Jak napisać zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa? Kompleksowy przewodnik

Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa to formalny sygnał dla organów ścigania, że mogło dojść do naruszenia prawa. Jego prawidłowe sporządzenie i złożenie ma kluczowe znaczenie dla wszczęcia postępowania karnego i ewentualnego pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności. Wiele osób nie wie jednak, jak się do tego zabrać, jakie informacje są niezbędne, a jakie błędy mogą zniweczyć cały wysiłek. Niniejszy artykuł stanowi kompleksowy przewodnik, który krok po kroku wyjaśni, jak skutecznie przygotować takie pismo, jakie są jego podstawy prawne oraz co dzieje się po jego złożeniu.

Kiedy i dlaczego warto złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa?

Decyzja o złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie zawsze jest łatwa. Czasem towarzyszy jej strach, niepewność lub obawa przed konsekwencjami. Warto jednak pamiętać, że w niektórych sytuacjach jest to nie tylko nasze prawo, ale wręcz społeczny obowiązek. Zgodnie z art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego (k.p.k.), każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia lub zniekształcenia śladów i dowodów przestępstwa.

Złożenie zawiadomienia jest istotne z kilku powodów. Po pierwsze, umożliwia organom ścigania podjęcie działań zmierzających do wykrycia sprawcy i pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej. Po drugie, w przypadku gdy jesteśmy osobą pokrzywdzoną, zgłoszenie przestępstwa jest często warunkiem koniecznym do dochodzenia swoich praw, np. uzyskania odszkodowania czy zadośćuczynienia. Po trzecie, reakcja na zaobserwowane naruszenia prawa przyczynia się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie i zapobiegania dalszej przestępczości. Należy pamiętać, że bierność wobec zła może rozzuchwalać sprawców i prowadzić do eskalacji negatywnych zjawisk.

Istnieją również sytuacje, gdy niezawiadomienie o określonych, najcięższych przestępstwach (np. zabójstwo, zamach terrorystyczny) samo w sobie stanowi czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 240 Kodeksu karnego). Dlatego tak ważne jest, aby mieć świadomość ciążących na nas obowiązków i nie bagatelizować informacji o możliwym przestępstwie.

Podstawy prawne dotyczące zawiadomienia o przestępstwie

Kluczowym aktem prawnym regulującym kwestie związane ze składaniem zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa jest wspomniany już Kodeks postępowania karnego. To właśnie w nim znajdziemy przepisy określające, kto ma obowiązek lub prawo złożyć zawiadomienie, jakie są formy jego składania oraz jakie czynności podejmują organy ścigania po jego otrzymaniu.

Oprócz art. 304 k.p.k., warto zwrócić uwagę na następujące regulacje:

Art. 303 k.p.k.: Stanowi on, że jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną.
Art. 305 k.p.k.: Dotyczy on niezwłocznego wydania postanowienia o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia po otrzymaniu zawiadomienia. Zawiadamiającego informuje się o decyzji.
Art. 307 k.p.k.: Reguluje tzw. czynności sprawdzające, które organy mogą podjąć przed formalnym wszczęciem postępowania, aby zweryfikować zasadność zawiadomienia.
Art. 238 Kodeksu karnego: Przepis ten penalizuje składanie fałszywych zawiadomień o przestępstwie, co jest istotną przestrogą dla osób, które chciałyby wykorzystać tę instytucję w złej wierze. Grozi za to kara pozbawienia wolności do lat 2.

Zrozumienie tych podstawowych przepisów pozwala lepiej pojąć mechanizmy działania organów ścigania oraz własne prawa i obowiązki w kontekście zgłaszania przestępstwa. Warto również pamiętać, że szczegółowe procedury mogą być doprecyzowane w wewnętrznych regulaminach Policji czy prokuratury.

Kto może złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa?

Prawo do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa jest bardzo szerokie. Zasadniczo, może to uczynić każda osoba, która posiada informacje wskazujące na możliwość popełnienia czynu zabronionego ściganego z urzędu. Nie ma znaczenia, czy osoba ta jest bezpośrednio pokrzywdzona, czy też była jedynie świadkiem zdarzenia, czy też dowiedziała się o nim od osób trzecich.

