TSUE: Nieważność umów kredytu z elementem zagranicznym zawartych z kredytodawcą bez odpowiedniego zezwolenia

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok w sprawie nieważności umowy kredytu z elementem zagranicznym zawartego bez odpowiedniego zezwolenia. Sprawa dotyczyła jurysdykcji, miejsca zawarcia umowy oraz konsekwencji braku zezwolenia kredytodawcy. Wniosek o stwierdzenie nieważności umowy został złożony przez Anicę Milivojević z Chorwacji przeciwko Raiffeisenbank z Austrii.

Tematyka: TSUE, nieważność umów kredytu, element zagraniczny, jurysdykcja, zezwolenie kredytodawcy, Anica Milivojević, Raiffeisenbank, wyrok, konsekwencje

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) 14.2.2019 r. wydał wyrok w sprawie Anica Milivojević
przeciwko Raiffeisenbank St. Stefan-Jagerberg-Wolfsberg eGen (C-630/17), dotyczącej nieważności umowy
kredytu z elementem zagranicznym.
Orzeczenie wydane w trybie prejudycjalnym dotyczyło wykładni art. 56 i 63 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (Dz.Urz. UE z 26.20.2012, C 326, dalej jako TFUE) oraz art. 4 ust. 1, art. 17 i art. 24 pkt 1 oraz art. 25
rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji
i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE
z 20.12.2012 r., L 351).
Wniosek złożony został w ramach sporu między Anicą Milivojević (zamieszkała w Chorwacji) a Raiffeisenbank St.
Stefan-Jagerberg-Wolfsberg eGen, (zwanym dalej „Raiffeisenbank”), spółką prawa austriackiego. A. Milivojević
wytoczyła bankowi powództwo o stwierdzenie nieważności umowy kredytu zawartego z Raiffeisenbank oraz aktu
notarialnego ustanawiającego hipotekę tytułem zabezpieczenia wierzytelności powstałej z tej umowy, jak również
wykreślenia wpisu tego zabezpieczenia w księdze wieczystej.
Stan faktyczny
A. Milivojević 5.1.2007 r. zawarła przez pośrednika z Raiffeisenbank umowę kredytu na sumę 47 tys. EUR. Umowa
kredytu zawierała klauzulę przyznającą jurysdykcję zamienną na rzecz albo sądów austriackich, albo sądów miejsca
zamieszkania dłużnika. Kredyt przeznaczyła w części na prywatne wydatki, a w części na rozbudowę i remont domu,
a z dochodów za jego wynajęcie planowała spłacać pożyczkę.
23.4.2015 r. A. Milivojević skierowała do sądu odsyłającego Općinski sud u Rijeci – Stalna služba u Rabu (sąd
rejonowy w Rijece – stały ośrodek zamiejscowy w Rabie, Chorwacja) pozew przeciwko Raiffeisenbank z żądaniem
stwierdzenia nieważności umowy kredytu, jak również aktu notarialnego dotyczącego ustanowienia hipoteki tytułem
zabezpieczenia wierzytelności powstałej z tej umowy oraz wykreślenia tego zabezpieczenia z księgi wieczystej
nieruchomości. Argumentując swój pozew A. Milivojević odwołała się do art. 322 ust. 1 chorwackiej ustawy
o zobowiązaniach cywilnoprawnych, zgodnie z którym umowa niezgodna z konstytucją Republiki Chorwacji,
bezwzględnie obowiązującymi przepisami lub z dobrymi obyczajami jest nieważna.
W toku postępowania sąd rejonowy w Rijece ustalił, że Raiffeisenbank był „nieuprawnionym kredytodawcą”
w rozumieniu art. 2 ustawy o nieważności umów kredytu z elementem zagranicznym, czyli kredytodawcą z siedzibą
w innym państwie członkowskim, który nie posiadał należytego, wydanego przez Hrvatska narodna banka (chorwacki
bank centralny), zezwolenia do udzielania kredytów w Chorwacji. Ponadto sąd przyznał, że sporna pozostała kwestia
miejsca zawarcia umowy. Raiffeisenbank utrzymywał, że umowa kredytu została zawarta w Austrii, A. Milivojević
natomiast twierdziła, że została zawarta w Chorwacji.
Rozprawę w powyższej sprawie zamknięto 3.1.2017 r. Została ona jednak otwarta ponownie 10.8.2017 r. w związku
z wejściem w życie ustawy z 14.7.2017. o nieważności umów kredytu z elementem zagranicznym. Zdaniem sądu
rejonowego w Rijece „jeżeli zostanie wykazane, że przedmiotowa umowa została zawarta w Chorwacji, można
stwierdzić jej nieważność na podstawie tych przepisów, biorąc pod uwagę ich stosowanie z mocą wsteczną”.
Stan prawny
W związku z powyższym sąd rejonowy w Rijece stanął na stanowisku, że ustawa o nieważności umów kredytu
z elementem zagranicznym może być niezgodna z art. 56 i 63 TFUE „w zakresie, w jakim uważa, że przepisy te
mogą wpłynąć na swobodę świadczenia usług finansowych przez Raiffeisenbank”.
Ponadto sąd rejonowy w Rijece orzekł, że „w ramach sporów w przedmiocie nieważności umów kredytu zawartych
między skarżącymi chorwackimi osobami fizycznymi (konsumentami) a zagranicznymi osobami prawnymi (bankami),
w których rozstrzygana jest kwestia jurysdykcji po dniu 1.7.2013 r., właściwość sądów chorwackich jest zawsze ta,
którą określa się na podstawie art. 16 rozporządzenia Wspólnot Europejskich nr 44/2001 z dnia 22.12.2000 r.
w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
(Dz.Urz. UE z 2001 r., L 12) i art. 17 rozporządzenia 1215/2012”.
Sąd orzekł również, że mimo iż zawieranie umów kredytu z elementem zagranicznym było zabronione zagranicznym
instytucjom bankowym, które nie posiadały wymaganego zezwolenia na świadczenie takich usług w Republice

