się jedynie, czy spór w postępowaniu
głównym dotyczy „działalności” filii, którą Air Baltic ma na Litwie. Sąd wskazywał, że o ile ta filia jest uprawniona,
zgodnie ze swym statusem, do nawiązywania stosunków gospodarczych z osobami trzecimi, a w szczególności do
ustalania cen swoich usług, o tyle nie istnieją dane świadczące o tym, że rzeczywiście określała ona ceny lotów na
rynkach, których dotyczy sprawa w postępowaniu głównym. Ponadto, nie prowadziła ona księgowości odrębnej od
przedsiębiorstwa głównego.
W art. 5 pkt 5 rozporządzenia Nr 44/2001 wprowadzono odstępstwo od ogólnej zasady jurysdykcji ustanowionej
w art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia, dlatego TS podkreślił, że ten przepis należy interpretować w sposób ścisły.
Trybunał stwierdził, że w przypadku powództw opartych na odpowiedzialności deliktowej, aby spór dotyczył
działalności filii, musi ona rzeczywiście uczestniczyć w niektórych czynnościach składających się na czyn
niedozwolony. Zatem to sąd odsyłający powinien ustalić ewentualną rolę filii Air Baltic w stosowaniu podnoszonych
zachowań antykonkurencyjnych. Należy do niego zbadanie m.in. czy działalność wykonywana przez tę filię polegała
na faktycznym czynieniu propozycji i stosowaniu domniemanych zaniżonych cen oraz czy udział w zarzucanym
nadużyciu pozycji dominującej był wystarczająco istotny, aby można go uznać za pozostający w ścisłym związku ze
sporem w postępowaniu głównym.
Trybunał stwierdził, że nieprowadzenie przez filię Air Baltic dokumentacji księgowej oddzielnej od spółki
dominującej nie stanowi istotnego kryterium w celu ustalenia, czy filia ta rzeczywiście uczestniczyła
w praktyce rażącego zaniżania cen, której stosowanie flyLAL zarzuca Air Baltic.
Trybunał orzekł, że art. 5 pkt 5 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie
„sprawy dotyczące sporów wynikających z działalności filii” obejmuje powództwo o odszkodowanie z tytułu
szkody, jaka miała zostać spowodowana wskutek nadużycia pozycji dominującej polegającego na
stosowaniu zaniżonych cen, w przypadku gdy filia przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą
uczestniczyła w rzeczywisty i istotny sposób w tej praktyce stanowiącej nadużycie.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 14.7.2018 r., flyLAL-Lithuanian Airlines, C-27/17

Trybunał określił kryteria dotyczące sporów wynikających z działalności filii oraz interpretował pojęcie „miejsce, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę” w kontekście antykonkurencyjnych zachowań. Rozważał również znaczenie miejsca zawarcia porozumienia antykonkurencyjnego oraz udziału filii w działaniach rażącego zaniżania cen. Autorka publikacji jest ekspertem ds. prawa gospodarczego.