Wyróżnić można kilka kategorii podmiotów uprawnionych do złożenia zawiadomienia:

Osoba pokrzywdzona: To osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony ma najsilniejszy interes w ściganiu sprawcy i często dysponuje najpełniejszą wiedzą o zdarzeniu.
Świadek: Osoba, która widziała, słyszała lub w inny sposób zetknęła się z okolicznościami wskazującymi na popełnienie przestępstwa. Zeznania świadków są niezwykle cennym materiałem dowodowym.
Instytucje państwowe i samorządowe: Jak wspomniano, mają one prawny obowiązek zawiadamiania o przestępstwach ściganych z urzędu, o których dowiedziały się w związku ze swoją działalnością. Dotyczy to np. urzędów skarbowych, szkół, placówek opiekuńczych.
Każda inna osoba: Nawet jeśli nie jesteśmy ani pokrzywdzonym, ani bezpośrednim świadkiem, ale posiadamy wiarygodne informacje o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, mamy społeczny obowiązek zareagować. Może to być informacja uzyskana od znajomego, zasłyszana rozmowa, czy niepokojące materiały znalezione w internecie.

Należy podkreślić, że organy ścigania mają obowiązek przyjąć każde zawiadomienie, niezależnie od tego, kto je składa. Nie mogą odmówić jego przyjęcia, nawet jeśli wstępnie oceniają, że sprawa jest mało prawdopodobna. Dopiero po analizie treści zawiadomienia i ewentualnym przeprowadzeniu czynności sprawdzających podejmowana jest decyzja o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania.

Gdzie złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa?

Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można złożyć w kilku miejscach, przy czym najczęściej kieruje się je do Policji lub prokuratury. Wybór organu zależy często od charakteru sprawy, choć co do zasady oba te organy są właściwe do przyjęcia zgłoszenia.

Główne miejsca, gdzie można złożyć zawiadomienie, to:

Jednostka Policji: Może to być najbliższy komisariat, komenda powiatowa (miejska) lub wojewódzka Policji. Zawiadomienie można złożyć osobiście, udając się do dyżurnego, lub wysłać pocztą. Złożenie ustne do protokołu jest często preferowaną formą, gdyż pozwala na bieżąco wyjaśnić wątpliwości i dopytać o szczegóły.
Prokuratura: Zawiadomienie można skierować do właściwej miejscowo i rzeczowo prokuratury rejonowej, okręgowej lub wyższego szczebla. Podobnie jak w przypadku Policji, można to zrobić osobiście (składając pismo w biurze podawczym lub ustnie do protokołu) lub listownie. W przypadku niektórych kategorii przestępstw (np. dotyczących funkcjonariuszy publicznych, błędów medycznych) zawiadomienie bezpośrednio do prokuratury może być bardziej wskazane.
Inne organy: W specyficznych przypadkach, dotyczących określonych rodzajów przestępstw, zawiadomienie można złożyć także do innych wyspecjalizowanych organów, takich jak Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), Straż Graniczna czy organy kontroli skarbowej. Organy te zazwyczaj przekazują sprawę prokuraturze, ale mogą też prowadzić własne czynności wyjaśniające.

Jeśli chodzi o formę, zawiadomienie może być złożone:

Pisemnie: Własnoręcznie napisane lub wydrukowane pismo, zawierające wszystkie niezbędne elementy (o czym poniżej) i podpisane przez zgłaszającego. Zaleca się wysłanie listem poleconym za potwierdzeniem odbioru lub złożenie osobiście za potwierdzeniem na kopii.
Ustnie do protokołu: Zgłaszający udaje się do jednostki Policji lub prokuratury i opowiada o zdarzeniu funkcjonariuszowi lub prokuratorowi, który spisuje jego relację w formie protokołu. Protokół ten jest następnie odczytywany i podpisywany przez zgłaszającego oraz przyjmującego zgłoszenie. To dobra forma, gdy nie czujemy się na siłach samodzielnie redagować pisma lub sprawa jest skomplikowana.

Warto pamiętać, że niezależnie od miejsca i formy złożenia, każde zawiadomienie powinno być potraktowane poważnie i starannie przeanalizowane przez organy ścigania.

Jakie elementy powinno zawierać zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa?

Skuteczność zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa w dużej mierze zależy od jego treści. Im bardziej precyzyjne i kompletne informacje przekażemy, tym większa szansa na szybkie i prawidłowe podjęcie działań przez organy ścigania. Choć nie ma jednego, sztywnego wzoru takiego pisma (chyba że jest to protokół przyjmowany przez funkcjonariusza), to pewne elementy są kluczowe.