Chorwacji, umowy takie nie są jednak nieważne. Sąd stanął na stanowisku, że „taka konsekwencja nie została
przewidziana ani w ustawie o bankach, ani w ustawie o instytucjach kredytowych przed dniem 30.9.2015 r., tj. dniem
obowiązywania tej konsekwencji”.
W toku postępowania sąd rejonowy w Rijece wyraził także wątpliwość, co do swojej międzynarodowej właściwości do
rozpoznawania omawianej sprawy, w związku z przepisami rozporządzenia 1215/2012. Przede wszystkim sąd
wyraził wątpliwość, co do zgodności art. 8 ustawy o nieważności umów kredytu z elementem zagranicznym
z przepisami o jurysdykcji ustanowionymi przez rozporządzenie nr 1215/2012. Sąd rejonowy w Rijece wyraził także
swoje wątpliwości na temat tego, czy „w świetle orzecznictwa Trybunału sprawiedliwości Unii Europejskiej,
w szczególności wyroków z 3.7.1997 r. (sprawa Benincasa, C-269/95) oraz z 20.1.2005 r. (sprawa Gruber, C-
464/01), przedmiotową umowę można by zakwalifikować jako »umowę zawartą z konsumentem« oraz czy
postępowanie przed sądem krajowym mieści się w zakresie wyłącznej jurysdykcji w dziedzinie praw rzeczowych na
nieruchomościach, o których mowa w art. 24 pkt 1 tego rozporządzenia”.
W związku z powyższym sąd rejonowy w Rijece postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami prejudycjalnymi.
Po pierwsze, sąd rejonowy w Rijece zwrócił się do TSUE z pytaniem, czy art. 56 i 63 TFUE należy interpretować
w ten sposób, że są z nimi sprzeczne przepisy ustawy o nieważności umów kredytu z elementem zagranicznym
zawartych w Chorwacji z nieuprawnionym kredytodawcą. Sąd zwrócił w szczególności uwagę na przepisy art. 10 tej
ustawy, na podstawie których „umowy kredytu i inne czynności prawne, które są ich konsekwencją lub są oparte na
umowie kredytu, zawarte między dłużnikiem a nieuprawnionym kredytodawcą uznaje się za nieważne – również
wtedy, gdy zostały zawarte przed wejściem w życie tej ustawy – od chwili ich zawarcia z tym skutkiem, że każda ze
stron umowy powinna zwrócić drugiej stronie to, co otrzymała na podstawie nieważnej umowy, a jeżeli nie jest to
możliwe lub zwrotowi sprzeciwia się charakter spełnionego świadczenia, należy wypłacić odpowiednią kwotę
pieniężną według cen z chwili wydania orzeczenia przez sąd?”. TSUE orzekł w tym wypadku, że art. 56 TFUE stoi
na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, takiemu jak rozpatrywane w omawianej sprawie.
Po drugie, sąd zadał pytanie, czy rozporządzenie 1215/2012, a w szczególności jego art. 4 ust. 1 i art. 25 należy
interpretować w ten sposób, że są z nimi sprzeczne przepisy art. 8 ust. 1 i 2 ustawy o nieważności umów kredytu
z elementem zagranicznym, które „stanowią, że w sporach powstałych w związku z umową kredytu z elementem
zagranicznym w rozumieniu tej ustawy dłużnik może wytoczyć powództwo przeciwko nieuprawnionemu
