Zobowiązanie organu krajowego do odzyskania z własnej inicjatywy bezprawnie przyznanej pomocy wraz z odsetkami
Trybunał Europejski orzekł, że organ krajowy ma obowiązek odzyskania z własnej inicjatywy pomocy przyznanej na podstawie rozporządzenia nr 800/2008 w przypadku niespełnienia warunków przewidzianych w tym rozporządzeniu. Decyzja TSUE dotyczyła interpretacji art. 8 ust. 2 tego rozporządzenia oraz terminu przedawnienia mającego zastosowanie do odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy.
Tematyka: Trybunał Europejski, TSUE, odzyskanie pomocy, rozporządzenie nr 800/2008, bezprawna pomoc, odsetki, konkurencja, beneficjent pomocy, termin przedawnienia, UE
Trybunał Europejski orzekł, że organ krajowy ma obowiązek odzyskania z własnej inicjatywy pomocy przyznanej na podstawie rozporządzenia nr 800/2008 w przypadku niespełnienia warunków przewidzianych w tym rozporządzeniu. Decyzja TSUE dotyczyła interpretacji art. 8 ust. 2 tego rozporządzenia oraz terminu przedawnienia mającego zastosowanie do odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy.
Trybunał orzekł: "Art.8 ust. 2 rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. [107 i 108 TFUE] (ogólnego rozporządzenia w sprawie wyłączeń blokowych) należy interpretować w ten sposób, że „prace nad projektem lub działaniem [działalnością]” w rozumieniu tego przepisu rozpoczęły się wtedy, gdy pierwsze zamówienie dotyczące urządzeń przeznaczonych do realizacji tego projektu lub tej działalności zostało dokonane poprzez podjęcie bezwarunkowego i prawnie wiążącego zobowiązania przed złożeniem wniosku o przyznanie pomocy[...], Art. 108 ust. 3 TFUE należy interpretować w ten sposób, że przepis zobowiązuje organ krajowy do odzyskania z własnej inicjatywy pomocy, którą organ ten przyznał na podstawie rozporządzenia nr 800/2008, jeśli stwierdza on następnie, że warunki przewidziane w tym rozporządzeniu nie zostały spełnione.(...)Prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że gdy organ krajowy odzyskuje z własnej inicjatywy pomoc, którą przyznał nieprawidłowo na podstawie rozporządzenia nr 800/2008, ma on obowiązek żądać od beneficjenta tej pomocy zapłaty odsetek zgodnie z przepisami właściwego prawa krajowego. W tym względzie art. 108 ust. 3 TFUE wymaga, by przepisy te pozwalały zapewnić odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy w całości oraz by w związku z tym w szczególności nakazano beneficjentowi pomocy zapłatę odsetek za cały okres, w którym korzystał on z tej pomocy, naliczonych według stopy równej stopie, którą zastosowano by, gdyby musiał on pożyczyć kwotę rozpatrywanej pomocy na rynku w rzeczonym okresie". Podstawą wydania wyroku było zwrócenie się estońskiego sądu apelacyjnego do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi pomocy państwa przyznanej na podstawie art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 800/2008 oraz kwestiach związanych z bezprawnie przyznaną pomocą. Stanowisko TSUE W wydanym orzeczeniu TSUE dokonał wykładni art. 8 ust. 2 rozporządzenia nr 800/2008, który odnosi się do określenia „rozpoczęcia prac nad projektem lub działaniem [działalnością]”. Jego zdefiniowanie ma znaczenie ze względu na fakt, iż jest to warunek przyznania środka pomocowego na podstawie rozporządzenia nr 800/2008. W myśl art. 8 ust. 2 uznaje się, że przyznana pomoc, objęta tym rozporządzeniem, wywołuje efekt zachęty, jeśli beneficjent przed rozpoczęciem prac nad projektem lub działaniem złożył do danego państwa członkowskiego wniosek o przyznanie pomocy. Trybunał uznał, ze względu na iż kryterium istnienia efektu zachęty nie można uznać za kryterium jasne i łatwe do zastosowania to jego istnienie należy domniemywać na podstawie złożenia wniosku o przyznanie