Oto lista najważniejszych informacji, które powinno zawierać każde zawiadomienie:

Oznaczenie organu, do którego kierowane jest zawiadomienie: Np. „Prokuratura Rejonowa w Warszawie-Śródmieście” lub „Komenda Powiatowa Policji w Mińsku Mazowieckim”.
Dane osoby zgłaszającej (zawiadamiającego): Imię i nazwisko, dokładny adres zamieszkania (lub adres do korespondencji, jeśli jest inny), numer telefonu kontaktowego, ewentualnie numer PESEL. Anonimowe zawiadomienia są również rozpatrywane, ale podanie danych ułatwia kontakt i ewentualne uzupełnienie informacji.
Dokładny i szczegółowy opis zdarzenia (czynu): To najważniejsza część zawiadomienia. Należy opisać:
- Co się stało (jaki rodzaj przestępstwa podejrzewamy – np. kradzież, oszustwo, pobicie, groźby karalne).
- Gdzie doszło do zdarzenia (dokładny adres, miejsce).
- Kiedy miało miejsce (data, godzina, a jeśli zdarzenie było rozciągnięte w czasie – okres, w jakim miało miejsce).
- Kto jest domniemanym sprawcą (jeśli jest znany – imię, nazwisko, adres, inne dane identyfikacyjne; jeśli nie jest znany – dokładny rysopis, cechy charakterystyczne, sposób działania).
- W jaki sposób (jak) doszło do popełnienia czynu (przebieg zdarzeń, użyte narzędzia, metody działania sprawcy).
- Jakie były skutki zdarzenia (np. wartość skradzionych rzeczy, doznane obrażenia, poniesione straty).
Należy pisać rzeczowo, chronologicznie i trzymać się faktów, unikając własnych ocen czy emocjonalnych komentarzy, chyba że są one istotne dla opisu stanu psychicznego pokrzywdzonego bezpośrednio po zdarzeniu.
Wskazanie pokrzywdzonych: Jeżeli są znani, należy podać ich dane (imię, nazwisko, adres). Jeśli zawiadamiający jest jednocześnie pokrzywdzonym, należy to wyraźnie zaznaczyć.
Wskazanie świadków: Jeśli są znani świadkowie zdarzenia, należy podać ich imiona, nazwiska i adresy lub inne dane umożliwiające kontakt.
Informacje o dowodach: Należy wskazać wszelkie dowody potwierdzające opisywane zdarzenie lub mogące pomóc w ustaleniu sprawcy. Mogą to być np.:
- Dokumenty (umowy, faktury, korespondencja, wydruki).
- Zdjęcia, nagrania audio/wideo.
- Przedmioty związane z przestępstwem.
- Dane logowania, adresy IP (w przypadku przestępstw internetowych).
Należy opisać, jakie to dowody i gdzie się znajdują lub kto je posiada. Jeśli to możliwe, kopie dokumentów warto załączyć do zawiadomienia.
Wniosek o ściganie (w przypadku przestępstw wnioskowych): Niektóre przestępstwa (np. groźby karalne, kradzież na szkodę osoby najbliższej, naruszenie miru domowego) są ścigane na wniosek pokrzywdzonego. W takim przypadku w zawiadomieniu należy zawrzeć wyraźny wniosek o ściganie i ukaranie sprawcy. Bez tego wniosku organy ścigania nie będą mogły podjąć działań z urzędu. Przykładowo, można napisać: „Wnoszę o ściganie i ukaranie sprawcy opisanego czynu”.
Podpis zawiadamiającego: Zawiadomienie pisemne musi być własnoręcznie podpisane.
Data i miejsce sporządzenia pisma.
Lista załączników (jeśli są).

Starannie przygotowane zawiadomienie, zawierające powyższe elementy, znacznie ułatwi pracę organom ścigania i przyspieszy bieg sprawy. Jeśli nie jesteśmy pewni, jak sformułować niektóre punkty, zawsze możemy poprosić o pomoc dyżurnego policjanta lub pracownika prokuratury przy składaniu zawiadomienia ustnie do protokołu.

Co dzieje się po złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa?

Po złożeniu zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, organy ścigania (Policja lub prokurator) rozpoczynają określone procedury. Pierwszym etapem jest zazwyczaj rejestracja zawiadomienia i nadanie mu biegu. Następnie podejmowane są tzw. czynności sprawdzające, mające na celu wstępną weryfikację informacji zawartych w zawiadomieniu oraz ustalenie, czy rzeczywiście istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Czynności te, zgodnie z art. 307 k.p.k., powinny być zakończone w terminie 30 dni.

W ramach czynności sprawdzających organ może:

Wezwać osobę zawiadamiającą w celu uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu lub złożenia dodatkowych wyjaśnień.
Zabezpieczyć dowody, o ile jest to konieczne.
Przesłuchać ewentualnych świadków wskazanych w zawiadomieniu.
Zasięgnąć opinii specjalistów, jeśli jest to potrzebne do oceny sytuacji.

