Kasacja od wyroku Sądu Okręgowego

Kraków, 15 marca 2023 r.

Sąd NajwyższyIzba Karnaza pośrednictwemSądu Okręgowego w WarszawieWydział Karny

III K 123/22

Oskarżony: Jan Kowalski, przebywający w Zakładzie Karnym w Krakowiereprezentowany przez obrońcę z wyboru adwokata Annę Nowak,Kancelaria Adwokacka, ul. Kwiatowa 1, 30-001 Kraków

Kasacja obrońcy oskarżonego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 10 lutego 2023 r., III K 123/22, utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieście z 15 grudnia 2022 r., II K 456/22

W imieniu oskarżonego Jana Kowalskiego, powołując się na załączone pełnomocnictwo do obrony, na mocy art. 519 i art. 520 § 1 k.p.k. zaskarżam wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 10 lutego 2023 r., III K 123/22, doręczony w dniu 17 lutego 2023 r., w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi, na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. zarzucam rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie:

- art. 79 § 1 pkt 3 i 4 oraz § 4, art. 202 § 1 i art. 6 k.p.k., polegające na zwolnieniu z obowiązków obrony przez Sąd I instancji obrońcy z urzędu wyznaczonego ze względu na wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, podczas gdy w tym zakresie nie został przeprowadzony dowód z opinii biegłych lekarzy psychiatrów, która jest w razie wskazanych wątpliwości koniecznym warunkiem uznania przez sąd, że udział obrońcy w procesie karnym nie jest obowiązkowy i cofnięcia wyznaczenia oskarżonemu obrońcy z urzędu, co skutkowało przeprowadzeniem postępowania sądowego bez udziału obrońcy, mimo że zachodził wypadek obrony obligatoryjnej przewidziany w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. i w konsekwencji oznaczało rażące uchybienie przepisom postępowania karnego, podlegające zakwalifikowaniu jako bezwzględna przyczyna uchylenia orzeczenia określona w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.;

- art. 433 § 2 w zw. z art. 410 k.p.k., polegające na uchybieniu prawidłowej kontroli odwoławczej poprzez nierozważenie zarzutów odwoławczych podnoszących dokonanie ustaleń faktycznych przez Sąd I instancji na podstawie dowodów w postaci protokołów oględzin miejsca pobicia i zeznań świadka Piotra Wiśniewskiego, mimo że nie zostały one ujawnione na rozprawie głównej.

Podnosząc sformułowane wyżej zarzuty, na podstawie art. 537 k.p.k. wnoszę o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w całości oraz wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieście z 15 grudnia 2022 r., II K 456/22, i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

W wyroku z 10 lutego 2023 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, działający jako instancja odwoławcza, utrzymał w mocy wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieście z 15 grudnia 2022 r., na mocy którego oskarżony Jan Kowalski za czyn określony w art. 158 § 2 k.k. został skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności.

Utrzymując wyrok Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy w Warszawie nie uwzględnił apelacji oskarżonego, uznając, że jest ona bezzasadna. Takie stanowisko Sądu Okręgowego jest nietrafne z przedstawionych niżej względów.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że Sąd Okręgowy, wydając zaskarżony wyrok, nie przeprowadził prawidłowo kontroli odwoławczej wyroku Sądu I instancji, w szczególności nie rozważył podniesionego w apelacji zarzutu odwoławczego dotyczącego naruszenia art. 410 k.p.k. przez Sąd I instancji oraz nie uwzględnił decyzji zapadłych w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, a mających znaczenie dla oceny zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony i naruszających - w ocenie skarżącego - wskazane w petitum kasacji przepisy postępowania karnego.

Podnosząc zarzut naruszenia przepisów postępowania karnego skutkujących uchybieniem określonym w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k., należy wskazać na następujące okoliczności sprawy.

