Środki tymczasowe
Polska została zobowiązana do czasowego zawieszenia stosowania przepisów obniżających wiek przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego. Komisja Europejska wniosła o zastosowanie środków tymczasowych w obawie przed poważną szkodą dla zasady ochrony prawnej. Wiceprezes Trybunału Sprawiedliwości podjął decyzję o zarządzeniu tymczasowych środków w celu zachowania niezależności sądów i praworządności.
Tematyka: środki tymczasowe, Sąd Najwyższy, wiek przejścia sędziów, Prezydent RP, Trybunał Sprawiedliwości, Komisja Europejska, zobowiązania państwa członkowskiego, Karta praw podstawowych, fumus boni iuris, pilny charakter, skarga o stwierdzenie uchybienia, niezawisłość sądów, ochrona prawna, wiceprezes TS
Polska została zobowiązana do czasowego zawieszenia stosowania przepisów obniżających wiek przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego. Komisja Europejska wniosła o zastosowanie środków tymczasowych w obawie przed poważną szkodą dla zasady ochrony prawnej. Wiceprezes Trybunału Sprawiedliwości podjął decyzję o zarządzeniu tymczasowych środków w celu zachowania niezależności sądów i praworządności.
Polska została zobowiązana natychmiast i do czasu wydania postanowienia kończącego niniejsze postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych zawieszenia stosowania przepisów obniżając wiek przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego i przyznających w tym zakresie uprawnienia Prezydentowi RP – orzekła wiceprezes Trybunał Sprawiedliwości. Stan prawny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał 20.12.2017 r. ustawę z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r. poz. 5 ze zm.; dalej jako: SNU), która weszła w życie 3.4.2018 r. Na mocy art. 37 SNU wiek przejścia w stan spoczynku sędziów SN został obniżony do 65 lat wobec wszystkich sędziów tego sądu, również tych powołanych przed dniem wejścia w życie ustawy. Przedłużenie czynnej służby sędziów SN po ukończeniu 65. roku życia jest zależne od złożenia przez nich oświadczenia o woli dalszego zajmowania stanowiska i przedstawienia zaświadczenia stwierdzającego zdolność, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, a także od zgody wyrażonej przez Prezydenta RP (art. 37 SNU). Na podstawie art. 111 § 1 SNU sędziowie SN, którzy ukończyli 65. rok życia w dniu wejścia w życie ustawy lub osiągną ten wiek do dnia 3.7.2018 r., przechodzą w stan spoczynku z dniem 4.7.2018 r., chyba że do 3.5.2018 r. złożą oświadczenie i przedstawią ww. zaświadczenie, a Prezydent RP wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie przez nich stanowiska sędziego tego sądu. W art. 5 SNU z 10.5.2018 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 1045; dalej jako: ZmSNU) uregulowano procedurę przedłużenia czynnej służby sędziów SN, którzy osiągnęli wiek przejścia w stan spoczynku najpóźniej w dniu 3.7.2018 r. Na podstawie art. 111 § 1a SNU sędziowie tego sądu, którzy ukończą 65. rok życia między 4.7.2018 r. a 3.4.2019 r., przejdą w stan spoczynku w dniu 3.4.2019 r., chyba że przed tym ostatnim dniem złożą oświadczenie i przedstawią ww. zaświadczenie, a Prezydent RP wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie przez nich stanowiska sędziego tego sądu. Natomiast wobec sędziów SN, którzy zostali powołani przed 3.4.2018 r. i osiągną wiek 65 lat po 3.4.2019 r., art. 37 § 1 SNU przewiduje, że przedłużenie czynnej służby tych sędziów po ukończeniu 65. roku życia podlega ogólnemu systemowi, który wymaga złożenia oświadczenia i przedstawienia ww. zaświadczenia, a także wyrażenia zgody przez Prezydenta RP. Przy podejmowaniu decyzji o przedłużeniu czynnej służby sędziów SN Prezydent RP nie jest związany żadnym kryterium, a jego decyzja nie podlega kontroli sądowej. Ponadto, SNU uprawnia Prezydenta RP do swobodnego decydowania, do 3.4.2019 r., o zwiększeniu liczby sędziów w tym sądzie. W dniu 2.10.2018 r. Komisja wniosła skargę o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego na podstawie art. 258 TFUE (dalej jako: skarga o stwierdzenie uchybienia). Komisja twierdziła, że obniżając wiek przejścia w stan spoczynku sędziów SN i stosując go do sędziów powołanych do SN przed 3.4.2018 r., a także przyznając Prezydentowi RP dyskrecjonalne prawo do przedłużenia czynnej służby sędziów tego sądu, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które ciążą na niej na mocy art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w zw. z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako: Karta). Wniosek o zastosowanie środków tymczasowych Oczekując na wyrok Trybunału rozstrzygający sprawę co do istoty Komisja Europejska wniosła o nakazanie Rzeczypospolitej Polskiej, aby do czasu wydania tego wyroku: – zawiesiła stosowanie przepisów art. 37 §§ 1–4 i art. 111 §§ 1 i 1a SNU, art. 5 ZmSNU (dalej łącznie jako: sporne przepisy) oraz wszelkich środków podjętych w celu stosowania tych przepisów; – podjęła wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia, aby sędziowie SN, których dotyczą sporne przepisy, mogli pełnić funkcje na tym samym stanowisku, korzystając z tego samego statusu, takich samych praw i warunków zatrudnienia, jakie przysługiwały im do 3.4.2018 r.; – powstrzymała się od wszelkich działań zmierzających do powołania sędziów SN na stanowiska sędziów, których dotyczą przepisy stanowiące podstawę uchybienia i będące przedmiotem postępowania głównego, a także od wszelkich działań w celu wyznaczenia nowego Pierwszego Prezesa SN lub wskazania, w miejsce Pierwszego Prezesa SN, osoby, której powierzone jest kierowanie tym Sądem do czasu powołania nowego Pierwszego Prezesa SN; – powiadomiła Komisję Europejską nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia postanowienia Trybunału zarządzającego wnioskowane środki tymczasowe, a następnie powiadamiała w regularnych odstępach jednego miesiąca, o wszystkich środkach, które przyjęła w celu pełnego zastosowania się do tego postanowienia. Dodatkowo Komisja wnosiła o zarządzenie powyższych środków tymczasowych jeszcze przed przedstawieniem uwag przez stronę pozwaną ze względu na bezpośrednie ryzyko poważnej i nieodwracalnej szkody dla zasady skutecznej ochrony prawnej w ramach stosowania unijnego prawa. Stanowisko TS W przedmiocie wniosku o orzeczenie inaudita altera parte W pierwszej kolejności wiceprezes TS odnosiła się do okoliczności orzeczenia o środku tymczasowym bez wysłuchania drugiej strony. I wskazała, że zgodnie z art. 160 § 7 Regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości (Dz.U. L 265 z 29.9.2012, s. 1-42; dalej jako: Regulamin) sędzia orzekający w przedmiocie środków tymczasowych może uwzględnić wniosek również przed przedstawieniem uwag przez stronę przeciwną, a dany środek tymczasowy może następnie zostać zmieniony lub uchylony, również z urzędu. W uzasadnieniu analizowanego postanowienia podniesiono, że zgodnie z orzecznictwem TS, w szczególności gdy w celu zapewnienia prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości jest pożądane zapobieżenie temu, aby postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych zostało pozbawione swej istoty i skuteczności, art. 160 § 7 Regulaminu upoważnia sędziego rozpoznającego wniosek o zastosowanie środków tymczasowych do zarządzenia takich środków tytułem zabezpieczenia albo do czasu wydania postanowienia kończącego postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych, albo do czasu zakończenia postępowania głównego, jeśli nastąpi to wcześniej (postanowienie Nexans France i Nexans/Komisja, C‑ 65/18 P(R)-R, pkt 4 i przytoczone tam orzecznictwo). Rozpatrując potrzebę wydania takiego postanowienia sędzia powinien zbadać okoliczności danego przypadku (postanowienie Nexans France i Nexans/Komisja, pkt 5 i przytoczone tam orzecznictwo). W przedmiocie fumus boni iuris Oceniając zasadność żądań Komisji wiceprezes TS stwierdziła, że przedstawione przez Komisję argumenty nie wydają się prima facie ani