Skarga kasacyjna

Poznań, dnia 2023-10-26

Naczelny Sąd Administracyjnyw Warszawieul. Świętokrzyska 1800-950 Warszawa

Za pośrednictwem:Wojewódzkiego Sądu Administracyjnegow Poznaniuul. Jana Henryka Dąbrowskiego 2760-529 Poznań

Skarżąca: Anna Kowalskaul. Polna 1261-000 Poznań

Reprezentowana przez:r. pr. Jan NowakKancelaria Radcy Prawnegoul. Kwiatowa 560-123 Poznań

II SA/Po 1234/23

Skarga kasacyjna

W imieniu Anny Kowalskiej, w trybie art. 173 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi [t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 329 ze zm., zwanej dalej: PostAdmU], zaskarżam w całości wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 2023-09-15 r. (II SA/Po 4321/23) i wnoszę o jego uchylenie w całości, przekazanie sprawy w całości do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Poznaniu oraz zasądzenie na rzecz strony skarżącej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego. Na podstawie art. 176 § 2 PostAdmU wnoszę nadto o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Zaskarżonemu wyrokowi skarżąca zarzuca naruszenie:

– art. 28 ust. 1 w zw. z ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1298 ze zm., zwanej dalej: SysUbSpołU) oraz § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 20 grudnia 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. Nr 248, poz. 1661) poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i nieuzasadnione przyjęcie, że opłacenie należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenie zdrowotne nie pozbawiłoby skarżącej i jej rodziny możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych – podczas gdy zapłata składek prowadzi do uszczuplenia faktycznego dochodu skarżącej i jej rodziny do poziomu poniżej kryteriów świadczeń z pomocy społecznej (świadczeń rodzinnych), a więc poziomu normatywnie uznanego za niepozwalający spełnić niezbędnych potrzeb życiowych (rodziny);

– art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2590 ze zm., zwanej dalej: PrUSA) w zw. z art. 7, 77, 80 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego [t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775 ze zm., zwanej dalej: KPA], poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i zaniechanie przez sąd wnikliwej kontroli legalności zaskarżonej decyzji oraz oddalenie skargi, pomimo że w toku postępowania administracyjnego nie odniesiono się do kryteriów pozwalających na obiektywną ocenę sytuacji majątkowej skarżącej w kontekście materialnoprawnych przepisów stanowiących o uprawnieniu do umorzenia zaległych składek;

– art. 151 PostAdmU w zw. z art. 24 § 3 i art. 145 § 1 pkt 3 KPA, poprzez oddalenie skargi, pomimo że ziściła się podstawa do jej uwzględnienia z uwagi na naruszenie prawa stanowiącego przesłankę wznowienia postępowania, to jest okoliczność, że zaskarżoną decyzję sporządził pracownik, który uprzednio podpisał decyzję Nr 123/2022, podczas gdy pracownik ten powinien być wyłączony od udziału w postępowaniu.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem sąd oddalił skargę na decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych utrzymującą w mocy decyzję tegoż organu z 2023-07-20 r., 456/2023, w przedmiocie odmowy umorzenia Annie Kowalskiej należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za okres od stycznia 2022 do grudnia 2022 w ogólnej kwocie 2400 zł.

Zarzut naruszenia art. 28 ust. 1 w zw. z ust. 3a SysUbSpołU oraz § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Zgodnie z art. 28 ust. 1 SysUbSpołU, należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W myśl art. 28 ust. 3a SysUbSpołU należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Przypadki, w których umorzenie należności z tytułu składek jest dopuszczalne, fakultatywnie określone zostały w § 3 rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Zgodnie z § 3 ust. 1 pkt 1 powołanego rozporządzenia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku sąd – po faktograficznym zreferowaniu uzasadnień zapadłych decyzji (sąd nie wskazał, jaki stan faktyczny przyjął za podstawę rozstrzygnięcia) – ograniczył się do stwierdzenia, że § 3 ust. 1 rozporządzenia „wymaga od zobowiązanego wykazania, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie uiścić powstałych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny”. Stanowiło to całość rozważań sądu nad bardzo trudną i wymagającą indywidualnej oceny sytuacją Anny Kowalskiej.