W postępowaniu przygotowawczym na wniosek Prokuratora Rejonowego w Warszawie-Śródmieście został oskarżonemu wyznaczony obrońca z urzędu ze względu na wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, które stanowiły przesłankę obrony obligatoryjnej określoną w obowiązującym wówczas stanie prawnym w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. W toku postępowania sądowego, na rozprawie w dniu 20 listopada 2022 r., na której stawił się oskarżony i nie stawił się jego obrońca wyznaczony z urzędu w pierwszym stadium procesowym, Sąd odebrał od oskarżonego oświadczenie dotyczące jego stanu zdrowia, w którym oskarżony zakomunikował, że jest zdrowy oraz że nie leczył się psychiatrycznie, neurologicznie i odwykowo. Na tej podstawie we wstępnej części rozprawy głównej, jeszcze przed otwarciem przewodu sądowego Sąd I instancji wydał postanowienie, na mocy którego, powołując się na treść art. 79 § 4 k.p.k., uznał, że obrona nie jest obowiązkowa i cofnął wyznaczenie obrońcy z urzędu dla oskarżonego. Należy wskazać, że wymieniony Sąd nie dysponował opinią biegłych lekarzy psychiatrów stwierdzającą stan zdrowia psychicznego oskarżonego.

W następstwie wydanego postanowienia oskarżony nie miał obrońcy na rozprawie głównej. Nie był również reprezentowany przez obrońcę w postępowaniu przed Sądem II instancji. Trzeba podkreślić, że Sąd Rejonowy, zwalniając z obowiązków obrony obrońcę z urzędu wyznaczonego w postępowaniu przygotowawczym, nie pouczył oskarżonego o możliwości ustanowienia obrońcy z wyboru bądź zgłoszenia wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu.

W świetle przedstawionych realiów przedmiotowej sprawy podkreślenia wymaga przede wszystkim to, że wobec wystąpienia w postępowaniu przygotowawczym wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, które pociągnęły za sobą wyznaczenie mu obrońcy z urzędu, w postępowaniu karnym powinien być przeprowadzony dowód z opinii biegłych lekarzy psychiatrów w celu stwierdzenia stanu poczytalności oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu oraz stanu jego zdrowia psychicznego w toku postępowania, w szczególności w celu wskazania, czy stan ten pozwala oskarżonemu na udział w postępowaniu i prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny. Zaniechanie przeprowadzenia wymienionego dowodu i dokonanie przez Sąd I instancji samodzielnej, bazującej jedynie na oświadczeniu oskarżonego, oceny i weryfikacji jego stanu zdrowia psychicznego w związku z rozstrzygnięciem w kwestii obowiązku udziału w procesie karnym obrońcy stanowiło rażące naruszenie przepisu art. 202 § 1 k.p.k., wymagającego powołania biegłych lekarzy psychiatrów w celu wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego. Wobec nieprzeprowadzenia dowodu z opinii biegłych lekarzy psychiatrów Sąd I instancji nie dysponował określoną w art. 79 § 4 k.p.k. podstawą warunkującą - w przypadku wątpliwości co do poczytalności oskarżonego tempore criminis lub tempore procedendi - możliwość uznania, że udział obrońcy w postępowaniu nie jest obowiązkowy i w konsekwencji zwolnienia obrońcy wyznaczonego z urzędu z pełnienia obowiązków obrony. Biorąc to pod uwagę, należy stwierdzić, że postanowienie tego Sądu o zwolnieniu z obowiązków obrony obrońcy z urzędu wyznaczonego w postępowaniu przygotowawczym zapadło z rażącym pogwałceniem powołanego przepisu, skutkując przeprowadzeniem postępowania przed Sądem I instancji bez udziału obrońcy, mimo że obrona była obowiązkowa, co spowodowało naruszenie prawa oskarżonego do obrony stanowiące bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia określoną w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

Trzeba podkreślić, że nie ma wpływu na treść sformułowanej oceny to, czy w postępowaniu przygotowawczym prawidłowo ustalono, że zachodzą uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego w rozumieniu art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., które stanowiły podstawę dla wyznaczenia oskarżonemu obrońcy z urzędu. O ile organy procesowe są legitymowane do dokonania samodzielnej oceny w kwestii wystąpienia przesłanek obrony obligatoryjnej przewidzianych obecnie w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k., o tyle w świetle brzmienia przepisu art. 79 § 4 k.p.k. nie mają uprawnienia do samodzielnego stwierdzenia, że ustały przyczyny obrony obligatoryjnej, które były podyktowane wątpliwościami co do poczytalności oskarżonego w chwili czynu lub co do stanu jego zdrowia psychicznego w czasie postępowania. Do takiego stwierdzenia może dojść tylko w drodze odwołania się do opinii biegłych lekarzy psychiatrów i uznania przez sąd, że uzasadnione jest stanowisko biegłych, zgodnie z którym czyn oskarżonego nie został popełniony w warunkach wyłączenia lub znacznego ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem i że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu oraz prowadzenie obrony w sposób samodzielny i rozsądny.

