Postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku

Sygn. akt I Ns 1234/23 dnia 24.05.2024 r.

POSTANOWIENIE

Sąd Rejonowy w Warszawie - Wydział II Cywilny

W składzie:

Przewodniczący - SSR Anna Kowalska

Protokolant - Jan Nowak

Po rozpoznaniu w dniu 22.05.2024 r. w Warszawie

Na rozprawie

Sprawy z wniosku Krystyny Wiśniewskiej

przy uczestnictwie Adama Wiśniewskiego, Ewy Wiśniewskiej i Piotra Wiśniewskiego

O stwierdzenie nabycia spadku po Janinie Wiśniewskiej

1. Stwierdza, że spadek po Janinie Wiśniewskiej, córce Stanisława i Marii, zmarłej dnia 15.03.2023 w Warszawie, ostatnio stale zamieszkałej w Warszawie, na podstawie testamentu notarialnego z dnia 12.02.2023 sporządzonego przed notariuszem Tomasz Malinowski (rep. A nr 123/2023) otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Warszawie w dniu 18.04.2023 r. w sprawie o sygn. I Ns 4321/23, nabyli po połowie Adam Wiśniewski, syn Jana i Anny oraz Ewa Wiśniewska, córka Jana i Anny,

2. Kosztami postępowania obciąża wnioskodawczynię i uczestników w zakresie przez nich poniesionym

SSR Anna Kowalska

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 18.04.2023 r. Krystyna Wiśniewska wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po matce Janinie Wiśniewskiej, zmarłej w dniu 15.03.2023 r., ostatnio stale zamieszkałej w Warszawie przy ul. Polnej 12, na podstawie testamentu ustnego na rzecz Adama Wiśniewskiego, Ewy Wiśniewskiej oraz Piotra Wiśniewskiego. Do wniosku wnioskodawczyni dołączyła testament notarialny z 12.02.2023 r. oraz protokół testament ustny z 10.03.2023 r.

Sąd ustalił, co następuje:

Janina Wiśniewska zmarła w dniu 15.03.2023 r., ostatnio stale zamieszkała w Warszawie przy ul. Polnej 12. Janina Wiśniewska zawarła jeden związek małżeński i z tego związku posiadała dwoje dzieci: Krystynę Wiśniewską oraz Piotra Wiśniewskiego. W chwili śmierci była wdową.

Adam Wiśniewski i Ewa Wiśniewska są dziećmi Piotra Wiśniewskiego i Anny Nowak. Ewa wyszła w dniu 05.07.2010 r. za mąż za Adama Wiśniewskiego i zmieniła nazwisko na Wiśniewska.

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu - k.4, odpis skrócony aktu małżeństwa wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej - k. 5, odpis skrócony aktu urodzenia uczestnika Adama Wiśniewskiego - k.6, odpis skrócony aktu urodzenia uczestnika Piotra Wiśniewskiego - k.7, odpis skrócony aktu urodzenia uczestniczki Ewy Wiśniewskiej - k. 8, odpis skrócony aktu małżeństwa Ewy Wiśniewskiej - k.82, zapewnienie spadkowe wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej - k. 44-45, zapewnienie spadkowe uczestniczki Ewy Wiśniewskiej - k. 45, zapewnienie spadkowe uczestnika Adama Wiśniewskiego - 45-46, zapewnienie spadkowe uczestnika Piotra Wiśniewskiego - k. 46)

W dniu 10.01.2023 r. Janina Wiśniewska sporządziła testament w formie aktu notarialnego przed notariuszem Tomasz Malinowski, w którym oświadczyła, że na wypadek swojej śmierci do całości spadku powołuje wnuczkę Ewę Wiśniewską oraz wnuka Adama Wiśniewskiego w częściach równych.

(dowód: akt notarialny z 10.01.2023 r. - k. 49, protokół otwarcia testamentu - k. 8 akt I Ns 4321/23)

W 2015 r. Piotr Wiśniewski zabił swoja żonę, a matkę Adama Wiśniewskiego i Ewy Wiśniewskiej - Annę Nowak.

