Niezależność adwokata lub radcy prawnego reprezentującego stronę przed unijnymi sądami

Publikacja omawia kwestię niezależności adwokata lub radcy prawnego reprezentującego stronę przed unijnymi sądami. Przeanalizowano stan faktyczny dotyczący umowy grantu między Uniwersytetem Wrocławskim a Agencją Wykonawczą ds. Badań Naukowych oraz decyzję Sądu w sprawie stwierdzenia niedopuszczalności skargi. Trybunał Sprawiedliwości przywołał przepisy Statutu i interpretacje dotyczące niezależności prawników, wskazując na konieczność braku powiązań ograniczających obronę klienta.

Tematyka: niezależność adwokata, radcy prawnego, reprezentacja przed sądami unijnymi, umowa cywilnoprawna, Stanut Trybunału Sprawiedliwości, interpretacja niezależności prawnika

Adwokat lub radca prawny, który jest związany z uniwersytetem umową zlecenia, spełnia wymóg
niezależności i może reprezentować ten uniwersytet przed unijnymi sądami.
Stan faktyczny
Agencja Wykonawcza ds. Badań Naukowych (REA) zawarła z Uniwersytetem Wrocławskim (dalej jako: UWr) umowę
o grant, która przewidywała m.in., że badacz zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w ramach objętej grantem
działalności nie może uzyskiwać innych dochodów niż te, które dotyczą jego prac badawczych. REA stwierdziła
naruszenie tego warunku i rozwiązała umowę o grant, wystosowała do UWr noty obciążeniowe. W wyniku dalszego
postępowania w marcu 2016 r. UWr wniósł skargę do Sądu, w której domagał się stwierdzenia nieważności
niektórych w tym zakresie decyzji REA. Jednak REA podniosła zarzut niedopuszczalności tej skargi wskazując, że
radca prawny reprezentujący UWr był pracownikiem na jednym z wydziałów tego uniwersytetu i tym samym nie
spełniał on warunku niezależności wymaganego przez statut. UWr argumentował, że reprezentujący go przed Sądem
radca prawny był związany z tą uczelnią jedynie umową cywilnoprawną dotyczącą prowadzenia zajęć
dydaktycznych.
Stanowisko Sądu
Sąd stwierdził, że rolą adwokata jest bycie współpracownikiem wymiaru sprawiedliwości, którego zadanie polega na
zapewnianiu, przy zachowaniu całkowitej niezależności i w nadrzędnym interesie wymiaru sprawiedliwości, obsługi
prawnej, której potrzebuje klient. Wobec powyższego zdaniem Sądu wymóg niezależności adwokata czy radcy
prawnego związany jest z brakiem istnienia pomiędzy nim a jego klientem jakiegokolwiek stosunku prac y,
gdyż pojęcie niezależności zostało określone nie tylko w sposób pozytywny, mianowicie w odniesieniu do dyscypliny
zawodowej, lecz również w sposób negatywny, czyli poprzez brak stosunku pracy.
Sąd stwierdził, że w niniejszej sprawie, w której radca prawny jest związany umową zlecenia ze stroną, którą ma on
reprezentować, ponieważ nawet jeśli z formalnego punktu widzenia należałoby uznać, że tego rodzaju umowa nie
kreuje stosunku pracy między tymi dwiema stronami, to jednak sytuacja taka stwarza ryzyko, że środowisko
zawodowe tego radcy prawnego wywiera, przynajmniej w pewnym stopniu, wpływ na wyrażaną przez niego opinię
prawną (wyrok Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej/Komisja, C-422/11 P i C-423/11 P, pkt 25). Zatem Sąd
orzekł, że skoro skarga wszczynająca postępowanie została podpisana przez takiego radcę prawnego, to skarga nie
została wniesiona przez osobę spełniającą wymogi określone w art. 19 akapity trzeci i czwarty Statutu Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: Statut) i w art. 51 § 1 Regulaminu postępowania przed Sądem (dalej
jako: Regulamin). W konsekwencji Sąd odrzucił tę skargę jako oczywiście niedopuszczalną.
Skarga
UWr i Rzeczpospolita Polska wniosły w odwołaniach o uchylenie postanowienia Sądu Unii Europejskiej w sprawie
Uniwersytet Wrocławski/REA (T-137/16, dalej jako: zaskarżone postanowienie), na mocy którego ten sąd odrzucił
jako oczywiście niedopuszczalną skargę Uniwersytetu Wrocławskiego zmierzającą, po pierwsze, do stwierdzenia
nieważności decyzji REA o wypowiedzeniu umowy grantu i o zobowiązaniu tego uniwersytetu do zwrotu kwot 36
508,37 euro, 58 031,38 euro i 6286,68 euro oraz do zapłaty odszkodowania w kwocie 5803,14 euro, a po drugie, do
zobowiązania REA do zwrotu odpowiednich kwot wraz z należnymi odsetkami, naliczonymi od dnia dokonania
płatności do dnia zwrotu.
Stanowisko TS
Trybunał wskazał, że w art. 19 Statutu przewidziano dwie odrębne oraz kumulatywne przesłanki odnośnie
reprezentacji tzw. nieuprzywilejowanych stron. I tak pierwsza z tych przesłanek, określona w akapicie trzecim tego
artykułu, wiąże się z wymogiem, aby taka strona była reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego.
Druga przesłanka, zawarta w akapicie czwartym tego artykułu, przewiduje, że adwokat lub radca prawny
reprezentujący tę stronę musi być uprawniony do występowania przed sądem państwa członkowskiego lub
innego państwa będącego stroną porozumienia. Trybunał wskazał, że znaczenie i zakres drugiej przesłanki należy
interpretować w odniesieniu do danego prawa krajowego. W niniejszej sprawie spełnienie tej przesłanki przez radcę
prawnego reprezentującego UWr nie zostało zakwestionowane.
Natomiast w odniesieniu do przesłanki pierwszej, dotyczącej pojęcia adwokata lub radcy prawnego, z orzecznictwa
TS wynika, że wobec braku w art. 19 akapit trzeci Statutu odesłania do prawa krajowego państw członkowskich



