Postanowienie o wyłączeniu sędziego

Sygn. akt I C 1234/23

POSTANOWIENIE

Dnia 15 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, V Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Anna Kowalska

Protokolant: osobiście

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2023 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi Jana Nowakowskiego o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym

wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 stycznia 2022 r., sygn. akt I C 4321/21,

wydanym w sprawie z powództwa Jana Nowakowskiego przeciwko Marii Wiśniewskiej o zapłatę

w przedmiocie wniosku skarżącego o zbadanie spełnienia przez sędzię Annę Kowalską

wymogów niezawisłości i bezstronności

postanawia:

uwzględniając wniosek, wyłączyć sędzię Annę Kowalską od rozpoznania sprawy.

Uzasadnienie*

* uzasadnienie sporządzone z urzędu w terminie do 3 dni od wydania postanowienia (art. 42a

§ 12 u.s.p.)

Skarżący Jan Nowakowski złożył w dniu 10 listopada 2023 r. na podstawie art. 42a § 3 i nast.

ustawy z dnia z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, wniosek

o zbadanie spełniania przez sędzię Annę Kowalską wymogów niezawisłości

i bezstronności sędziowskiej.

W uzasadnieniu wniosku wskazał, że sędzia Anna Kowalska została powołana na

stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Warszawie przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej w dniu 20 maja 2020 r. na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej

w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa

oraz niektórych innych ustaw. Podkreślił zarazem, że przedmiotem

postępowania, które miałaby rozpoznawać sędzia Anna Kowalska w niniejszej sprawie

jest skarga o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu

Okręgowego w Warszawie z dnia 12 stycznia 2022 r., sygn. akt I C 4321/21, wydanym

w sprawie z powództwa Jana Nowakowskiego przeciwko Marii Wiśniewskiej o zapłatę, po

rozpoznaniu apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia

15 września 2021 r., sygn. akt I C 1111/20. Podstawą skargi jest twierdzenie skarżącego, iż wyrok

w postępowaniu objętym skargą o wznowienie został wydany przez Sąd Okręgowy

w Warszawie w osobie sędziego Piotra Zielińskiego, który również został powołany na

stanowisko sędziowskie na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie

określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa

oraz niektórych innych ustaw.

Sąd zważył, co następuje:

Wniosek zasługiwał na uwzględnienie.

Stosownie do art. 42a § 3 ustawy z dnia z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów

powszechnych dopuszczalne jest badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości

i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego

postępowania po powołaniu, na wniosek uprawnionego, jeżeli w okolicznościach danej

sprawy może to doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności,

mającego wpływ na wynik sprawy z uwzględnieniem okoliczności dotyczących

uprawnionego oraz charakteru sprawy.

Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę stoi na stanowisku, iż

powołanie na stanowisko sędziego sądu powszechnego przez Prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym

przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa

oraz niektórych innych ustaw, nie stanowi w sposób automatyczny przesłanki

do podważania statusu tak powołanego sędziego.

Sąd Najwyższy, w uchwale składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy

i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia 2020 r. (sygn. akt BSA I-4110-1/20),

w stosunku do sądów powszechnych wskazał, że nienależyta obsada sądu w rozumieniu

art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu

art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana

na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa

ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r.

o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, jeżeli

wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia

standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust.1 Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6

ust.1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę uznaje, że wadliwość powołania

sędziego Anny Kowalskiej prowadzi do naruszenia standardu niezawisłości

i bezstronności w rozumieniu powołanych wyżej przepisów.

Istota problemu nie dotyczy wątpliwości co do istnienia wad procedury nominacyjnej,

lecz tego, jakie konsekwencje procesowe rodzi istniejący stan rzeczy tj. jakie konsekwencje

w systemie stosowania prawa wynikają z wydania orzeczenia przez sąd, w składzie którego

zasiada osoba powołana na urząd sędziego na skutek przeprowadzenia rażąco wadliwej

procedury.

Argumentacja opierająca się na założeniu, że sądy nie mogą kontrolować legalności

procedury powołania sędziego, a zwłaszcza aktu powołania sędziego przez Prezydenta i nie

mogą odmawiać uznania za sędziego osoby powołanej tym aktem, pozostaje irrelewantna dla

rozstrzygnięcia. Ocena, czy sędzia realizuje w okolicznościach konkretnej sprawy standard

niezawisłości i bezstronności nie wymaga przesądzenia o statusie takiej osoby.

