Pojęcie „współmałżonek” obejmuje współmałżonka tej samej płci - wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że państwa członkowskie nie mogą naruszać swobody pobytu obywatela UE poprzez odmowę udzielenia prawa do stałego pobytu na ich terytorium współmałżonkowi tej samej płci. Wyrok TSUE potwierdził, że pojęcie „współmałżonek” odnosi się także do osób tej samej płci. Opinia Rzecznika i wyrok TSUE są odpowiedzią na wniosek rumuńskiego sądu konstytucyjnego, dotyczący pojęcia „współmałżonka” w kontekście swobody przemieszczania się obywateli UE.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, TSUE, współmałżonek, małżeństwo jednopłciowe, swoboda przemieszczania się, Rzecznik Generalny, Unia Europejska
Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że państwa członkowskie nie mogą naruszać swobody pobytu obywatela UE poprzez odmowę udzielenia prawa do stałego pobytu na ich terytorium współmałżonkowi tej samej płci. Wyrok TSUE potwierdził, że pojęcie „współmałżonek” odnosi się także do osób tej samej płci. Opinia Rzecznika i wyrok TSUE są odpowiedzią na wniosek rumuńskiego sądu konstytucyjnego, dotyczący pojęcia „współmałżonka” w kontekście swobody przemieszczania się obywateli UE.
Rzecznik Generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w opinii z 11.1.2018 r. w sprawie Relu Adrian Coman i in. przeciwko Inspectoratul General pentru Imigrări i Ministerul Afacerilor Interne (Sprawa C- 673/16) stwierdził, że choć państwa członkowskie mają prawo decydowania, czy chcą dopuścić możliwość zawierania małżeństw przez osoby tej samej płci w swoim porządku prawnym, nie mogą one naruszać swobody pobytu obywatela UE poprzez odmowę udzielenia prawa do stałego pobytu na swoim terytorium jego współmałżonkowi, który jest obywatelem kraju spoza UE. Opinię Rzecznika podzielił w wyroku z 5.6.2018 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przyznając tym samym, że pojęcie “współmałżonek” odnosi się także do osób tej samej płci. Opinia Rzecznika Generalnego i wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) są odpowiedzią na wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym skierowany do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przez rumuński sąd konstytucyjny (Curtea Constituţională a României). Wniosek ten, jak wskazał Trybunał w uzasadnieniu wyroku, po raz pierwszy daje TSUE możliwość wypowiedzenia się w przedmiocie pojęcia „współmałżonka” w rozumieniu dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4. 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.Urz. UE L Nr 158 z 2004 r., s. 77-123, dalej jako dyrektywa 2004/38/WE) w kontekście małżeństwa zawartego pomiędzy dwoma mężczyznami. Trybunał podkreślił, że „w rozpatrywanym przypadku chodzi o małżeństwo jako instytucję prawną, i to w szczególnym i ograniczonym kontekście prawa obywateli Unii Europejskiej do swobodnego przemieszczania się”. Definicja pojęcia „współmałżonka”, która zostanie przyjęta w omawianej sprawie przez TSUE, siłą rzeczy będzie dotyczyła samej „tożsamości zainteresowanych mężczyzn i kobiet – a więc ich godności – ale też indywidualnego i społecznego postrzegania instytucji małżeństwa przez obywateli Unii, które może się różnić w zależności od danej osoby i danego państwa członkowskiego”. Trybunał stwierdza też, że w społeczeństwie krajów UE zachodzą zmiany i nie można w dalszym ciągu kierować się koncepcją, zgodnie z którą „małżeństwo oznacza związek dwojga osób przeciwnej płci”. Stan faktyczny Relu Adrian Coman, obywatel Rumunii, posiadający równocześnie obywatelstwo amerykańskie, w czerwcu 2002 r. poznał w Nowym Jorku Roberta Clabourna Hamiltona, obywatela amerykańskiego. Mieszkali wspólnie od maja 2005 r. do maja 2009 r., kiedy to R.A. Coman przeprowadził się do Brukseli, aby podjąć pracę w Parlamencie Europejskim jako asystent parlamentarny, podczas gdy R.C. Hamilton pozostał w Nowym Jorku. 5.11.2010 r. R.A. Coman i R.C. Hamilton zawarli w Brukseli związek małżeński. W 2012 r. R.A. Coman zakończył pracę w Parlamencie i wspólnie z małżonkiem podjęli decyzję o wyjeździe do Rumunii, w związku z czym wystąpili do rumuńskich organów administracyjnych o wydanie im dokumentów potrzebnych do tego, aby R.A. Coman mógł wraz ze swoim małżonkiem, niebędącym obywatelem Unii, zgodnie z prawem pracować i przebywać w Rumunii przez okres przekraczający trzy miesiące. Generalny inspektor ds. Imigracji w Rumunii 11.1.2013 r. rozpatrzył ich wniosek odmownie, argumentując, ze względu na wymogi określone w rumuńskich przepisach imigracyjnych, że przepisy o łączeniu rodzin nie mogą stanowić podstawy do wydania decyzji o przedłużeniu prawa pobytu czasowego w przypadku R.C. Hamiltona, obywatela amerykańskiego. Organy rumuńskie odmówiły wydania R.C. Hamiltonowi zezwolenia na pobyt, twierdząc m.in., że nie może on w Rumunii zostać uznany za „współmałżonka” obywatela Unii, gdyż wspomniane państwo członkowskie nie uznaje małżeństw jednopłciowych. 