(bezsporne, dowód: zeznania Adama Wiśniewskiego - 45, zeznawania Ewy Wiśniewskiej - k. 45-46)

W dniu 12.02.2023 r. Janina Wiśniewska sporządziła testament w formie aktu notarialnego przed notariuszem Tomasz Malinowski, w którym do całości spadku powołała po połowie swoją wnuczkę Ewę Wiśniewską oraz wnuka Adama Wiśniewskiego. Jednocześnie zobowiązała swoich spadkobierców do przeniesienia tytułem zapisu na rzecz Krystyny Wiśniewskiej wszelkich środków pieniężnych lub innych praw majątkowych uzyskanych z tytułu pozostawienia przez testatorkę majątku położonego w miejscowości Lwów, gmina Lwów, województwo Lwowskie, nie wchodzące obecnie w skład państwa polskiego. Odwołała swój poprzedni testament z 10.01.2023 r.

(dowód: akt notarialny z 12.02.2023 r. - k. 11-14, protokół otwarcia testamentu - k. 20 akt I Ns 4321/23)

W dniu 10.03.2023 r. został spisany przez wnioskodawczynię Krystynę Wiśniewską protokół testamentu ustnego podpisany przez Adama Wiśniewskiego, Ewę Wiśniewską oraz córkę wnioskodawczyni Marię Kowalską. Z treści protokołu wynikało, że w mieszkaniu przy ul. Polnej 12 w Warszawie Janina Wiśniewska złożyła ustnie oświadczenie woli, zgodnie z którym powołała do spadku w częściach równych po 1/4 swoje dzieci Krystynę Wiśniewską i Piotra Wiśniewskiego oraz wnuki Ewę Wiśniewską i Adama Wiśniewskiego. Wnioskodawczyni spisała protokół testamentu ustnego i dała do podpisu Adamowi Wiśniewskiemu, Ewie Wiśniewskiej i Marii Kowalskiej. Każdy ze świadków podpisał się pod nieobecność pozostałych świadków.

(dowód: pismo z dnia 18.04.2023 r. - k.3, protokół otwarcia testamentu - k. 21 akt I Ns 4321/23, zeznania Krystyny Wiśniewskiej - k.44, zeznania świadka Adama Wiśniewskiego - k. 66, zeznania świadka Ewy Wiśniewskiej - k. 67)

Niniejsze postępowanie jest pierwszym postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku po Janinie Wiśniewskiej.

(dowód: zapewnienie spadkowe wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej - k. 44-45, zapewnienie spadkowe uczestniczki Ewy Wiśniewskiej - k. 45, zapewnienie spadkowe uczestnika Adama Wiśniewskiego - 45-46, zapewnienie spadkowe uczestnika Piotra Wiśniewskiego -k. 46)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wymienione wyżej dokumenty, w części wiarygodne zeznania wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej i uczestnika Adama Wiśniewskiego, w całości wiarygodne zeznania uczestników postępowania Ewy Wiśniewskiej i Piotra Wiśniewskiego, oraz częściowo wiarygodne zeznania świadków Adama Wiśniewskiego, Ewy Wiśniewskiej i Marii Kowalskiej.

Sąd dał wiarę w całości zeznaniom uczestników postępowania Ewy Wiśniewskiej i Piotra Wiśniewskiego, gdyż były one spójne i logiczne, korespondowały z pozostałym wiarygodnym materiałem dowodowym.

Sąd dał wiarę zeznaniom wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej i uczestnika Adama Wiśniewskiego tylko w zakresie, w jakim korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym. Niewiarygodne były zeznania wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej dotyczące złożenia przez Janinę Wiśniewską testamentu ustnego, czynność taka w ogóle nie miała miejsca. Wskazani przez wnioskodawczynię rzekomi świadkowie testamentu ustnego podają sprzeczne okoliczności dotyczące przebiegu tego zdarzenia, co zostanie omówione niżej. Spadkodawczyni była sprawna umysłowo, nic nie stało na przeszkodzie, aby sporządziła kolejny testament w formie aktu notarialnego, skoro zrobiła ta już dwa razy. Istotne jest również to, że motywem sporządzenia testamentu na rzecz wnuków Ewy Wiśniewskiej i Adama Wiśniewskiego było to, że ich ojciec, a syn spadkodawczyni Piotr Wiśniewski zabił ich matkę. Spadkodawczyni z tego względu celowo pominęła go w testamencie. Natomiast na rzecz swojej córki, wnioskodawczyni Krystyny Wiśniewskiej, zapisała tzw. mienie zabużańskie. Okoliczności te nie przestały być nadal aktualne w marcu 2023 r., kiedy rzekomo spadkodawczyni zmieniła swój testament. Z tych samych względów zeznania uczestnika Adama Wiśniewskiego były niewiarygodne odnośnie tego, że rozmawiał przed śmiercią ze spadkodawczynią o tym, że zmieniła testament.