kredytodawcy bądź przed sądami państwa, w którym nieuprawniony kredytodawca ma siedzibę, bądź, niezależnie od
siedziby nieuprawnionego kredytodawcy, przed sądami miejsca, gdzie dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę
oraz że nieuprawniony kredytodawca w rozumieniu tej ustawy może wytoczyć powództwo przeciwko dłużnikowi
wyłącznie przed sądami państwa, w którym dłużnik ma miejsce zamieszkania lub siedzibę?”. W tym wypadku TSUE
również orzekł, że wspomniane przepisy rozporządzenia 1215/2012 stoją na przeszkodzie uregulowaniu państwa
członkowskiego, takiemu jak rozpatrywane w omawianej sprawie.
Po trzecie, sąd rejonowy w Rijece postawił TSUE pytanie o to, czy w omawianej sprawie doszło do zawarcia umowy
konsumenckiej rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia 1215/2012, w sytuacji, gdy kredytobiorca jest osobą
fizyczna, która zawarła umowę kredytu na inwestycje mieszkaniowe w celu prowadzenia działalności w zakresie
zakwaterowania poprzez oferowanie usług noclegowych turystom w prywatnym domu? TSUE orzekł w tym zakresie,
że „dłużnika, który zawarł umowę kredytu w celu przeprowadzenia prac remontowych na nieruchomości,
która jest jego miejscem zamieszkania, w szczególności mając zamiar świadczyć tam turystyczne usługi
noclegowe, nie można uznać za »konsumenta« w rozumieniu tego przepisu, chyba że zważywszy na kontekst
operacji w ujęciu ogólnym, dla której umowa ta została zawarta, wykazuje ona związek z tą działalnością
zawodową do tego stopnia, iż jest oczywiste, że umowa ta realizuje zasadniczo cele prywatne, co powinien
sprawdzić sąd odsyłający”.
Po czwarte, sąd ten skierował do TSUE pytanie prejudycjalne dotyczącego tego, czy „przepis art. 24 pkt 1
rozporządzenia 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że sądy Republiki Chorwacji mają jurysdykcję
w postępowaniu w sprawie stwierdzenia nieważności umowy kredytu, oświadczenia o zabezpieczeniu oraz w sprawie
wykreślenia zabezpieczenia z księgi wieczystej, jeżeli zabezpieczenie roszczeń z umowy kredytu zostało
ustanowione na nieruchomościach dłużnika położonych w Republice Chorwacji?”. Odnosząc się do tego pytania
TSUE orzekł, że „powództwo w sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach
w przywołanego przepisu rozporządzenia 1215/2012 stanowi powództwo mające na celu wykreślenie z księgi
wieczystej hipoteki obciążającej nieruchomość, natomiast nie wchodzi w zakres tego pojęcia powództwo
o stwierdzenie nieważności umowy kredytu i aktu notarialnego dotyczącego ustanowienia hipoteki dla
zabezpieczenia wierzytelności powstałej z tej umowy”.
C-630/17

Orzeczenie TSUE ma istotne konsekwencje dla umów kredytu z elementem zagranicznym zawartych bez odpowiedniego zezwolenia. Sąd rejonowy w Rijece zwrócił się do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi interpretacji przepisów unijnych i krajowych w kontekście umów kredytowych.