28.10. 2013 r. małżonkowie wnieśli odwołanie od decyzji generalnego inspektora ds. imigracji do sądu pierwszej instancji dla rejonu 5 w Bukareszcie w Rumunii, podnosząc zarzut niekonstytucyjności art. 277 ust. 2 i 4 rumuńskiego kodeksu cywilnego. Według małżonków „nieuznawanie małżeństw zawartych przez osoby tej samej płci za granicą dla celów realizacji prawa pobytowego stanowi naruszenie postanowień konstytucji rumuńskiej, która chroni prawo do życia intymnego, rodzinnego i prywatnego, jak również jej postanowień dotyczących zasady równości”. 18.12.2015 r. sąd I instancji wystąpił do sądu konstytucyjnego w Rumunii z pytaniem prawnym w przedmiocie wspomnianego zarzutu. Sąd konstytucyjny stwierdził, że niniejsza sprawa dotyczy jedynie uznania skutków małżeństwa legalnie zawartego za granicą pomiędzy obywatelem Unii Europejskiej a jego współmałżonkiem tej samej płci, który jest obywatelem USA, w kontekście prawa do życia rodzinnego i prawa do swobodnego przemieszczania się, rozpatrywanych w świetle zakazu dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. W związku z wątpliwościami co do wykładni pojęć stosowanych w dyrektywie 2004/38/WE w świetle Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C Nr 326 z 2012 r., s. 391, dalej jako Karta) oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) sąd postanowił zwrócić się do TSUE w trybie prejudycjalnym m.in. z pytaniem, czy „określenie »współmałżonek« zawarte w art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2004/38WE w zw. z art. 7, 9, 21 i 45 Karty obejmuje współmałżonka tej samej płci, pochodzącego z państwa niebędącego członkiem Unii, obywatela Unii, z którym obywatel zawarł legalne małżeństwo na podstawie przepisów prawa państwa członkowskiego innego niż przyjmujące państwo członkowskie?”. Stan prawny Zarówno Rzecznik, jak i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stanęli na stanowisku, że pojęcie „współmałżonka” obejmuje, w kontekście swobody przepływu obywateli Unii Europejskiej i członków ich rodziny, współmałżonków tej samej płci. Rzecznik zwrócił uwagę na to, że „chociaż państwa członkowskie mają prawo decydowania, czy chcą dopuścić możliwość zawierania małżeństw przez osoby tej samej płci w swoim porządku prawnym, to nie mogą naruszać swobody przebywania na ich terytorium obywatela Unii, odmawiając wydania jego współmałżonkowi tej samej płci, będącemu obywatelem państwa trzeciego, prawa stałego tam pobytu”. W sentencji wyroku Trybunał zwrócił uwagę, że w sytuacji, gdy obywatel UE skorzystał ze swobody przemieszczania się, udając się do państwa członkowskiego innego niż to, którego obywatelstwo posiada, i efektywnie w nim przebywając, zgodnie z warunkami przewidzianymi w art. 7 ust. 1 dyrektywy 2004/38/WE rozwinął lub umocnił przy tej sposobności życie rodzinne z obywatelem państwa trzeciego tej samej płci, z którym związał się poprzez małżeństwo legalnie zawarte w przyjmującym państwie członkowskim, w związku z art. 21 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C Nr 326 z 2012 r., dalej jako TFUE) państwo członkowskie, którego obywatelstwo posiada, nie może odmówić jego małżonkowi tej samej płci, który jest obywatelem państwa trzeciego, prawa pobytu na swoim terytorium, z tego powodu, że prawo tego państwa członkowskiego nie przewiduje małżeństwa osób tej samej płci. W swojej opinii Rzecznik zaznaczył, że istota poruszanego w omawianym orzeczeniu w trybie prejudycjalnym problemu nie dotyczy legalizacji małżeństwa zawartego przez osoby tej samej płci, ale swobody przemieszczania się obywatela Unii. Rzecznik wskazał, że mimo, iż państwa członkowskie mają prawo decydowania, czy chcą dopuścić możliwość zawierania małżeństw przez osoby tej samej płci w swoim porządku prawnym, to muszą przestrzegać swoich zobowiązań wynikających ze swobody przemieszczania się obywateli Unii, a w rozumieniu dyrektywy 2004/38/WE pojęcie „współmałżonka” odnosi się do prawnego stosunku małżeństwa i jest ono neutralne z punktu widzenia płci i niezależne od miejsca, w którym takie małżeństwo zostało zawarte. Ponadto Rzecznik przypomniał, że Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, iż pary jednopłciowe, mogą tworzyć życie rodzinne, a państwa członkowskie UE powinny stwarzać im możliwość uzyskania prawnego uznania i prawnej ochrony ich związku. Pojęcie „współmałżonek” obejmuje współmałżonka tej samej płci - wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Zarówno Rzecznik, jak i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdzili, że pojęcie „współmałżonka” obejmuje współmałżonka tej samej płci. Rzecznik podkreślił, że państwa członkowskie nie mogą naruszać swobody pobytu obywatela UE poprzez odmowę prawa do stałego pobytu współmałżonkowi tej samej płci. Wyrok TSUE potwierdził, że pojęcie to jest neutralne z punktu widzenia płci i niezależne od miejsca zawarcia małżeństwa.