Skarga kasacyjna

ul. Kwiatowa 12, 00-001 Warszawa, dnia 20 marca 2024 r.

Do

Sądu Najwyższego

Izba Cywilna

w Warszawie

za pośrednictwem

Sądu Apelacyjnego

I Wydział Cywilny

w Krakowie

I CSK 123/23

Wartość przedmiotu zaskarżenia: 500 000 zł

Powód: Firma "Słoneczko" Sp. z o.o. w

Gdańsku

reprezentowany

przez adw. Jan Kowalski

Pozwany: Firma "Deszczowiec" S.A.

reprezentowany

przez adw. Anna Nowak

oraz r.pr. Piotr Wiśniewski

Skarga kasacyjna

powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 15 stycznia 2024 r.,

I ACa 456/23

I. Jako pełnomocnik powoda, na podstawie przepisów art. 398¹ § 1 i art. 398² § 1 KPC, składam skargę kasacyjną od wyżej opisanego wyroku, doręczonego mi wraz z uzasadnieniem w dniu 1 lutego 2024 r., i zaskarżając ten wyrok w całości, wnoszę o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania z wnioskami o:

      1) uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 10 października 2023 r., I C 789/23 oraz orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie w całości skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z 5 września 2023 r.;

      2) zasądzenie od pozwanej "Deszczowiec" S.A. na rzecz powoda "Słoneczko" Sp. z o.o. w Gdańsku kosztów procesu za pierwszą i drugą instancję oraz kosztów postępowania kasacyjnego ewentualnie;

      3) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania;

      4) rozpoznanie niniejszej skargi kasacyjnej na rozprawie (art. 398¹¹ § 1 KPC).

II. Podstawy skargi kasacyjnej stanowią:

      1) naruszenie prawa materialnego (art. 398³ § 1 KPC), a mianowicie art. 65 § 1 i 2, art. 56 i 353¹ KC w zw. z § 7 i 16 umowy założycieli z 1 stycznia 2022 r. poprzez ich błędną wykładnię (art. 65 i 353¹ KC) oraz niezastosowanie (art. 56 KC), co doprowadziło do wadliwej wykładni zakresu przedmiotowych roszczeń podlegających kognicji sądu polubownego w niniejszej sprawie, a w konsekwencji przyjęcie, że przed sądem polubownym mogły być dochodzone tylko roszczenia określone w § 1–3 umowy założycieli i to przy spełnieniu przesłanek z § 7 pkt 1 tejże umowy (s. 15 wyroku);

      2) naruszenie przepisów postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik sprawy (art. 398³ § 1 KPC), a mianowicie:

            a) art. 45 Konstytucji RP – poprzez uznanie, że znajduje on zastosowanie w niniejszej sprawie (s. 16 wyroku);

            b) art. 7, 10 ust. 1 i 2, art. 173 i 175 ust. 1 Konstytucji RP – poprzez uznanie, że sąd polubowny jest organem państwa (s. 17 wyroku);

            c) art. 1195 § 1 i pominięcie art. 1197 § 4 oraz art. 1206 § 2 pkt 2 KPC – poprzez przyjęcie, że wyrok sądu polubownego został wydany w przeddzień rozprawy, na którą zostali wezwani pełnomocnicy (s. 18 wyroku) i pominięcie tego, że istotne znaczenie ma ogłoszenie (doręczenie) wyroku oraz przyjęcie, że powyższe stanowi naruszenie praworządności i uchybia dobrym obyczajom;

            d) art. 1206 § 1 pkt 1 i 2 KPC – poprzez błędną wykładnię pojęcia „pozbawienia strony możności obrony jej praw oraz wadliwego ustalenia zakresu przedmiotu zapisu na sąd polubowny”;

            e) art. 1206 KPC – poprzez przyjęcie, że rzekome naruszenie zasady dyspozytywności oraz brak szczegółowych wyjaśnień wszystkich okoliczności sprawy stanowią podstawę do uchylenia z urzędu wyroku sądu polubownego (s. 19 wyroku), a ponadto rozstrzygnięcie w przedmiocie nieobjętym kognicją sądów powszechnych.