Niewiarygodne w znacznej mierze były zeznania świadków Adama Wiśniewskiego, Ewy Wiśniewskiej i Marii Kowalskiej. Świadkowie nie pamiętali szeregu istotnych okoliczności, takich jak rok sporządzenia testamentu, porę roku, dnia czy pory dnia. Należy wskazać, że sporządzanie testamentu jest zdarzeniem niecodziennym, które zazwyczaj doskonale się pamięta, nawet mimo znacznego upływu czasu, zwłaszcza gdy osoby te zostały powołane, jako świadkowie testamentowi. Zeznania świadków były sprzeczne, co do ilości osób, przy których spadkodawczyni rzekomo wypowiadała swoją ostatnią wolę. Świadek Maria Kowalska zeznała "W tym mieszkaniu gdy był ten testament to byłyśmy tylko my trzy, czyli ja, Ewa Wiśniewska i jej mama. Przy tej czynności na pewno byłyśmy tylko my trzy" (k. 67). Natomiast świadek Adam Wiśniewski natomiast twierdził, że w mieszkaniu była jeszcze Krystyna Wiśniewska i on. (k. 67-68). Później potwierdził to ponownie "Na pewno było cztery osoby" (k. 68). Podobnie zeznała odnośnie ilości osób zeznała świadek Ewa Wiśniewska (k. 69). Świadkowie Adam Wiśniewski i Ewa Wiśniewska twierdzili nadto, że nie byli obecni przy spisywaniu testamentu, ale został im dany do podpisania gotowy protokół testamentu ustnego, natomiast świadek Maria Kowalska twierdziła, że spadkodawczyni dyktowała testament wnioskodawczyni, a obecne przy tym byli oprócz niej Ewa Wiśniewska i Adam Wiśniewski. Wszyscy świadkowie zeznali, że spadkodawczyni mogła się podpisać, w tym również jej wnuczka Ewa Wiśniewska, podczas gdy nie ulega wątpliwości, że spadkodawczyni w ogóle nie umiała pisać, co wynika nie tylko z wiarygodnych zeznań uczestnika Piotra Wiśniewskiego, ale przede wszystkim z samej treści testamentu w formie aktu notarialnego, na którym spadkodawczyni złożyła odcisk swojego palca. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków Adama Wiśniewskiego, Ewy Wiśniewskiej i Marii Kowalskiej co do tego, że podpisali dokument zatytułowany "testament", datowany na 10 stycznia 2023 r., a świadkom Adamowi Wiśniewskiemu i Ewie Wiśniewskiej nadto na okoliczność tego, że podpisali go już po sporządzeniu przez wnioskodawczynię. W pozostałym zakresie zeznania świadków były niewiarygodne. Należy również zaznaczyć, że zdolność do bycia świadkiem Marii Kowalskiej była w świetle art. 957 k.c. ograniczona. Art. 957 § 1 k.c. stanowi, że nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Zgodnie natomiast z § 2 tego przepisu jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament. Z uwagi na treść art. 957 § 2 k.c. został dopuszczony dowód z zeznań świadka Marii Kowalskiej, córki wnioskodawczyni, nie można było bowiem z góry wykluczyć, że nieważne jest tylko postanowienie przysparzające korzyść wnioskodawczyni.

Za wiarygodne uznał Sąd wymienione wyżej dokumenty załączone do akt sprawy. Ich prawdziwości nie kwestionowała żadna ze stron, a Sąd nie miał podstaw, by czynić to z urzędu. Były to dokumenty urzędowe, sporządzone w odpowiedniej formie, przez odpowiednie organy. Dokumentowi zatytułowanemu "Testament" z 10 stycznia 2023 r. Sąd dał wiarę tylko w takim zakresie, że wnioskodawczyni spisała jego treść, a świadkowie go podpisali, natomiast niewiarygodne jest, aby stanowił on ostatnią wolę spadkodawczyni.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Dziedziczenie może nastąpić na podstawie ustawy (art. 931 i następne k.c.) lub na podstawie testamentu (art. 941 i następne k.c.). Pierwszeństwo ma porządek dziedziczenia określony przez spadkodawcę w testamencie (por. orz. SN z dnia 12.05.2010 r., I CSK 456/09 - niepubl.).

