Skarga kasacyjna

ul. Kwiatowa 12, dnia 15 marca 2023 r.

Do Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział I Cywilny ul. Marszałkowska 123 00-111 Warszawa za pośrednictwem Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział X Cywilny ul. Nowowiejska 2 00-999 Warszawa

Powód: Anna Kowalska ul. Słoneczna 5, 02-222 Warszawa reprezentowana przez: Jan Nowak, adwokat

Pozwany: Ministerstwo Zdrowia

(adres jednostki)

I C 1234/22

Opłata sądowa: 17 marca 2023 Wartość przedmiotu zaskarżenia: nie dotyczy – roszczenie o charakterze niemajątkowym

Skarga kasacyjna powódki od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 lutego 2023 r., I AC 543/22, doręczonego w dniu 28 lutego 2023 r.

Niniejszym jako pełnomocnik powódki (pełnomocnictwa w aktach): I. Na podstawie art. 398³ § 1 KPC zaskarżam w całości postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10 lutego 2023 r., I AC 543/22. II. Na podstawie art. 398³ § 3 KPC zaskarżonemu postanowieniu zarzucam naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Podstawy skargi kasacyjnej stanowią: 1) naruszenie art. 1 KPC polegające na dokonaniu błędnej wykładni terminu „sprawa cywilna” i niewłaściwym zastosowaniu tych przepisów polegającym na uznaniu, iż niniejsza sprawa nie jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym ani formalnym, czego konsekwencją było stwierdzenie niedopuszczalności drogi sądowej do dochodzenia zawartego w pozwie roszczenia, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd dokonał błędnej wykładni art. 1 KPC oraz pojęcia „sprawa cywilna”, gdyż pominął treść art. 45 Konstytucji i nie uwzględnił tego, że interpretacja art. 1 KPC musi pozostawać w zgodzie z art. 45 Konstytucji, która gwarantuje każdemu prawo do sądu, stwarzając domniemanie kompetencji sądu powszechnego we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla właściwości innych sądów; 2) naruszenie art. 381 KPC polegające na wybiórczym ustosunkowaniu się przez sąd II instancji tylko do jednego z kilku zarzutów naruszenia przepisów prawa wskazanych przez powódkę w zażaleniu, tj. nieustosunkowaniu się i pominięciu zarzutu naruszenia art. 233 § 1 KPC, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Istotne zagadnienie prawne uzasadniające przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. III. Na podstawie art. 398⁹ § 1 KPC wnoszę o przyjęcie niniejszej skargi kasacyjnej do rozpoznania, wskazując w uzasadnieniu wniosku na wystąpienie istotnego zagadnienia prawnego oraz na potrzebę wykładni przepisów art. 1 KPC w zakresie pojęcia „sprawa cywilna”, a mianowicie wyjaśnienia: 1) Czy interpretacja art. 1 KPC, w którym użyto pojęcia „sprawa cywilna”, obejmuje swym zakresem wszystkie sprawy, tj. także sprawy w znaczeniu konstytucyjnym (bez względu na źródło powstania roszczenia), które nie są sprawami cywilnymi (w znaczeniu materialnym lub formalnym), a nie zostały zastrzeżone ustawowo do właściwości konkretnie oznaczonego sądu, np. sądu administracyjnego? 2) Czy pojęcie „sprawa cywilna” powinno być interpretowanie przy uwzględnieniu treści art. 45 Konstytucji? 3) Czy w sprawie poddanej pod rozstrzygnięcie sądu powszechnego, tj. sprawie, która nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 KPC w znaczeniu materialnym lub formalnym, ale jest sprawą w znaczeniu konstytucyjnym, sąd może – odrzucając pozew – poprzestać wyłącznie na stwierdzeniu, że nie jest właściwy do jej rozpoznania, gdyż sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej, i zaniechać wskazania właściwości innego sądu, przed którym sprawa może być rozpatrzona? 4) Czy sąd powszechny w sprawach w znaczeniu konstytucyjnym, które ze względu na braki legislacyjne nie zostały ustawowo zastrzeżone dla właściwości innego sądu, jest zwolniony od sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a zatem stosowania art. 45 Konstytucji (który zapewnia każdemu prawo do sądu), art. 77 ust. 2 Konstytucji (który zakazuje ustawowego zamykania komukolwiek drogi do sądu) i art. 177 Konstytucji (który wprowadza konstytucyjne domniemanie właściwości sądu powszechnego we wszystkich sprawach, które ustawowo nie zostały zastrzeżone dla właściwości innych sądów)?