III. Przyczyny, dla których skarga kasacyjna zasługuje na przyjęcie do rozpoznania.

1) Uwaga ogólna.

Sprawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego nieczęsto trafiają ze skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego, stąd stosunkowo ubogie orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie. Choćby już z tego względu warto zastanowić się nad przyjęciem i rozpoznaniem niniejszej skargi.

Wprawdzie sprawa toczy się według już uchylonych przepisów o postępowaniu przed sądem polubownym, jednak regulacje zawarte w przepisach, które stanowią podstawy skargi kasacyjnej, są nadal aktualne.

2) Niniejsza skarga kasacyjna zasługuje na przyjęcie do rozpoznania, albowiem:

            a) w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne;

            b) istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości;

            c) skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

Ad a)

Istotnym zagadnieniem prawnym wymagającym zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy jest usytuowanie sądów polubownych w systemie wymiaru sprawiedliwości w Polsce (w polskim porządku prawnym).

Zagadnienie owo zrodziło się na tle stanowiska Sądu Apelacyjnego, który na s. 20 zaskarżonego wyroku uznał, że „konsekwencją uznania sądu polubownego za organ państwa jest poddanie się przez ten sąd wymogom, jakie stawia się owym organom państwa (...), w tym rygorom wynikającym z art. 45 Konstytucji RP, zgodnie z jego treścią”.

Jeżeli najwyższy rangą sąd powszechny – Sąd Apelacyjny – zajmuje rażąco wadliwe stanowisko w przedmiocie statusu sądów polubownych, tj. traktuje je jako organ państwa, oznacza to, że istnieje potrzeba zajęcia w tym przedmiocie stanowiska przez Sąd Najwyższy.

Należy bowiem stwierdzić, że ani sąd polubowny ad hoc, ani stały sąd polubowny nie są organami państwa ani nie podlegają restrykcjom obowiązującym te organy, w tym również władze sądownicze, co stanowi m.in. zarzut kasacyjny. Należy zważyć, że w myśl art. 173 Konstytucji RP tylko sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz, zgodnie zaś z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Konsekwencją powyższego jest to, że wyłącznie do tych sądów zastosowanie mają dyrektywy art. 45 Konstytucji RP.

Problem ten jest istotny, gdyż „ubieranie” sądów polubownych w gorset organów władzy prowadzi w konsekwencji do wadliwej wykładni zasad i przepisów obowiązujących w postępowaniu przed sądami polubownymi, co też miało miejsce w niniejszej sprawie.

Według skarżącego sądy polubowne uzupełniają wymiar sprawiedliwości w Polsce, i to wyłącznie wtedy, gdy taka jest wola stron, w żadnym zaś przypadku nie są i być nie mogą organem państwa. Wyrazem tego jest m.in. poddanie kontroli sądów powszechnych wyroków wydanych przez sąd polubowny, np. w drodze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego – art. 1206 KPC, czy też uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody zawartej przed tym sądem – art. 1212–1217 KPC.

W świetle wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie (s. 21 wyroku) okazuje się, że istotnym zagadnieniem prawnym, jakie pojawiło się w niniejszej sprawie, a ma znaczenie ogólne, jest to, czy i jakie zasady procesowe obowiązują w postępowaniu przed sądem polubownym.

Specyfika postępowania przed sądem polubownym nie pozwala na bezpośrednie stosowanie wszystkich naczelnych zasad procesu cywilnego w tym postępowaniu.

Wydaje się, że w postępowaniu przed sądem polubownym zastosowanie mają takie naczelne zasady procesu cywilnego, które mieszczą się w zakresie pojęcia „klauzula porządku publicznego”.