pojęcie to należy interpretować w sposób autonomiczny i jednolity w całej UE, biorąc pod uwagę nie tylko treść
tego przepisu, ale także jego kontekst i cel (postanowienie Comunidad Autónoma de Valencia/Komisja, C-363/06 P,
pkt 25).
Zdaniem TS treść art. 19 akapit trzeci Statutu, a w szczególności posłużenie się terminem „reprezentowane”,
świadczy o tym, że „strona” w rozumieniu tego postanowienia, niezależnie od jej statusu, nie jest uprawniona
do samodzielnego występowania przed sądem Unii, lecz musi korzystać z usług osoby trzeciej (postanowienie
Correia de Matos/Komisja, C-200/05 P, pkt 10).
W ocenie TS powyższe stanowisko potwierdza kontekst art. 19 akapit trzeci Statutu. Z postanowienia tego wynika,
że zastępstwo prawne strony, która nie jest objęta zakresem regulacji dwóch pierwszych akapitów tego artykułu,
może być zapewnione wyłącznie przez adwokata lub radcę prawnego, podczas gdy strony, o których mowa w tych
pierwszych dwóch akapitach, mogą być reprezentowane przez pełnomocnika, którego w stosownym przypadku może
wspomagać doradca, adwokat lub radca prawny. Trybunał podkreślił, że o ile zadanie polegające na
reprezentowaniu przez adwokata lub radcę prawnego, o którym mowa w art. 19 akapity trzeci i czwarty Statutu, musi
być wykonywane w interesie prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, o tyle celem tego zadania
jest przede wszystkim – jak wskazał również rzecznik generalny w pkt 104 opinii – jak najlepsza ochrona i obrona
interesów klienta, z zachowaniem pełnej niezależności i z poszanowaniem prawa oraz zasad wykonywania zawodu
i etyki.
Trybunał podkreślił, że pojęcie niezależności adwokata lub radcy prawnego w szczególnym kontekście art. 19 Statutu
zostało określone nie tylko w sposób negatywny, to znaczy poprzez brak stosunku pracy, ale również
w sposób pozytywny, to znaczy poprzez odniesienie do dyscypliny zawodowej (wyrok Prezesa Urzędu
Komunikacji Elektronicznej/Komisja, pkt 24). W tym kontekście spoczywający na adwokacie lub radcy prawnym
obowiązek zachowania niezależności jest rozumiany nie jako brak jakichkolwiek powiązań z klientem, ale jako brak
powiązań, które w oczywisty sposób ograniczają zdolność takiego prawnika do wypełniania zadań w zakresie
obrony klienta w najlepszym interesie tego ostatniego.
Z orzecznictwa TS wynika, że za wystarczająco niezależnego od osoby prawnej, którą reprezentuje dany adwokat
lub radca prawny, nie może zostać uznany adwokat lub radca prawny posiadający znaczne uprawnienia
administracyjne i finansowe w ramach reprezentowanej przezeń osoby prawnej, sytuujące jego funkcję na poziomie
kadry kierowniczej wysokiego szczebla w ramach tej osoby prawnej, co może naruszyć jego status niezależnej osoby
trzeciej (postanowienie EREF/Komisja, C-74/10 P i C‑ 75/10 P, pkt 50, 51), adwokat lub radca prawny, który zajmuje
wysokie stanowiska kierownicze w ramach reprezentowanej przez siebie osoby prawnej (postanowienie