W szczególności dla tej oceny nie jest niezbędne jednoznaczne stwierdzenie, czy na skutek

wręczenia aktu nominacji doszło do powstania stosunku służbowego sędziego.

Przeprowadzając test niezawisłości i bezstronności sędziego Sąd orzekający jest

zobligowany do podjęcia działań dla zapewnienia w jak największym stopniu realizacji prawa

jednostki do sądu w rozumieniu art. 45 Konstytucji RP i przydania stronom w maksymalnym

rozmiarze ochrony prawnej. W szczególności niezbędne jest dokonywanie indywidualnej

oceny spełnienia tych wymogów w konkretnej sprawie, przy czym ocena ta nie może

prowadzić do zaprzestania wykonywania przez sąd wymiaru sprawiedliwości w ogóle,

a ostatecznie - do odmowy udzielenia jednostce ochrony prawnej bądź stworzenia jedynie

pozoru udzielenia takiej ochrony.

Niezbędne jest - w przypadku osób powołanych w wadliwej procedurze na urząd

sędziego sądu powszechnego - przeprowadzenie swoistego testu, którego wynikiem będzie

ocena wpływu czynnika politycznego na przedmiotowy proces, w tym m.in. poprzez: a)

odwołanie się do kryterium merytorycznego, charakterologicznego i emocjonalnego danej

osoby do pełnienia urzędu; b) rzetelności weryfikacji wymogów merytorycznego i etycznego,

z zachowaniem tych samych kryteriów do wszystkich współubiegających się o nominację

w tym samym konkursie; c) niezależności od organów pozasądowych, samodzielności wobec

władz i innych organów sądowych, niezależności od wpływu czynników społecznych; d) cech

charakteru, które decydują o wewnętrznej sile i niezależności sędziego. Znaczenie mogą tu

mieć takie okoliczności jak: to, czy nominacja dotyczy sądu wyższego czy niższego rzędu;

czy jest to pierwsze czy kolejne powołanie; jakiego typu sprawy - z punktu widzenia władzy -

są rozpoznawane w danym sądzie; czy strona wniosła o wyłączenie sędziego z tej przyczyny

czy nie; jakie są okoliczności dotyczące samego sędziego, w tym zaangażowanie lub jego

brak w działania władzy politycznej (wykonawczej); uzewnętrznianie poglądów

politycznych; przebieg konkursu, w tym np. powiązanie członków Krajowej Rady Sądownictwa z kandydatem; czy

dana osoba spełniałaby kryteria obowiązujące w poprzednim stanie prawnym. Odwołanie do

przedmiotowych kryteriów pozwala na elastyczną ocenę, czy same okoliczności związane

z uzyskaniem nominacji przez sędziego, z uwagi na okoliczności towarzyszące procesowi

nominacyjnemu oraz z uwagi na przymioty sędziego i sposób jego zachowania, prowadzą do

uzasadnionych wątpliwości co do spełniania przez sędziego przymiotu niezależności,

niezawisłości i bezstronności. Następnie, kolejne okoliczności związane z charakterem

sprawy, stanowiskami stron co do prawidłowości ukształtowania sądu, czy też ryzykiem

naruszenia konstytucyjnych praw stron do uzyskania rozstrzygnięcia sądowego - pozwolą na

ostateczną decyzję co do prawidłowego ukształtowania sądu z udziałem osoby powołanej

w wadliwym trybie.

Sędzia Anna Kowalska zgłosiła się na wolne stanowisko sędziowskie ogłoszone

w Krajowej Radzie Sądownictwa z dnia 15 marca 2020 r. pod poz. 12. Ogłoszenie to dotyczyło

5 stanowisk sędziów sądu okręgowego w Sądzie Okręgowym w Warszawie, na które

zgłoszenia złożyło 20 kandydatów. Przeważająca liczba kandydatów uzyskała od

sędziów wizytatorów pozytywną opinię kwalifikacyjną, przy czym brak jest podstaw do

stwierdzenia, by Anna Kowalska była osobą, która w szczególny sposób wyróżniała się

wiedzą prawniczą na tle pozostałych współubiegających się o nominację. Spośród osób

startujących w konkursie, uchwałą z dnia 20 kwietnia 2020 r. Krajowa Rada Sądownictwa

przedstawiła Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosek o powołanie 5 sędziów,

w tym Anny Kowalskiej. Wszystkie przedstawione osoby, w tym Anna Kowalska,

podpisały listy poparcia pod zgłoszeniem do Krajowej Rady Sądownictwa kandydatury

obecnego członka tej Rady - Jana Browna. Pominięci w procesie nominacyjnym zostali zaś

sędziowie, którzyp otrzymali bardzo dobre opinie kwalifikacyjne (niektórzy celujące).