pomocy przed rozpoczęciem prac nad projektem lub działalnością. Trybunał wskazał (powołując się na opinię Rzecznika), iż to na organach krajowych spoczywa obowiązek sprawdzenia czy został spełniony warunek złożenia wniosku o przyznanie pomocy przed „rozpoczęciem prac nad projektem lub działaniem [działalnością]”, co wiąże się z obowiązkiem zbadania w każdym indywidualnym przypadku szczegółowego charakteru zobowiązań podjętych ewentualnie przez potencjalnego beneficjenta przed złożeniem wniosku o przyznanie pomocy. Podkreślił także, iż względy ekonomiczne, takie jak względy związane z kosztami odstąpienia od umowy nie mogą zostać wzięte pod uwagę przez organ krajowy, jeżeli istniejące zobowiązanie ma charakter bezwarunkowy i jest prawnie wiążące. Zgodnie z art. 8 ust. 6 rozporządzenia w przypadku niespełnienia warunków, o których mowa w ust. 2 i 3, cały środek pomocy nie jest objęty wyłączeniem od procedury przewidzianej w art. 108 ust. 3 TFUE. Procedura ta przewiduje obowiązek zgłoszenia Komisji każdego środka zmierzającego do ustanowienia lub zmiany pomocy w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, jak również niewprowadzania w życie takiego środka, dopóki Komisja nie wyda decyzji końcowej w tej sprawie. TSUE orzekł, że organ krajowy ma obowiązek odzyskania z własnej inicjatywy pomocy przyznanej ma podstawie rozporządzenia, nr 800/2008, jeśli stwierdza on następnie, iż warunki przewidziane w tym rozporządzeniu nie zostały spełnione. Trybunał podkreślił, że zakaz wprowadzania w życie planów pomocy przewidziany w art. 108 ust. 3 TFUE ma skutek bezpośredni i że natychmiastowa stosowalność zakazu wprowadzania w życie określonego w tym postanowieniu rozciąga się na każdą pomoc, która została wprowadzona w życie bez zgłoszenia. Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika też, że z jednej strony przedsiębiorstwa będące beneficjentami pomocy mogą co do zasady powoływać się na uzasadnione oczekiwania co do prawidłowości tej pomocy tylko wówczas, gdy taka pomoc została przyznana zgodnie z procedurą przewidzianą w tym postanowieniu, a z drugiej strony staranny podmiot gospodarczy powinien zwykle być w stanie upewnić się, że dopełniono wymogów tej procedury. Tym samym, w przypadku udzielenia pomocy z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE, beneficjent pomocy nie może mieć w tym momencie uzasadnionych oczekiwań co do prawidłowości przyznania tej pomocy (np. wyrok TSUE z 15.12.2005 r., Unicredito Italiano, C-148/04, EU:C:2005:774, pkt 104). Ponadto, nie można powoływać się na tę zasadę przeciwko konkretnemu przepisowi prawa Unii, zaś zachowanie organu krajowego pozostające w sprzeczności z prawem Unii nie może rodzić uzasadnionych oczekiwań po stronie podmiotu gospodarczego, prowadzących do czerpania korzyści z traktowania sprzecznego z prawem UE (np. wyrok TSUE z 20.6.2013 r., Agroferm, C-568/11, EU:C:2013:407, pkt 52). TSUE odniósł się do terminu przedawnienia mającego zastosowanie do odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy. Rozpoczęcie biegu przedawnienia jest uzależnione od wystąpienia dwóch przesłanek, a mianowicie działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego stanowiącego naruszenie prawa Unii oraz szkody lub potencjalnej szkody w budżecie Unii. Natomiast, gdy naruszenie wykryto po wystąpieniu szkody, termin przedawnienia rozpoczyna swój bieg od chwili dopuszczenia się nieprawidłowości, to znaczy od chwili, w której miały miejsce zarówno działanie lub zaniechanie podmiotu gospodarczego stanowiące naruszenie prawa Unii, jak i wystąpienie szkody w budżecie Unii lub w zarządzanych przez nią budżetach (tak: wyrok TSUE z 6.10.2015 r., Firma Ernst Kollmer Fleischimport und - export, C-59/14, EU:C:2015:660, pkt 