Sąd Okręgowy powinien w toku kontroli odwoławczej w przedmiotowej sprawie stwierdzić opisane wyżej rażące naruszenie prawa oskarżonego do obrony i wyciągnąć z niego konsekwencje prawne, czego - utrzymując wyrok Sądu I instancji w mocy - nie uczynił. W rezultacie uchybienie wskazanym wyżej przepisom prawa procesowego w toku postępowania przed Sądem I instancji przeniknęło do postępowania sądowego w instancji odwoławczej, powodując, że oskarżony nie miał w tym postępowaniu obrońcy, mimo że zachodził przypadek obrony obligatoryjnej, i skutkując tym, że wyrok wydany przez Sąd II instancji jest również dotknięty uchybieniem stanowiącym bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia określoną w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

W zakresie dotyczącym drugiego z podniesionych zarzutów kasacyjnych należy wskazać, że Sąd Okręgowy, utrzymując w mocy wyrok Sądu Rejonowego w przedmiotowej sprawie, nie rozpoznał w należyty sposób zarzutu odwoławczego podnoszącego oparcie ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę wyroku wydanego przez Sąd I Instancji, na dowodach w postaci protokołu z oględzin miejsca pobicia Piotra Wiśniewskiego i z przesłuchania w charakterze świadka Marii Nowak, które przeprowadzono poza rozprawą i nie zostały ujawnione na tym forum zgodnie z art. 393 § 1 lub art. 394 § 2 k.p.k. W uzasadnieniu wyroku Sądu II instancji brak odniesienia do przytoczonego zarzutu odwoławczego. Należy zaznaczyć, że do ujawnienia wymienionych dowodów nie doszło również w toku postępowania odwoławczego. Uchybienie polegające na oparciu wyroku przez Sąd I instancji na dowodach nieujawnionych na rozprawie głównej uległo zatem petryfikacji w instancji odwoławczej. W konsekwencji w ramach instancyjnej kontroli ustaleń faktycznych Sądu I instancji należy stwierdzić rażące naruszenie art. 433 § 2 i art. 457 § 3 k.p.k. Wymaga podkreślenia, że uchybienie to nie tyle mogło mieć, ile miało istotny wpływ na treść wyroku Sądu II instancji. W tym względzie konieczne staje się podkreślenie, że to właśnie na podstawie protokołu oględzin miejsca przestępstwa Sąd Okręgowy przyjął, iż świadkowie mogli wyraźnie słyszeć głos oskarżonego, co w powiązaniu z zeznaniami świadka Marii Nowak było podstawą ustalenia, że oskarżony był na miejscu przestępstwa w czasie jego popełnienia.

Mając na względzie podniesione wyżej okoliczności oraz przedstawione argumenty, należy stwierdzić, że wyrok Sądu Okręgowego jako sądu odwoławczego jest dotknięty uchybieniami przepisom prawa procesowego o takiej wadze i znaczeniu dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, że kasacja jest w pełni zasadna i wyrok ten wymaga uchylenia. Ponieważ uchybieniem stanowiącym bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia określoną w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. jest dotknięty nie tylko kwestionowany wyrok Sądu Okręgowego, ale również wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieście z 15 grudnia 2022 r., II K 456/22, uchyleniu powinny ulec obydwa wskazane wyroki. W konsekwencji, uwzględniając charakter podniesionego uchybienia, za uzasadnione należy uznać zawnioskowane w petitum przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu dla Warszawy-Śródmieście do ponownego rozpoznania.

AdwokatAnna Nowak

Załączniki:- pełnomocnictwo do obrony udzielone przez Jana Kowalskiego,- dwa odpisy kasacji.