Przedstawione Sądowi Najwyższemu istotne zagadnienie prawne występujące w niniejszej sprawie ma znaczenie dla rozwoju prawa oraz znaczenie precedensowe dla rozstrzygnięcia innych podobnych spraw. Istnieje także potrzeba wykładni przepisu art. 1 KPC w zakresie użytego w nim pojęcia „sprawa cywilna”, gdyż nadal występują poważne wątpliwości. W praktyce orzeczniczej występują rozbieżności w rozumieniu art. 1 KPC i zakresu pojęcia „sprawa cywilna”. Praktyka stosowania art. 1 KPC nie zapewnia w dostatecznym stopniu realizacji prawa do sądu, w szczególności gdy chodzi o roszczenia wynikłe np. z aktu administracyjnego. Art. 1 KPC i użyte w nim pojęcie sprawy cywilnej w praktyce jest interpretowane w sposób naruszający konstytucyjne prawo człowieka i obywatela do sądu (art. 45 Konstytucji).

„Sprawa cywilna” rozumiana jest jako sprawa w znaczeniu materialnym i formalnym, tj. ze stosunków z zakresu Kodeksu cywilnego, oraz jako sprawa, do której przepisy KPC stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Przyjmowane jest zatem, że sprawa cywilna musi być oparta na kryterium materialnoprawnym (znaczenie wówczas ma charakter danego stosunku prawnego) lub na kryterium formalnym, wyrażającym się w przekazaniu określonej sprawy do zakresu działania sądów powszechnych. Powstaje jednak pytanie, czy takie rozumienie pojęcia „sprawa cywilna”, która należy do właściwości sądów powszechnych, nie jest zbyt wąsko rozumiane.

5) Czy interpretacja art. 1 KPC, w którym użyto pojęcia „sprawa cywilna”, nie powinna obejmować swym zakresem także tych wszystkich spraw w znaczeniu konstytucyjnym (bez względu na źródło powstania roszczenia), które nie są sprawami cywilnymi (w znaczeniu materialnym lub formalnym), a nie zostały zastrzeżone ustawowo do właściwości innego sądu, np. sądu administracyjnego?

Zdarza się, że sprawa przedstawiona do rozstrzygnięcia przez sąd powszechny nie będzie sprawą cywilną ani w ujęciu materialnym, ani formalnym, ani też nie będzie sprawą toczącą się według przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, ale jednocześnie ustawa nie zastrzeże dla jej rozpoznania właściwości sądu administracyjnego, jednak czy to oznacza, że taka sprawa w ogóle nie podlega rozpoznaniu przez sąd i że jest niedopuszczalna droga sądowa? Taka interpretacja nie może zostać uznana za prawidłową i zgodną z prawem, gdyż byłaby sprzeczna z art. 45 Konstytucji.

Jeżeli w ustawie nie przewidziano w ogóle właściwości sądu najwyższego lub sądu administracyjnego do orzekania w określonej sprawie, w której powód domaga się ochrony prawnej, to sąd powszechny nie tylko nie może odrzucić pozwu z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej, lecz wprost przeciwnie – ma bezwzględny konstytucyjny obowiązek sprawę rozpoznać co do istoty (art. 45 Konstytucji).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwalona jest zasada prymatu wykładni ustaw zgodnej z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „interpretacja przepisów ustawowych musi być zawsze dokonana przy zastosowaniu techniki wykładni ustawy w zgodzie z Konstytucją”. W wyroku z dnia 12 maja 2008 r. (SK 18/07) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „zastosowaniu techniki wykładni ustawy w zgodzie z Konstytucją należy przyznać pierwszeństwo, bo koresponduje ono z domniemaniem konstytucyjności ustaw”. Powyższe stanowisko zostało potwierdzone w wyroku z dnia 8 października 2009 r. (SK 32/08). Trybunał Konstytucyjny zajmuje zatem stanowisko, że gdy możliwe będzie przyjęcie kilku różnych wykładni ustawy, Trybunał Konstytucyjny – sąd musi dać pierwszeństwo takiej wykładni, która najpełniej odpowiada treściom wyrażonym przez przepis art. 45 Konstytucji. Wykładnia dokonana przez Trybunał Konstytucyjny nie jest jednak wiążąca dla sądów powszechnych (brak przepisu, który wiązałby sąd powszechny wykładnią przyjętą przez Trybunał Konstytucyjny), a to uzasadnia potrzebę dokonania wykładni art. 1 KPC przez Sąd Najwyższy. Konieczne jest nadanie przez Sąd Najwyższy ww. przepisom prawnym takiego rozumienia, które doprowadzi do zgodności z normami, zasadami i wartościami ustanowionymi przez Konstytucję. Inaczej mówiąc, zachodzi potrzeba dokonania wykładni art. 1 KPC w zakresie pojęcia „sprawa cywilna” w taki sposób, aby rezultat wykładni zapewniał zgodność z zasadami konstytucyjnymi, a w szczególności z: – art. 45 Konstytucji, który gwarantuje każdemu prawo do sądu; – art. 77 ust. 2 Konstytucji, który zakazuje ustawowego zamykania komukolwiek drogi do sądu; – art. 177 Konstytucji, który wprowadza konstytucyjne domniemanie właściwości sądu powszechnego we wszystkich sprawach, które ustawowo nie zostały zastrzeżone dla właściwości innych sądów. Z art. 77 ust. 2 Konstytucji wynika wola ustawodawcy, aby prawem do sądu objąć możliwie najszerszy zakres spraw. Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynika dyrektywa interpretacyjna zakazująca zawężającej wykładni prawa do sądu. Na takie rozumienie art. 1 KPC zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 maja 2008 r. (SK 18/07).