Po przeprowadzeniu czynności sprawdzających organ prowadzący postępowanie podejmuje jedną z dwóch decyzji:

Postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia: Jeśli zebrane materiały potwierdzają uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydawane jest postanowienie o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Wówczas sprawa wchodzi w fazę formalnego śledztwa (prowadzonego zazwyczaj w sprawach o poważniejsze przestępstwa przez prokuratora lub Policję pod nadzorem prokuratora) lub dochodzenia (w sprawach o mniejszym ciężarze gatunkowym, prowadzonego głównie przez Policję).
Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia: Jeśli organ uzna, że brak jest podstaw do wszczęcia postępowania (np. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, sprawca jest niewykryty, brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa, nastąpiło przedawnienie karalności), wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia.

Osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, jest informowana o podjętej decyzji – zarówno o wszczęciu, jak i o odmowie wszczęcia postępowania. W przypadku odmowy wszczęcia, zawiadamiającemu przysługuje prawo złożenia zażalenia na tę decyzję do organu nadrzędnego (np. jeśli postanowienie wydała Policja – do prokuratora nadzorującego; jeśli prokurator – do prokuratora nadrzędnego lub sądu, w zależności od sytuacji). Termin na wniesienie zażalenia wynosi 7 dni od daty doręczenia postanowienia.

Jeśli postępowanie zostanie wszczęte, osoba zawiadamiająca, będąca jednocześnie pokrzywdzonym, uzyskuje status strony postępowania przygotowawczego i ma szereg uprawnień, takich jak prawo do składania wniosków dowodowych, wglądu do akt sprawy (za zgodą prowadzącego postępowanie) czy zaskarżania niektórych decyzji. Warto znać swoje prawa jako ofiara przestępstwa, aby aktywnie uczestniczyć w dążeniu do sprawiedliwości.

Najczęstsze błędy przy składaniu zawiadomienia – jak ich unikać?

Składanie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa to ważny krok, jednak pewne błędy mogą osłabić jego skuteczność lub nawet narazić zgłaszającego na nieprzyjemności. Świadomość tych pułapek pozwala ich uniknąć.

Do najczęstszych błędów należą:

Brak precyzji i konkretów: Zawiadomienie zbyt ogólnikowe, pełne domysłów, a pozbawione faktów, dat, miejsc, nazwisk (jeśli są znane) utrudnia organom ścigania podjęcie skutecznych działań. Należy starać się być jak najbardziej dokładnym.
Nadmierna emocjonalność zamiast rzeczowości: Chociaż przestępstwo budzi silne emocje, zwłaszcza u pokrzywdzonych, to samo zawiadomienie powinno być możliwie rzeczowe. Osobiste odczucia można opisać, ale nie powinny one dominować nad faktami.
Brak danych kontaktowych zgłaszającego: Anonimowe zawiadomienia są co prawda rozpatrywane, ale uniemożliwiają organom skontaktowanie się ze zgłaszającym w celu uzyskania dodatkowych informacji czy wyjaśnień. Podanie danych ułatwia komunikację.
Niezałączenie istotnych dowodów lub informacji o nich: Jeśli posiadamy dokumenty, nagrania czy inne dowody, warto je od razu załączyć (w kopiach) lub przynajmniej szczegółowo opisać, gdzie się znajdują.
Składanie zawiadomienia w złej wierze (fałszywe oskarżenie): To bardzo poważny błąd. Świadome złożenie fałszywego zawiadomienia o przestępstwie, którego nie było, lub pomówienie niewinnej osoby jest samo w sobie przestępstwem (art. 238 k.k. – fałszywe zawiadomienie, art. 234 k.k. – fałszywe oskarżenie). Grożą za to surowe konsekwencje karne. Należy zgłaszać tylko uzasadnione podejrzenia.
Opóźnianie złożenia zawiadomienia: Zwłaszcza w przypadku niektórych przestępstw, czas odgrywa kluczową rolę. Zbyt długie zwlekanie może utrudnić zebranie dowodów (np. ulotnych śladów, monitoringu) lub doprowadzić do przedawnienia ścigania (w przypadku przestępstw wnioskowych, gdzie termin na złożenie wniosku jest ograniczony).
Niezrozumienie różnicy między przestępstwem ściganym z urzędu a na wniosek: W przypadku tych drugich, brak wyraźnego wniosku o ściganie w zawiadomieniu uniemożliwi wszczęcie postępowania, nawet jeśli opis czynu będzie wyczerpujący.