W składzie Krajowej Rady Sądownictwa, która dokonała wyboru przedstawiającego

kandydatów na stanowiska sędziowskie zasiadał Jan Brown, któremu listy

poparcia - jak już wskazano - podpisała Anna Kowalska.

Po powołaniu na stanowisko sędziego Sądu Okręgowego w Warszawie Anna Kowalska

obejmowała kolejne funkcje w tym Sądzie. W dniu 1 stycznia 2022 r. objęła funkcję

Przewodniczącej V Wydziału Cywilnego-Odwoławczego, pomimo tego, że w Wydziale tym

pracuje wielu sędziów o wyższym autorytecie prawniczym, z długoletnim stażem.

Jednocześnie uzyskiwała dodatkowe obowiązki, za dodatkowym wynagrodzeniem,

w komisjach zależnych od Ministra Sprawiedliwości. Przykładowo, została powołana do

komisji egzaminacyjnej celem przeprowadzenia egzaminu radcowskiego, do komisji

egzaminacyjnej celem przeprowadzenia egzaminu adwokackiego. Przedstawione wyżej

okoliczności zdaniem Sądu orzekającego prowadzą do wniosku, iż przebieg procedury

nominacyjnej sędziego Anny Kowalskiej nie był przejrzysty i nie był poddany kryteriom

merytorycznym. Świadczy o tym pominięcie w przedstawieniu przez Krajową Radę Sądownictwa Prezydentowi

Rzeczypospolitej Polskiej kandydatów prezentujących co najmniej taki sam (jak nie wyższy)

poziom kwalifikacji zawodowych, którzy ponadto uzyskali pozytywną opinię sędziów. Co

więcej Anna Kowalska wyraziła swoje poglądy polityczne w artykułach prasowych,

w których wielokrotnie pochlebnie wypowiadała się do dokonywanej "reformie"

sądownictwa. Podane okoliczności przemawiają w ocenie Sądu orzekającego za przyjęciem,

że głównym argumentem powodującym przedstawienie Jej kandydatury do nominacji był fakt

podpisania listy poparcia członka Krajowej Rady Sądownictwa dokonującej wyboru kandydata, a także upubliczniane

przez nią poglądy o charakterze politycznym. Zasadne jest zatem stwierdzenie, że Anna

Kowalska jest zaangażowana w działania władzy politycznej (wykonawczej). Jej konkurs

nie miał charakteru wolnego i przejrzystego, a kryteria jego wyboru nie były w rzeczywistości

związane z kwalifikacjami merytorycznymi i etycznymi, lecz poparciem udzielonym

członkowi Krajowej Rady Sądownictwa.

Niezależnie od powyższego w okolicznościach niniejszej sprawy zachodzi sytuacja, która

nakazuje przyjąć, że w odniesieniu do sędzi Anny Kowalskiej zachodzą przesłanki

mogące uzasadniać przekonanie, iż rozpoznanie przez nią niniejszej sprawy może

doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na

wynik sprawy z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru

sprawy.

Nie sposób bowiem nie dostrzec, że w realiach sprawy niniejszej podstawą skargi

o wznowienie postępowania jest zapatrywanie skarżącego, jakoby powołanie sędziego

Piotra Zielińskiego na stanowisko sędziowskie było wadliwe, z powodu udziału w procedurze

nominacyjnej Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami

ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz

niektórych innych ustaw. Taki sam "zarzut" może jednak zostać postawiony również sędzi

Annie Kowalskiej, ponieważ również ona została powołana na stanowisko sędziowskie

na skutek wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej wskazanymi przepisami.

W istocie zatem rozpoznawanie niniejszej sprawy ze skargi o wznowienie postępowania

przez sędzię Annę Kowalską byłoby de facto immanentnie powiązane z wyrażaniem

przez nią samą oceny co do ważności własnego powołania na stanowisko sędziowskie.

Zgodnie z art. 42a § 11 u.s.p. uwzględniając wniosek sąd wyłącza sędziego od

rozpoznania sprawy. Wyłączenie sędziego od udziału w danej sprawie nie może stanowić

podstawy do wyłączenia tego sędziego w innych prowadzonych przez niego sprawach.

Mając na uwadze powyższe Sąd orzekł jak w tenorze postanowienia.