oczywiście niedopuszczalne, ani oczywiście bezzasadne. W istocie, zważywszy, że na obecnym etapie postępowania nie jest możliwe orzeczenie o zasadności tych argumentów ani nawet o istnieniu fumus boni iuris jako takiego, należy stwierdzić, że ta ostatnia kwestia będzie wymagała w niniejszej sprawie pogłębionego badania w świetle przedstawionych argumentów. Do celów niniejszego postępowania inaudita altera parte wystarczy, zdaniem wiceprezesa TS stwierdzić, że nie można wykluczyć spełnienia przesłanki dotyczącej fumus boni iuris. W przedmiocie pilnego charakteru Z wniosku Komisji w przedmiocie środków tymczasowych wynika, że sporne przepisy są już stosowane ze skutkiem w postaci przeniesienia w stan spoczynku znacznej liczby sędziów SN, w tym Pierwszego Prezesa SN i dwóch prezesów izb. Okoliczność ta w połączeniu z dokonanym przez Prezydenta RP równoległym zwiększeniem liczby sędziów tego sądu z 93 do 120, z opublikowaniem obwieszczenia o ponad 44 nieobsadzonych stanowiskach sędziowskich w tym sądzie, w tym o stanowisku zajmowanym przez Pierwszą Prezes oraz z powołaniem przez Prezydenta RP co najmniej 27 nowych sędziów – zdaniem wiceprezesa TS – prowadzi do daleko idącej i natychmiastowej zmiany składu tego sądu, która może ponadto zostać pogłębiona w wyniku kolejnych nowych powołań. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że gdyby skarga o stwierdzenie uchybienia została ostatecznie uwzględniona, wynikałoby z tego, że wszystkie orzeczenia SN poprzedzające rozstrzygnięcie przez Trybunał tej skargi o stwierdzenie uchybienia byłyby wydane bez gwarancji związanych z przysługującym każdemu prawem podstawowym do dostępu do niezawisłego sądu, które zostało ustanowione w art. 47 Karty. Wiceprezes TS przypomniała, że wymóg niezawisłości sędziów objęty jest zakresem istotnej treści prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, mającego podstawowe znaczenie jako gwarancja ochrony wszystkich praw, które jednostki wywodzą z unijnego prawa, oraz dla zachowania wartości wspólnych państwom członkowskim, określonych w art. 2 TUE, w szczególności wartości w postaci państwa prawnego (wyrok z Minister for Justice and Equality, C- 216/18 PPU, pkt 48). Naruszenie prawa podstawowego, takiego jak ustanowione w art. 47 akapit drugi Karty, tj. prawa do niezawisłego sądu, już z samej natury tego prawa może prowadzić samo w sobie do wystąpienia poważnej i nieodwracalnej szkody. Wiceprezes TS uznała, że w niniejszej sprawie przymiot sądu ostatniej instancji przynależny Sądowi Najwyższemu oraz powaga rzeczy osądzonej, jaką będą miały orzeczenia wydane przez ten sąd do czasu ogłoszenia wyroku TS orzekającego w przedmiocie skargi o stwierdzenie uchybienia, pozwalają wykazać niniejszej sprawy zaistnienie rzeczywistego ryzyka powstania poważnej i nieodwracalnej szkody dla jednostek, w przypadku gdyby nie zarządzono wnioskowanych środków tymczasowych, a skarga o stwierdzenie uchybienia zostałaby ostatecznie uwzględniona przez Trybunał. W ocenie wiceprezesa TS w tych okolicznościach w obecnym stadium postępowania należy stwierdzić, że przesłanka dotycząca pilnego charakteru jest spełniona. W przedmiocie wyważenia interesów wiceprezes TS uznała, że gdyby skarga o stwierdzenie uchybienia nie została uwzględniona, zarządzenie wnioskowanych środków tymczasowych powodowałoby jedynie przesunięciem w czasie stosowania spornych przepisów prawa krajowego. W tym kontekście wiceprezes TS stwierdziła, że zarządzenie takich środków nie jest w stanie poważnie narazić celu, któremu służą te przepisy. Natomiast, gdyby skarga o stwierdzenie uchybienia została ostatecznie uwzględniona, natychmiastowe stosowanie takich przepisów mogłoby wywołać nieodwracalną szkodę w zakresie prawa podstawowego dostępu do niezawisłego sądu, ustanowionego w art. 47 akapit drugi Karty. W tych okolicznościach w interesie prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości wiceprezes TS zarządziła wnioskowane przez Komisję środki