W ocenie skarżącej – w przypadku spraw wnioskodawców, których dochody na osobę w rodzinie są bardzo niskie – nie można przyjmować domniemania, że nie zachodzą wobec nich przesłanki do udzielenia pomocy państwa. Nie można też oczekiwać przedstawienia przez takie osoby niezbitych dowodów bardzo ciężkiej sytuacji majątkowej (a tak zdaje się sugerować sąd w zaskarżonym wyroku).

Co więcej, w przypadku osób o niskich dochodach należy ze szczególną starannością dążyć do przeprowadzenia możliwie najbardziej zobiektywizowanej oceny przedstawionej przez wnioskodawcę sytuacji majątkowej (art. 7 i 77 KPA). Przedstawienie sytuacji majątkowej jest bowiem w zasadzie jedynym wymiernym dowodem pozwalającym na wykazanie, że zachodzą przesłanki określone w § 3 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. Oznacza to, że w każdym przypadku zarówno organy, jak i sąd obowiązani są indywidualnie ocenić dane o dochodach podane przez osobę ubiegającą się o umorzenie składek i wyjaśnić – w świetle obiektywnych bądź chociażby zobiektywizowanych kryteriów – dlaczego uznają je za wystarczające bądź niewystarczające do zaspokojenia „niezbędnych potrzeb życiowych”.

Prezentowane wyżej podejście znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie sądów administracyjnych. Na konieczność posiłkowania się obiektywnymi kryteriami w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę w orzecznictwie w odniesieniu do problematyki związanej z ustaleniem minimalnego progu stosowania art. 83 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1564 ze zm.). Przepis ten przewiduje możliwość przyznania przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych świadczenia w drodze wyjątku ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do renty lub emerytury, a nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania. W wyroku z dnia 12 marca 2015 r. (I OSK 2155/13, Legalis) Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że ustawa nie definiuje, co należy rozumieć przez określenie „brak niezbędnych środków utrzymania”, zatem dla prawidłowego odczytania jego treści należy odwołać się do wykładni. Po pierwsze, w ocenie sądu brak niezbędnych środków utrzymania nie może być utożsamiany z brakiem środków wystarczających na zaspokojenie wszystkich potrzeb życiowych wnioskodawcy. Z kolei w celu ustalenia, czy występuje sytuacja „braku niezbędnych środków utrzymania”, zasadne jest odwołanie się do kryterium kwoty minimalnej emerytury. Jest to kryterium w orzecznictwie sądowym uznane za w miarę zobiektywizowane. Tak też wypowiedział się NSA w wyroku z dnia 22 kwietnia 2016 r. (I OSK 172/15, Legalis).

Mając na uwadze podobieństwa, jakie występują pomiędzy przesłankami występującymi w art. 83 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych („brak niezbędnych środków utrzymania”) i w § 3 ust. 1 pkt 1 ww. rozporządzenia („pozbawienie zobowiązanego i jego rodziny możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych”), oraz zważając, że oba przepisy znalazły się w szeroko rozumianych przepisach tworzących szeroko pojęty system ubezpieczeń społecznych, wydaje się zasadne sięgnięcie przy ich zastosowaniu do obiektywnego kryterium minimalnej emerytury. Jest to bowiem wskaźnik poziomu dochodu na osobę, który stanowi normatywne „minimum niezbędnych potrzeb”.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należy zauważyć, że dochody skarżącej i jej męża wspólnie: 3000 zł, przeliczone na osobę w rodzinie (4 osoby) wynoszą 750 zł na osobę. Jest to znacznie mniej aniżeli kwota najniższej emerytury, wynosząca 1588,44 zł (2024). Zastosowanie tego zobiektywizowanego normatywu dochodowego, uznanego przez Naczelny Sąd Administracyjny jako kryterium oceny posiadania przez osoby niezbędnych środków utrzymania (wyr. z dnia 12 marca 2015 r., I OSK 2155/13, Legalis; wyr. z dnia 22 kwietnia 2016 r., I OSK 172/15, Lex), pozwala stwierdzić, że skarżąca nie posiada wystarczających środków utrzymania już przed opłaceniem zaległych składek. Zapłata świadczeń z tytułu składek (2400 zł) doprowadzi zatem na pewno do sytuacji, w której wyzbędzie się ona możliwości „zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych”. Rzecz jasna, można się zgodzić, że dochód skarżącej na osobę w rodzinie jest wyższy aniżeli kryteria pomocy społecznej, niemniej jej dochód roczny – 36000 zł (3000 × 12), umniejszony o zaległe składki (2400 zł), daje kwotę (33600 zł), która na osobę w rodzinie wyniesie 700 zł/mc (33600:4:12). Jest to kwota na poziomie uprawniającym do zasiłku rodzinnego (zob. art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615 ze zm.).