Unikanie tych błędów znacząco zwiększa szansę na to, że nasze zawiadomienie zostanie potraktowane poważnie i przyczyni się do wyjaśnienia sprawy oraz ewentualnego ukarania sprawcy przestępstwa.

Czy potrzebuję prawnika do złożenia zawiadomienia?

Co do zasady, do złożenia zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie jest wymagana pomoc prawnika (adwokata lub radcy prawnego). Każdy obywatel może samodzielnie sporządzić takie pismo lub złożyć je ustnie do protokołu w jednostce Policji czy prokuraturze. Organy ścigania mają obowiązek udzielić niezbędnych pouczeń i pomocy w prawidłowym sformułowaniu zgłoszenia, zwłaszcza jeśli osoba zgłaszająca nie ma doświadczenia w takich sprawach.

Jednakże, w niektórych sytuacjach wsparcie profesjonalnego pełnomocnika może okazać się bardzo przydatne, a nawet kluczowe. Warto rozważyć pomoc prawnika, gdy:

Sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym (np. dotyczy zawiłych oszustw gospodarczych, skomplikowanych transakcji finansowych, odpowiedzialności karnej zbiorowej).
Podejrzenie przestępstwa dotyczy dziedzin wymagających specjalistycznej wiedzy (np. błędy medyczne, naruszenia praw autorskich na dużą skalę, przestępstwa komputerowe o wysokim stopniu zaawansowania technicznego).
Mamy obawy, że nasze samodzielne zgłoszenie może być niekompletne lub nieprecyzyjne, co mogłoby negatywnie wpłynąć na bieg sprawy.
Jesteśmy osobą pokrzywdzoną i chcemy, aby prawnik od samego początku reprezentował nasze interesy, dbał o prawidłowy tok postępowania i maksymalizował szanse na uzyskanie zadośćuczynienia lub odszkodowania.
Sprawa dotyczy delikatnej materii (np. przemoc domowa, przestępstwa na tle seksualnym), a obecność zaufanego pełnomocnika może zapewnić większy komfort psychiczny i wsparcie.
Mamy do czynienia z podejrzeniem popełnienia przestępstwa przez funkcjonariuszy publicznych lub osoby wpływowe, co może rodzić obawy o obiektywizm postępowania.

Prawnik może pomóc nie tylko w samym sformułowaniu zawiadomienia, ale także w zebraniu i odpowiednim przedstawieniu materiału dowodowego, wskazaniu właściwej kwalifikacji prawnej czynu, a następnie monitorowaniu przebiegu postępowania przygotowawczego. Może również sporządzać pisma procesowe, wnioski dowodowe i reprezentować pokrzywdzonego na dalszych etapach, w tym przed sądem. Chociaż jest to usługa odpłatna, w wielu przypadkach inwestycja w pomoc prawną może przynieść wymierne korzyści i zwiększyć skuteczność dochodzenia swoich praw.

Podsumowanie i dalsze kroki

Złożenie zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa jest ważnym instrumentem prawnym, który pozwala reagować na naruszenia prawa i inicjować działania organów ścigania. Prawidłowo sporządzone, zawierające wszystkie kluczowe informacje i oparte na rzetelnych podstawach, stanowi pierwszy i często decydujący krok na drodze do sprawiedliwości. Pamiętajmy o społecznym obowiązku informowania o przestępstwach ściganych z urzędu, ale także o odpowiedzialności za treść składanego zawiadomienia.

Kluczowe jest, aby dokładnie opisać zdarzenie, wskazać potencjalnych sprawców, świadków oraz przedstawić posiadane dowody. Nie należy obawiać się kontaktu z Policją czy prokuraturą – ich rolą jest pomoc obywatelom i wyjaśnianie wszelkich wątpliwości związanych ze zgłoszeniem. W sprawach bardziej skomplikowanych lub gdy czujemy się niepewnie, warto rozważyć skorzystanie z pomocy profesjonalnego prawnika.

Mamy nadzieję, że ten przewodnik dostarczył Państwu wyczerpujących informacji na temat tego, jak napisać i złożyć zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Pamiętaj, że Twoja reakcja na zaobserwowane zło ma znaczenie. Jeśli posiadasz informacje o możliwym przestępstwie, nie wahaj się podjąć odpowiednich kroków. Działając zgodnie z prawem i sumieniem, przyczyniasz się do budowania bezpieczniejszego społeczeństwa.