tymczasowe i to do czasu wydania postanowienia kończącego postępowanie w przedmiocie środków tymczasowych. Rozstrzygnięcie Reasumując wiceprezes TS postanowiła, co następuje: 1) Rzeczpospolita Polska zostaje zobowiązana, natychmiast i do czasu wydania postanowienia kończącego niniejsze postępowanie, w przedmiocie środków tymczasowych, do: – zawieszenia stosowania przepisów art. 37 §§ 1–4 i art. 111 §§ 1 i 1a SNU, art. 5 ZmSNU, oraz wszelkich środków podjętych w celu stosowania tych przepisów; – podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu zapewnienia, aby sędziowie SN, których dotyczą sporne przepisy, mogli pełnić funkcje na tym samym stanowisku, korzystając z tego samego statusu, takich samych praw i warunków zatrudnienia, jakie przysługiwały im do dnia 3.4.2018 r.; – powstrzymania się od wszelkich działań zmierzających do powołania sędziów na stanowiska sędziów SN, których dotyczą przepisy stanowiące podstawę uchybienia i będące przedmiotem postępowania głównego, a także od wszelkich działań w celu wyznaczenia nowego Pierwszego Prezesa SN lub wskazania, w miejsce Pierwszego Prezesa SN, osoby, której jest powierzone kierowanie tym Sądem do czasu powołania nowego Pierwszego Prezesa SN; oraz – powiadomienia Komisji Europejskiej, nie później niż w ciągu miesiąca od doręczenia niniejszego postanowienia, a następnie powiadamiania w regularnych odstępach jednego miesiąca, o wszystkich środkach, które przyjęła w celu pełnego zastosowania się do tego postanowienia. 2) Rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Komentarz Trybunał wielokrotnie podkreślał, że celem postępowania w przedmiocie środków tymczasowych jest zagwarantowanie pełnej skuteczności przyszłego ostatecznego orzeczenia, tak aby uniknąć luk w ochronie prawnej zapewnianej przez TS. Zarządzenie środków tymczasowych wymaga po pierwsze, uprawdopodobnienia, że zastosowanie takich środków jest zasadne prima facie z faktycznego i prawnego punktu widzenia (fumus boni iuris), i po drugie, wykazania ich pilnego charakteru w tym znaczeniu, że ich ustanowienie oraz obowiązywanie przed wydaniem orzeczenia co do istoty skargi jest niezbędne w celu uniknięcia poważnej i nieodwracalnej szkody. Ponadto z orzecznictwa TS wynika, że pierwsza przesłanka fumus boni iuris jest spełniona, jeżeli co najmniej jeden z zarzutów podniesionych przez stronę wnoszącą o zastosowanie środków tymczasowych w uzasadnieniu skargi wydaje się „na pierwszy rzut oka” niepozbawiony poważnej podstawy, w szczególności, jeżeli „dyskusja” pomiędzy stronami wskazuje na istnienie poważnej kontrowersji prawnej, której rozstrzygnięcie nie nasuwa się od razu. Powyższe dwie przesłanki mają charakter kumulatywny, wobec czego wnioski o zastosowanie środków tymczasowych podlegają oddaleniu, jeżeli jedna z nich nie jest spełniona. Co więcej, sędzia orzekający w przedmiocie środków tymczasowych dokonuje także, w danym przypadku, wyważenia wchodzących w grę interesów. W komentowanym postanowieniu, po analizie wyżej wymienionych przesłanek, wiceprezes Trybunału Rosario Silva de Lapuerta, uwzględniła wstępnie – na wniosek Komisji i jeszcze przed przedstawieniem przez RP uwag w ramach postępowania w przedmiocie środków tymczasowych – wszystkie wnioski Komisji do czasu wydania postanowienia kończącego postępowanie. Tym samym to postanowienie stosuje się z mocą wsteczną do sędziów Sądu Najwyższego, których te przepisy dotyczą. Analizowanym postanowieniem związany jest również Naczelny Sąd Administracyjny. Postanowienie wiceprezesa TS z 19.10.2018 r., Komisja przeciwko Polsce, C-619/18 R Postanowienie wiceprezesa TS z 19.10.2018 r., Komisja przeciwko Polsce, C 619/18 R
Wiceprezes Trybunału Sprawiedliwości zarządziła zawieszenie spornych przepisów dotyczących wieku przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego do czasu wydania ostatecznego orzeczenia. Decyzja ta ma na celu zapobieżenie poważnej i nieodwracalnej szkodzie dla zasady niezawisłości sądów.