PITEE/Komisja, C-464/16 P, pkt 25), ani też adwokat lub radca prawny posiadający udziały w spółce, którą
reprezentuje i której zarządowi przewodniczy (postanowienie ADR Center/Komisja, pkt 27). Jednakże TS uznał, że
ze wskazanymi przypadkami nie należy utożsamiać sytuacji analizowanej w niniejszej sprawie. Jak wynika
z zaskarżonego postanowienia radca prawny nie tylko nie bronił interesów UWr w ramach stosunku
podporządkowania względem tej uczelni, ale ponadto był z tą uczelnią związany jedynie umową dotyczącą
prowadzenia zajęć dydaktycznych. W ocenie Trybunału takie powiązanie nie jest wystarczające, aby można było
uznać, że ów radca prawny znajduje się w sytuacji, która wyraźnie osłabia jego zdolność do obrony interesów klienta
w możliwie najlepszy sposób i z zachowaniem pełnej niezależności. Wobec powyższego TS uznał, że Sąd naruszył
prawo, orzekając w pkt 20 zaskarżonego postanowienia, że samo istnienie między UWr a reprezentującym go
przy wnoszeniu skargi w pierwszej instancji radcą prawnym umowy cywilnoprawnej dotyczącej prowadzenia
zajęć dydaktycznych mogło wpłynąć na niezależność tego radcy prawnego ze względu na istnienie ryzyka, że
środowisko zawodowe tego radcy prawnego wywiera, przynajmniej w pewnym stopniu, wpływ na wyrażaną
przez niego opinię prawną. W konsekwencji Trybunał uwzględnił pierwszy zarzut podniesiony przez UWr i RP na
poparcie ich odwołań. W związku z tym uchylił zaskarżone postanowienie bez rozpatrywania innych argumentów
podniesionych w zarzucie drugim odwołania w sprawie C-561/17 P, dotyczących zasady pewności prawa oraz prawa
do skutecznego środka prawnego, jak też pozostałych zarzutów odwołań. Ponadto, ponieważ w niniejszej sprawie
Sąd nie orzekł co do istoty, TS uznał, że sprawa powinna zostać przekazana mu do ponownego rozpoznania.
Rozstrzygając skargę UWr i Polski Trybunał dokonał analizy pojęcia adwokata lub radca prawny w rozumieniu art. 19
Statutu, a precyzyjnie jednego z jego elementów, czyli niezależności. Trybunał podkreślił, że niezależność adwokata
lub radcy prawnego występuje nie tylko w przypadku gdy brak jakichkolwiek jego powiązań z klientem, ale również
w sytuacji braku powiązań, które „w oczywisty sposób ograniczają zdolność takiego prawnika do wypełniania zadań
w zakresie obrony klienta w najlepszym interesie tego ostatniego”. Tym samym tak jak w niniejszej sprawie trafnie
Trybunał uznał, odmiennie niż Sąd, że powiązanie radcy prawnego z daną jednostką organizacyjną jedynie umową
cywilnoprawną nie narusza wymogu jego niezależności.
Wyrok TS z 4.2.2020 r., Uniwersytet Wrocławski przeciwko REA, C-515/17 P i C-561/17 P

Trybunał uznał, że umowa cywilnoprawna związująca radcę prawnego z uczelnią nie narusza jego niezależności. Zdaniem TS, niezależność prawnika nie oznacza całkowitego braku powiązań z klientem, lecz brak ograniczeń w obronie jego interesów. Wyrok TS w sprawie Uniwersytetu Wrocławskiego przeciwko REA przyczynił się do wyjaśnienia pojęcia niezależności adwokata przed unijnymi sądami.