Wskazać należy na występowanie w praktyce orzeczniczej problemów z wykładnią art. 1 KPC w zakresie pojęcia „sprawa cywilna”. W praktyce orzeczniczej często występują bowiem rozbieżności w kwestii dopuszczalności drogi sądowej w sprawach, które nie zostały ustawowo zastrzeżone dla właściwości innych sądów niż sądy powszechne, w szczególności chodzi o sprawy wynikające ze stosunków o charakterze administracyjno-prawnym. Skoro w praktyce rozumienie i stosowanie przepisu art. 1 KPC nadal wywołuje liczne rozbieżności interpretacyjne, np. co do dopuszczalności drogi sądowej w sprawach o roszczenia cywilne powstałe w wyniku zdarzeń związanych z realizacją stosunków administracyjno-prawnych, to zachodzi potrzeba dokonania wykładni art. 1 KPC w zakresie rozumienia pojęcia „sprawa cywilna” przez Sąd Najwyższy. Stanowisko Sądu Najwyższego mogłoby bowiem stanowić cenną wskazówkę dla sądów powszechnych. Drogą prowadzącą do tego celu byłoby wprowadzenie wykładni art. 1 KPC rozumianego w ten sposób, że w zakresie pojęcia „sprawa cywilna” mogą się mieścić roszczenia wynikające z różnych źródeł, np. umowy, czynu niedozwolonego, ale także aktu administracyjnego wywołujące skutki w zakresie prawa cywilnego. Roszczenia cywilnoprawne wynikają z tak różnych źródeł prawnych, iż nie sposób przyjąć, że źródło przesądza o charakterze stosunku prawnego. Droga sądowa jest dopuszczalna zawsze wtedy, gdy powód opiera swe roszczenie na zdarzeniach prawnych, z których takie skutki mogłyby wynikać. Zawężająca interpretacja pojęcia „sprawa cywilna” przyjmowana przez część judykatury doprowadza do wykluczenia drogi sądowej do dochodzenia roszczeń przed sądami powszechnymi w sprawach, które ustawowo nie zostały zastrzeżone dla właściwości innych sądów (mimo iż na podstawie art. 177 Konstytucji sprawy takie powinny być rozpoznawane przez sądy powszechne), i w rezultacie skutkuje tym, że powód nie dysponuje żadną możliwością realizacji swych praw. Wyłączenie takich spraw z kategorii spraw cywilnych powoduje de facto wyłączenie jakiejkolwiek ochrony przed sądem powszechnym i jest równoznaczne z całkowitym zamknięciem drogi sądowej do dochodzenia roszczeń bez względu na to, gdzie mają swe źródło. W świetle tak rozumianego prawa do sądu, wzmocnionego konstytucyjnym domniemaniem ustanowionym w art. 177 Konstytucji, brak właściwej interpretacji art. 1 KPC w zakresie pojęcia „sprawa cywilna” przewidującego drogę sądową do dochodzenia danej kategorii spraw (czyli tych spraw, które nie zostały ustawowo zastrzeżone dla właściwości innych sądów) nie może być odczytywany jako wyłączenie w stosunku do tych spraw zasad powszechnie obowiązujących w państwie prawnym. Milczenie ustawodawcy w zakresie braku zastrzeżenia danego rodzaju spraw dla właściwości konkretnie wskazanego organu wymiaru sprawiedliwości nie może być traktowane jako równoznaczne z zamknięciem drogi sądowej. Przyjęcie odmiennej interpretacji art. 1 KPC i pojęcia „sprawa cywilna” byłoby bezzasadne i prowadziłoby do niemożności realizacji konstytucyjnego prawa do sądu przysługującego każdemu we wszystkich sprawach. Tylko przyjęcie w znaczeniu szerokim interpretacji pojęcia „sprawa cywilna” stwarza gwarancję, iż ochrona sądowa przyznana obywatelom ma charakter rzeczywisty. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż „w państwie prawnym prawo do sądu nie może być rozumiane jedynie formalnie, jako dostępność drogi sądowej w ogóle, lecz i materialnie, jako możliwość prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sądowej” (wyrok z dnia 12 maja 2008 r., SK 18/07). Konieczność szerokiego ujmowania dostępu do sądu, a co się z tym wiąże – także pojęcia „sprawa cywilna”, wynika dodatkowo z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Powyższe uzasadnia potrzebę wykładni przepisów art. 1 KPC w zakresie użytego w nim pojęcia „sprawa cywilna” oraz konieczność rozważenia przez Sąd Najwyższy przedstawionego w skardze istotnego zagadnienia prawnego dotyczącego: 1) sprawowania przez sąd powszechny konstytucyjnego obowiązku wymiaru sprawiedliwości we wszystkich sprawach, któr