Zwykłe formy testamentu określone zostały w art. 949-951 k.c., należą do nich testament sporządzony własnoręcznie (art. 949 k.c.), w formie aktu notarialnego (art. 950 k.c.) oraz allograficzny (art. 951 k.c.). Poza sporządzeniem testamentu w zwykłej formie w szczególnych wypadkach dopuszczalne jest złożenie tzw. testamentu szczególnego, do którego należy testament ustny. Zgodnie z art. 952 k.c. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Obawa rychłej śmierci zachodzi, gdy na skutek nagłego zdarzenia (np. wypadku komunikacyjnego, zawału serca itp.) stan zdrowia spadkodawcy oceniany obiektywnie uzasadnia jego przekonanie o rychłej śmierci. Tak też należy ocenić sytuację, gdy w razie przewlekłej, długotrwałej choroby nastąpi nagłe pogorszenie stanu zdrowia, mogące uzasadniać ocenę, że w jego wyniku niebawem może nastąpić śmierć. (por. postanowienie SN z dnia 23.04.2012 r., I CSK 453/11, LEX nr 1209876, postanowienie SN z 15.03.2013 r., I CSK 485/12, LEX nr 1307834).

Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że spadkodawczyni sporządziła dwa testamenty w formie aktu notarialnego: pierwszy z 10.01.2023 r., a drugi z 12.02.2023 r., natomiast nie sporządziła testamentu ustnego w dniu 10.03.2023 r.

Zeznania świadków testamentu ustnego odnośnie złożenia oświadczenia woli przez spadkodawczynię były niewiarygodne. Janina Wiśniewska nie złożyła oświadczenia o treści wskazanej w dokumencie nazwanym "testament" z 10.03.2023 r. Gdyby jednak nawet uznać, że złożyła takie oświadczenie, nie stanowiłoby ono ważnego testamentu ustnego. Nie zostały bowiem ani spełnione przesłanki do sporządzenia testamentu w formie ustnej, ani też nie została dochowane formalności określone w art. 952 k.c.

Jak wynika z akt niniejszej sprawy, po stronie spadkodawczyni nie istniała w chwili testowania obawa rychłej śmierci, ani też nie było żadnych przeszkód, aby sporządzić testament w zwykłej formie. Z ustalonego stanu faktycznego wynika, że nie doszło do znacznego, nagłego pogorszenia się stanu zdrowia spadkodawcy w dniu sporządzenia testamentu ustnego lub bezpośrednio przed tym dniem. Spadkodawczyni była w dobrej kondycji w lutym 2023 r., a fakt, że spadkodawczyni była w podeszłym wieku, chorowała i miała problemy z poruszaniem nie jest wystarczający do uznania, że zrodziła się u niej obawa rychłej śmierci. Nie zachodziły także szczególne okoliczności uniemożliwiające lub znacznie utrudniające zachowanie zwykłej formy testamentu. Z uwagi na problemy z poruszaniem spadkodawczyni nic nie stało na przeszkodzie, aby sprowadzić notariusza do mieszkania w którym przebywała spadkodawczyni w celu sporządzenia testamentu.