Ad b)

W pierwszej kolejności istnieje potrzeba wykładni prawa, a mianowicie pojęcia „pozbawienie możności obrony swoich praw przed sądem polubownym” – art. 1206 § 1 pkt 2 KPC.

Przede wszystkim jawi się potrzeba wyjaśnienia stosunku przepisu art. 379 pkt 5 KPC do wskazanych wyżej przepisów. Przepis art. 379 pkt 5 KPC używa bowiem identycznego określenia „pozbawienie strony możności obrony swych praw”, traktując to jako przesłankę nieważności postępowania.

Przepisy o postępowaniu przed sądem polubownym nie przewidują instytucji nieważności postępowania. Należy jednak uznać, że samo pojęcie, tzn. „pozbawienie strony możności obrony swych praw”, powinno być w jednym systemie prawnym, a tym bardziej użyte w jednej ustawie, rozumiane identycznie.

W rezultacie należałoby uznać, że orzecznictwo dotyczące przepisu art. 379 pkt 5 KPC, stanowiące wykładnię tego przepisu, ma – mutatis mutandis – zastosowanie do wykładni omawianego pojęcia, zawartego w przepisie art. 1206 § 1 pkt 2 KPC.

Należy jednak też brać pod uwagę specyfikę postępowania przed sądami polubownymi.

Postępowanie to bowiem w zasadzie nie jest tak sformalizowane, jak postępowanie przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym. Prowadzi to do wniosku, że rygory określające pozbawienie prawa do obrony przed sądem polubownym powinny być bardziej liberalne aniżeli przesłanka nieważności postępowania określona w przepisie art. 379 pkt 5 KPC.

Wykładni wymaga również przepis art. 1195 § 1 KPC co do tego, jaki moment jest decydujący dla mocy obowiązującej wyroku sądu polubownego: napisania wyroku, ogłoszenia wyroku (jeżeli wyrok jest ogłaszany) czy też doręczenia wyroku stronom.

Powyższe kwestie stanowią zarzut kasacyjny, gdyż Sąd Apelacyjny uznał, że decydujące znaczenie ma data napisania wyroku, a nie jego ogłoszenie czy też doręczenie (s. 22 wyroku) i na tym oparł swoje stanowisko w przedmiocie naruszenia prawa do obrony.

Według strony skarżącej należy uznać, iż w przypadku, gdy wyrok sądu polubownego był ogłaszany, istotny jest moment (data) jego ogłaszania, a jeżeli ogłoszenia nie było, dla mocy tego wyroku istotny jest moment prawidłowego jego doręczenia stronom.

W powojennym orzecznictwie Sądu Najwyższego brak jest jednak wykładni wskazanych przepisów.

Ad c)

Jak wynika z zarzutów zawartych w podstawach skargi kasacyjnej oraz z ich uzasadnienia, niniejsza skarga jest oczywiście uzasadniona.

Jak się wydaje – wystarczy w tym miejscu powołać się na stanowisko Sądu Apelacyjnego, że sądy polubowne są organami państwa (s. 23 wyroku), co determinowało rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego i jego błędną wykładnię zasad obowiązujących w postępowaniu przed sądami polubownymi.

Uzasadnienie

I. Sąd Apelacyjny naruszył przepisy art. 65, 56 i 353¹ KC w zw. z § 7 i 16 umowy założycieli z dnia 1 stycznia 2022 r., uznając, że przed sądem polubownym w niniejszej sprawie mogły być dochodzone jedynie roszczenia w wysokości określonej w § 1–3, i to przy spełnieniu przesłanek z § 7 pkt 1 tejże umowy (s. 24 wyroku).

Przepis art. 65 KC, formułując ogólne dyrektywy wykładni oświadczeń woli, nakazuje między innymi uwzględniać cel, którym kierował się składający interpretowane oświadczenie (wyr. SN z 1 marca 2017 r., II CSK 123/16, Legalis).