24, pkt 25). Bieg terminu przedawnienia może ulec przerwaniu przez każdą czynność właściwego organu władzy, która odnosi się do dochodzenia lub postępowania w sprawie nieprawidłowości. Pojęcie „czynności odnoszącej się do dochodzenia lub postępowania” oznacza każdą czynność, która określa dostatecznie dokładnie operacje, w odniesieniu do których istnieje podejrzenie wystąpienia nieprawidłowości, w związku z czym warunek wskazany w tym przepisie należy uznać za spełniony, jeśli na podstawie całokształtu okoliczności danego przypadku można dojść do wniosku, że dana osoba została rzeczywiście zawiadomiona o takich czynnościach odnoszących się do dochodzenia lub postępowania. Ponadto, Trybunał wskazał, iż art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia nie stosuje się w przypadku postępowań w sprawie nieprawidłowości wynikających z błędów organów krajowych przyznających korzyści finansowe w imieniu i na rachunek budżetu Unii, jeśli chodzi o warunek, zgodnie z którym naruszenie powinno wynikać z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego. Jednakże, iż w sytuacji takiej jak sytuacja rozpatrywana w postępowaniu głównym to podmiot składający wniosek o przyznanie pomocy powinien wpierw sprawdzić, czy spełnia warunki przewidziane w rozporządzeniu nr 800/2008 w związku z czym nie można uznać, że przyznanie pomocy z naruszeniem tych warunków wynika wyłącznie z błędu popełnionego przez odnośny organ krajowy. W przypadku niespełnienia przesłanek stosowania rozporządzeniu nr 2988/95, terminem przedawnienia mającym zastosowanie do odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy jest termin przewidziany przez właściwe prawo krajowe. W uzasadnieniu do wyroku Trybunał wskazał, że organ krajowy ma obowiązek nakazać beneficjentowi pomocy zapłatę odsetek za okres, w jakim utrzymywała się sytuacja bezprawności (powołując się na wyroki: z 12.2.2008 r., CELF i ministre de la Culture et de la Communication, C-199/06, EU:C:2008:79, pkt 52; z 8.12.2011 r., Residex Capital IV, C-275/10, EU:C:2011:814, pkt 33–35) Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy powinno nastąpić zgodnie z przepisami właściwego prawa krajowego, jednak art. 108 ust. 3 TFUE wymaga, by przepisy te zapewniały odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy w całości oraz by w związku z tym w szczególności nakazano jej beneficjentowi zapłatę odsetek za cały okres, w którym korzystał on z tej pomocy, naliczonych według stopy równej stopie, którą zastosowano by, gdyby musiał on pożyczyć kwotę rozpatrywanej pomocy na rynku w rzeczonym okresie. TSUE w wyroku w sprawie C-349/17 podkreślił, że zasadniczym celem odzyskania pomocy państwa udzielonej bezprawnie jest wyeliminowanie zakłócenia konkurencji spowodowanego przez polepszenie sytuacji konkurencyjnej beneficjenta powstałą na skutek przyznania takiej pomocy. Odniósł się także do pojęcia,,nienależna korzyść” uznając, iż należy nim objać niezapłacenie odsetek, jakie beneficjent uiściłby od danej kwoty pomocy, gdyby musiał pożyczyć tę kwotę na rynku w czasie utrzymywania się sytuacji bezprawności, jak i polepszenie sytuacji konkurencyjnej względem innych podmiotów na rynku w tym samym czasie. Zatem jednostka w państwie członkowskim, która dochodzi zwrotu niezgodnej z prawe pomocy jest zobowiązana żądać od beneficjenta odsetek od tej pomocy. Wyrok TSUE z 5.3.2019 r., C-349/17
Trybunał Europejski podkreślił konieczność odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy w całości oraz nakazania beneficjentowi zapłaty odsetek za okres korzystania z tej pomocy, naliczonych według stopy równej stopie rynkowej. Decyzja ta ma na celu eliminację zakłóceń konkurencji spowodowanych przyznaniem niezgodnej z prawem pomocy państwa.