Nie zostały dochowane również warunki formalne sporządzenia testamentu ustnego. Niezbędnym warunkiem istnienia ważnego testamentu ustnego jest życzenie spadkodawcy złożenia oświadczenia ostatniej woli oraz fakt przywołania osób, które zostały następnie wskazane jako świadkowie w celu wysłuchania jego oświadczenia o rozporządzeniu majątkiem (wyr. SN z 14.02.2008 r., I CSK 359/07, Mon. Praw. 2008, nr 10, s. 540). Koniecznym warunkiem przypisania danej osobie roli świadka testamentu ustnego jest, aby osoba taka słyszała nie tylko, że to, co testator oświadczył, jest jego testamentem, lecz żeby usłyszała treść oświadczenia, tj. tę samą wypowiedź, która zawiera rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci (post. SN z dnia 17.07.2008 r., I CSK 57/08, Lex nr 487878). Świadkiem testamentu może być tylko osoba obecna podczas składania oświadczenia woli, do której spadkodawca kierował swoje oświadczenie i która była świadoma swojej roli oraz rozumiała treść oświadczenia spadkodawcy. Świadomość pełnienia roli świadka sporządzenia testamentu wyznacza skoncentrowanie uwagi przez czas oświadczania woli przez spadkodawcę, odbieraniu i utrwaleniu w pamięci treści tego oświadczenia (por. postanowienie SN z 14.03.2013 r., I CSK 524/12, LEX nr 1308704, postanowienie SN z 14.03.2013 r., I CSK 526/12, LEX nr 1308705, postanowienia SN z dnia 14.03.2013 r., I CSK 525/12 i z dnia 14.03.2013 r., I CSK 527/12, niepublikowane). Świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść (art. 957 k.c.). Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Z kolei z art. 952 § 2 k.c. wynika, że pismo stwierdzające treść testamentu ustnego może być sporządzone przez jednego ze świadków albo przez osobę trzecią. Osobą trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. jest tylko osoba niezainteresowana treścią rozrządzeń spadkodawcy i tylko taka osoba (jako osoba trzecia) może spisać oświadczenie woli spadkodawcy sporządzającego testament ustny. Spadkobierca powołany do spadku w testamencie ustnym nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k.c. i nie może spisać ze skutkiem prawnym treści testamentu ustnego (uchwała SN z dnia 26.04.2000 r., III CZP 12/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 172, postanowienie SN z dnia 28.01.2009 r., I CSK 284/08, Lex nr 504014; postanowienie SN z dnia 21.01.2010 r., I CSK 230/09, Lex nr 571463).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należy stwierdzić, że nie zostały spełnione warunki formalne niezbędne do uznania ważności testamentu ustnego, sporządzonego w dniu 10.03.2023 r. (gdyby rzeczywiście taka czynność została przez spadkodawczynię dokonana, co jak wynika z ustalonego stanu faktycznego nie miało miejsca). Po pierwsze, dokument ten został sporządzony przez osobę wskazaną w testamencie jako jeden ze spadkobierców, co jest niedopuszczalne w świetle przywołanych wyżej przepisów. Po drugie, jednym ze świadków była Maria Kowalska, wnuczka spadkodawczyni, a córka Krystyny Wiśniewskiej, która to została powołana w testamencie jako jeden ze spadkobierców. Z okoliczności sprawy wynika, że bez ustanowienia spadkobiercą wnioskodawczyni, testament w ogóle nie byłby sporządzony, a zatem cały testament jest nieważny, a nie tylko postanowienie dotyczące wnioskodawczyni. Po trzecie, nie został spełniony również wymóg jednoczesnej obecności trzech świadków w momencie składania oświadczenia przez spadkodawcę. Jak wynika z zeznań świadków Adama Wiśniewskiego oraz Ewy Wiśniewskiej oświadczenie woli Janiny Wiśniewskiej zostało spisane przez wnioskodawczynię przed przywołaniem wymienionych świadków, świadkowie ci nie byli obecni podczas ustnego składania oświadczenia woli oraz podczas jego spisywania. Każda z podanych okoliczności z osobna skutkuje nieważnością testamentu.

Spisane oświadczenie woli Janiny Wiśniewskiej nie spełnia przesłanek ważnego testamentu ustnego, a tym samym nie doszło do skutecznego odwołania testamentu notarialnego sporządzonego przed notariuszem Tomasz Malinowski w dniu 12.02.2023 r. Z uwagi na powyższe należało stwierdzić, że spadek po Janinie Wiśniewskiej na podstawie testamentu notarialnego z dnia 12.02.2023 r. sporządzonego przed notariuszem Tomasz Malinowski nabyli po połowie Adam Wiśniewski oraz Ewa Wiśniewska.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie i zgodnie z nią obciążył wnioskodawczynię i uczestników postępowania kosztami w zakresie dotychczas poniesionym.

(-) SSR Anna Kowalska

Zarządzenie:

1. Notować

2. Odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć wnioskodawczyni

3. Za 7 dni lub z apelacją

Warszawa, 24.05.2024 r. (-) SSR Anna Kowalska