Istotne znaczenie przy wykładni umów mają okoliczności złożenia oświadczenia woli, a także zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje (tak też: wyr. SN z 2 kwietnia 2018 r., V CSK 456/17, Legalis), co również stanowi przesłanki dotyczące oceny skutków czynności prawnej, wyrażone w przepisie art. 56 KC. W końcu też należy mieć na uwadze zasadę swobody umów kreowaną w art. 353¹ KC.

Zasady wyrażone w przytoczonych wyżej przepisach umknęły uwadze Sądu Apelacyjnego przy rozważaniu zakresu przedmiotowego kognicji sądu polubownego w odniesieniu do roszczeń zgłoszonych przez powoda w niniejszej sprawie i uwzględnionych przez sąd polubowny.

Trzeba dodać, że rozłożenie akcentów w sformułowaniach przepisu art. 65 § 2 KC oznacza, że argumenty językowe (semantyczne) mają znaczenie drugorzędne i ustępują argumentom odnoszącym się do woli stron, ich zamiarów i celów (tak: SN w wyr. z 5 maja 2019 r., I CSK 789/18, niepubl.).

Kierując się dyrektywami wskazanych przepisów oraz ich wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy, należy uznać, że w sposób oczywisty wadliwa jest wykładnia przepisu § 16 umowy założycieli z 1 stycznia 2022 r. dokonana przez Sąd Apelacyjny, a mianowicie, że kognicji sądu polubownego strony poddawały tylko określone w § 1–3 tej umowy i to jeszcze determinowane postanowieniami § 7 pkt 1 ww. umowy stron.

Takie założenie można by przyjąć, gdyby zapis na sąd polubowny wyraźnie określał, że rozstrzygnięciu sądu polubownego strony poddają wyłącznie spory, które mogą wynikać na tle wykonania postanowień § 1–3 umowy założycieli z 1 stycznia 2022 r.

Tymczasem treść postanowienia § 16 umowy stron nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że ewentualny zakres sporów poddanych przez strony pod rozstrzygnięcie sądu polubownego jest znacznie szerszy, dotyczy bowiem „sporów lub nieporozumień związanych lub wynikłych w związku z niniejszą umową, jej zastosowaniem lub interpretacją”.

W tym zakresie sąd polubowny szczegółowo i przekonująco uzasadnił swoje stanowisko w motywach wyroku na s. 25.

I tak:

      1) Co do rozstrzygnięcia zawartego w pkt 1 wyroku sądu polubownego – to jest oczywiste, że powód nabył akcje tylko dlatego, że strony zgodnie oświadczyły wolę co do prowadzenia działalności gospodarczej pod firmą "ABC", finansowanej z działalności nowo otwartego centrum handlowego z parkingiem podziemnym i naziemnym na terenach działek nr 123 i 456 (wstęp do umowy założycieli z 1 stycznia 2022 r.) oraz przeznaczenia dla tej inwestycji działek nr 789 (§ 9 pkt 3 tejże umowy).

      Roszczenie zawarte we wskazanym rozstrzygnięciu sądu polubownego jednoznacznie wynika z umowy założycieli, a zatem zgodnie z § 16 tej umowy, podlega rozstrzygnięciu sądu polubownego.

      2) Co do rozstrzygnięcia zawartego w pkt 3 wyroku sądu polubownego – to koszty spłaty wierzycieli "XYZ" wynikają wprost z § 1–3 umowy założycieli, a w § 3 pkt 2 tejże umowy wyraźnie stwierdzono – wbrew stanowisku Sądu Okręgowego w Warszawie, akceptowanemu przez Sąd Apelacyjny i przyjętemu przez ten sąd za własne (s. 26 wyroku), że powód zobowiązał się spłacić jeszcze inne wierzytelności. Wszelkie dalsze spłaty wierzycieli "XYZ" wynikały również z zawarcia ww. umowy.