Przedstawione wyżej dokładne obliczenia dowodzą, że „opłacenie należności z tytułu składek pozbawi zobowiązaną i jej rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych”. Doprowadzi to bowiem do sytuacji, że rodzina skarżącej faktycznie będzie miała mniej środków na utrzymanie rodziny aniżeli osoby, których kryteria dochodowe uzasadniają uprawnienie do ubiegania się o obligatoryjną pomoc państwa w związku z niemożnością zaspokojenia niezbędnych potrzeb rodziny.

Zarzut naruszenia art. 1 § 2 PrUSA w zw. z art. 7, 77 § 1 i art. 80 KPA

Kolejny zarzut łączy się naruszeniem art. 1 § 2 PrUSA w zw. z art. 7, 77 § 1, art. 80 KPA. Zdaniem Anny Kowalskiej sąd naruszył powyższe przepisy poprzez zaniechanie wnikliwej kontroli legalności zaskarżonej decyzji i oddalenie skargi, pomimo że w toku postępowania administracyjnego nie odniesiono się do kryteriów pozwalających na obiektywną ocenę sytuacji majątkowej skarżącej w kontekście materialnoprawnych przepisów stanowiących o uprawnieniu do umorzenia zaległych składek. W szczególności nie dokonano oceny sytuacji materialnej skarżącej i jej rodziny, chociażby w świetle poziomu minimalnej emerytury i świadczeń rodzinnych. Tymczasem, jak wskazano w wyżej przytoczonych wyliczeniach i wyjaśnieniach, dogłębna analiza stanu faktycznego i weryfikacja sytuacji majątkowej skarżącej przez sąd w kontekście obowiązujących przepisów prawa mogłyby prowadzić do ustalenia, że zachodzą albo przynajmniej mogą zachodzić podstawy do wydania decyzji uwzględniającej żądanie Anny Kowalskiej.

Naruszenie art. 151 PostAdmU w zw. z art. 24 § 3 i art. 145 § 1 pkt 3 KPA

Dodatkową kwestią, która podawała w wątpliwość obiektywizm zaskarżonej decyzji, a która nie została dostrzeżona przez sąd w zaskarżonym wyroku, jest fakt, że zaskarżoną decyzję sporządził pracownik, który uprzednio podpisał decyzję Nr 123/2022, podczas gdy pracownik ten powinien być wyłączony od udziału w postępowaniu. Pod decyzją z 2023-08-10 r. podpisany jest m.in. Adam Wiśniewski, który wydawał decyzję z 2022-12-15 r. W ocenie skarżącej uczestnictwo pracownika podpisującego zaskarżoną decyzję w sporządzeniu bądź chociażby weryfikowaniu decyzji wydanej na skutek wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy rażąco narusza standardy postępowania administracyjnego i jest naruszeniem postępowania uzasadniającym wznowienie postępowania art. 24 § 3 i art. 145 § 1 pkt 3 KPA. Należy bowiem zauważyć, że okoliczność sporządzenia decyzji objętej zaskarżeniem wywołuje bardzo poważne wątpliwości co do obiektywizmu w sporządzeniu przez tego samego pracownika rozstrzygnięcia w przedmiocie rozpoznania środka zaskarżenia. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, gdy mamy do czynienia z tzw. uznaniem administracyjnym (jak w tej sprawie).

(podpis)