      3) Co do rozstrzygnięcia zawartego w pkt 4 wyroku sądu polubownego – to zasądzenie odpowiedniej kwoty tytułem utraconych korzyści jest bezpośrednio związane z niewykonaniem umowy założycieli przez stronę pozwaną (nieprzekazanie powodowi działek zgodnie z umową założycieli). Roszczenie odszkodowawcze zasądzone przez sąd polubowny nie może być kwestionowane przez sądy powszechne, ponieważ nie mogą one rozpoznać merytorycznej strony sporu (z uzasadnienia wyr. SN z 10 maja 2010 r., I CSK 456/09; Jan Kaczmarek, Anna Wiśniewska, Przegląd orzecznictwa, 2011).

W świetle powyższego nie może ulegać wątpliwości, że sąd polubowny nie przekroczył zakresu zapisu na sąd polubowny, a co za tym idzie, stanowisko Sądu Apelacyjnego w tym przedmiocie jest jurydycznie wadliwe.

II. Sąd Apelacyjny naruszył przepisy postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1) Artykuł 45 Konstytucji RP.

Co do tego i kolejnego zarzutu powód powołuje się na przepis art. 8 ust. 2 Konstytucji RP, według którego przepisy Konstytucji RP stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja RP stanowi inaczej.

Przepis art. 45 Konstytucji RP określa zasadę prawa obywateli do sądu i odnosi się on wyłącznie do sądów państwowych, a nie do sądów polubownych. Nie ma on zatem zastosowania w niniejszej sprawie. Jednak powołanie się na ten przepis w uzasadnieniu wyroku (s. 27 wyroku) i przeprowadzenie na jego temat obszernego wywodu miało wpływ na wynik sprawy, oceniając bowiem postępowanie przed sądem polubownym, Sąd Apelacyjny miał na uwadze zasady wynikające z tego przepisu (zob. też s. 28 wyroku).

2) Artykuł 7, 10 ust. 1 i 2, art. 173 i 175 ust. 1 Konstytucji RP.

Z rażącym naruszeniem wskazanych powyżej przepisów Sąd Apelacyjny uznał sąd polubowny za organ państwa, a w konsekwencji stanął na stanowisku, że sąd polubowny ma obowiązek poddania się wymogom, jakie stawia się innym organom państwa, w tym konieczności realizacji postulatu praworządności (s. 29 wyroku).

Stwierdzić należy, że już sam fakt konieczności podjęcia polemiki z takim stanowiskiem wprowadza autora skargi kasacyjnej w zażenowanie.

Sądy polubowne nigdy nie były, nie są i być nie mogą organami państwa w rozumieniu art. 7 Konstytucji RP i nie stanowią władzy sądowniczej w myśl art. 10 ust. 1 Konstytucji RP, są bowiem wybierane przez strony procesu (postępowania przed sądem polubownym). W związku z tym sądy polubowne nie stanowią odrębnej, niezależnej od innych władzy (art. 173 Konstytucji RP) i nie sprawują wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu przepisu art. 175 ust. 1 Konstytucji RP.

Przyjęcie przez Sąd Apelacyjny wadliwego z gruntu założenia, że sąd polubowny jest organem państwa, którego obowiązują określone zasady, miało oczywisty wpływ na wynik sprawy, legło bowiem u podstaw oceny funkcjonowania sądu polubownego w niniejszej sprawie jako tzw. trzeciej władzy, a nie jako właśnie sądu polubownego.

Doprowadziło to do wadliwych ocen i wykładni przepisów procesowych związanych z funkcjonowaniem sądu polubownego, o czym niżej.

3) Artykuł 1195 § 1 i art. 1197 § 4 KPC oraz art. 1206 § 1 i 2 KPC.

Sąd Apelacyjny uznał, że w niniejszej sprawie nastąpiło wydanie wyroku w przeddzień rozprawy, na którą zostali wezwani pełnomocnicy stron, co według sądu uchybia praworządności i dobrym obyczajom (s. 30 wyroku sądu polubownego rzeczywiście nosi datę 4 września 2023 r., a ogłoszony został w dniu 5 września 2023 r.).

Interpretacja tego faktu przez Sąd Apelacyjny, podana na wstępie, jest wadliwa.

Jeżeli bowiem Sąd Polubowny zdecydował się na ogłoszenie wyroku, to znaczenie ma data jego ogłoszenia, a nie data sporządzenia, do chwili ogłoszenia wyrok taki należy bowiem traktować jako projekt wyroku. Wyrok bowiem w tej sytuacji wiąże sąd polubowny od chwili jego ogłoszenia (por. wyr. SN z 12 czerwca 2012 r., III CSK 289/11, Legalis).

Należy przy tym zważyć, że według przepisu art. 1197 § 4 KPC sąd polubowny jest obowiązany doręczyć wyrok stronom. Przepis ten jest przepisem bezwzględnie obowiązującym. W rezultacie wyrok sądu polubownego jest w pełni skuteczny wobec stron dopiero od chwili jego doręczenia stronom (Adam Brzozowski, Sądownictwo polubowne w praktyce, Warszawa 2013, s. 123; Maria Kowalska, Piotr Nowak, Kodeks Sądów Polubownych, Warszawa 2014, s. 456). Dla mocy wyroku sądu polubownego najważniejsze jest jego prawidłowe doręczenie stronom; dlatego też wyrok taki może być wydany bez ogłoszenia (nadal aktualne orzeczenie SN z 15 stycznia 1968 r., III CR 354/67, Zb. Orz. 1968, poz. 54; Adam Brzozowski, Sądownictwo polubowne w praktyce, s. 789).

Ergo – w takim stanie prawnym, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, nie może być mowy o uchybieniu praworządności i dobrym obyczajom.

Jest oczywiste, że omawiane uchybienie procesowe Sądu Apelacyjnego miało wpływ na wynik sprawy, skoro zgodnie z przepisem art. 1206 KPC stanowiło podstawę uchylenia wyroku sądu polubownego.

4) Artykuł 1206 § 1 pkt 1 i 2 KPC.

      a) z naruszeniem przepisu art. 1206 § 1 KPC Sąd Apelacyjny uznał, że roszczenia wykraczające poza postanowienia § 1–3 umowy założycieli, to przy spełnieniu przesłanek z § 7 tej umowy nie wynikają z tej umowy, nie mieszczą się w związku z tym w zakresie zapisu na sąd polubowny.

Stanowisko Sądu Apelacyjnego w tym przedmiocie jest wadliwe. Skarżący odwołuje się w tym miejscu do swoich wywodów zawartych w pkt 1 uzasadnienia niniejszej skargi kasacyjnej.

Akceptacja zatem na tej podstawie uchylenia wyroku sądu polubownego z powodu rzekomego braku zapisu na sąd polubowny stanowi naruszenie przepisu art. 1206 § 1 pkt 1 KPC.

      b) Sąd drugiej instancji rażąco naruszył przepis art. 1206 § 1 pkt 2 KPC poprzez błędną wykładnię pojęcia „pozbawienie możności obrony swych praw przed sądem polubownym” (s. 31 wyroku).

Sąd Apelacyjny owego pozbawienia możności obrony swych praw przez pozwaną upatruje w niemożności zajęcia stanowiska w kwestii żądań zgłoszonych w piśmie procesowym powoda z dnia 20 sierpnia 2023 r.

Należy w tym miejscu przypomnieć następującą chronologię:

Pismo powoda z 20 sierpnia 2023 r. stanowi odpowiedź na pismo pozwanego z dnia 15 sierpnia 2023 r., które zostało doręczone powodowi dopiero w dniu 19 sierpnia 2023 r.

Jednak należy stwierdzić, że na rozprawie w dniu 10 lipca 2023 r. sąd polubowny wyznaczył stronom dwutygodniowy termin do zgłoszenia twierdzeń, zarzutów i dowodów pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w terminie późniejszym (protokół rozprawy k. 50 akt sądu polubownego).

Tymczasem pełnomocnik pozwanego złożył pismo procesowe dopiero w dniu 15 sierpnia 2023 r.