Wyrok wstępny

Sygn. akt I C 1234/23

WYROK WSTĘPNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

dnia 24 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Kowalska

Protokolant: Jan Nowak

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Janiny Wiśniewskiej

przeciwko Magdalenie Zielińskiej

o zachowek

uznaje roszczenie za usprawiedliwione co do zasady.

/-/ SSO Anna Kowalska

Sygn. akt I C 1234/23

UZASADNIENIE

Pozwem skierowanym do Sadu Okręgowego w Warszawie, Janina Wiśniewska wniosła o zasądzenie od pozwanej Magdaleny Zielińskiej kwoty 150 000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 1 stycznia 2023 roku do dnia zapłaty tytułem zachowku po śmierci matki Marii Wiśniewskiej wraz z kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódka podniosła, iż jest spadkobiercą ustawowym po swojej matce Marii Wiśniewskiej na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 15 marca 2023 roku. Jedynym wartościowym składnikiem majątku spadkodawczyni była nieruchomość lokalowa numer 12, położona w Warszawie przy ulicy Polnej, którą na mocy darowizny z dnia 10 lutego 2022 roku matka powódki przekazała swojej wnuczce Annie Zielińskiej. Aktualna wartość darowizny to zdaniem powódki 300 000 złotych, a gdyby spadkodawczyni za życia nie rozdysponowała swojego majątku, to powódka dysponowałaby 1/3 udziału w prawie własności tej nieruchomości. Tym samym skoro przysługiwałaby jej połowa wartości tego udziału w masie spadkowej, to powódka dochodzi tytułem zachowku kwoty 150 000 złotych (pozew k.2-4).

W odpowiedzi na pozew Magdalena Zielińska wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwana podniosła, iż po śmierci męża pani Marii Wiśniewskiej, wdowie groziła eksmisja z zajmowanego do tej pory wspólnie z mężem służbowego mieszkania. Alternatywą dla tego rozwiązania był wykup mieszkania, który to koszt w całości sfinansowała druga córka spadkodawczyni Anna Zielińska, pomimo próśb do rodzeństwa (siostra Janina Wiśniewska i brat Piotr Wiśniewski), aby wspólnie sfinansowali wykup mieszkania zajmowanego przez matkę. Tym samym powództwo należałoby oddalić na podstawie art. 5 k.c., gdyż żądanie to jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Poza tym pozwana zakwestionowała wartość mieszkania, z którego wynika wartość dochodzonego zachowku. W konsekwencji pozwana wniosła o wydanie wyroku wstępnego rozstrzygającego co do samej zasady o prawie do zachowku, bez określania na razie jego wysokości (odpowiedź na pozew k.63-67).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadek po zmarłej w dniu 5 stycznia 2023 roku Marii Wiśniewskiej na podstawie ustawy nabyły dzieci: Janina Wiśniewska, Anna Zielińska i Piotr Wiśniewski po 1/3 części każde z nich. Jedynym wartościowym składnikiem majątku spadkodawczyni była nieruchomość lokalowa o numerze 12, położona w Warszawie przy ulicy Polnej, którą na mocy darowizny z dnia 10 lutego 2022 roku matka powódki przekazała swojej wnuczce Annie Zielińskiej, która jest córką Anny Zielińskiej ( postanowienie Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 15 marca 2023 roku o stwierdzeniu nabycia spadku po Marii Wiśniewskiej sygn. akt I Ns 543/23 k.9, akt notarialny rep. A nr 1234/2022 obejmujący umowę darowizny k.10-13, bezsporne).

Po śmierci męża pani Marii Wiśniewskiej, a ojca Janiny Wiśniewskiej, wdowie groziła eksmisja z zajmowanego do tej pory z mężem służbowego mieszkania. Alternatywą dla tego rozwiązania był wykup mieszkania. Maria Wiśniewska nie miała środków na wykupienie mieszkania. W tej sytuacji całą kwotę na wykup mieszkania w kwocie 80 000 złotych (20 000 dolarów USD) wyłożyli małżeństwo Adam i Anna Zielińscy, których córką jest pozwana Anna Zielińska. Do kosztów przedmiotowego wykupu podczas pobytu w Polsce w 2021 roku w części dołożył się brat Piotr Wiśniewski zamieszkujący na stałe w Niemczech. Pomimo próśb do kosztów wykupu nie dołożyła się druga córka spadkodawczyni-powódka Janina Wiśniewska, tłumacząc się brakiem środków na wykup ( zeznania świadków: Adam Zieliński k.79-82, Anna Zielińska k.92-94, Piotr Wiśniewski k.94-96, Katarzyna Nowak k.110-112, Tomasz Kowalski k.112-113).

Próby polubownego rozwiązania sporu nie odniosły pozytywnego rezultatu (bezsporne, protokół rozprawy k.74-75).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o załączone do akt sprawy dokumenty oraz zeznania świadków.

Ustalony przez strony stan faktyczny był zasadniczo bezsporny pomiędzy stronami. Strony różniła ocena etycznego postępowania powódki w tej sprawie zarówno względem zmarłej jak i rodzeństwa, w szczególności co do faktu jak należy traktować prawnie brak partycypacji powódki w kosztach wykupu przedmiotowego mieszkania, a dopiero w dalszej kolejności strony różniła wartość dochodzonego roszczenia z tytułu zachowku.

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 318 § 1 k.p.c. Sąd uznając roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie, może wydać wyrok wstępny tylko co do samej zasady, co do spornej zaś wysokości żądania- zarządzić bądź dalszą rozprawę, bądź jej odroczenie. Przepis ten przewiduje możliwość wydania wyroku wstępnego w sprawach o świadczenie pieniężne, gdy sporna jest zasada (czy się należy) na jakiej jest oparte roszczenie, jak również w dalszej kolejności jest spór co do wysokości żądania. Biorąc pod uwagę okoliczności faktyczne sprawy, konieczne stało się przesądzenie samej zasady odpowiedzialności pozwanej, o co zresztą wnioskowały strony.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 991 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach-połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny (art. 993 w zw. z art. 1000 § 1 k.c.). Powódka nabyła w 1/3 części spadek po zmarłej Marii Wiśniewskiej na podstawie ustawy, która była podstawą powołania do spadku. Spadkodawczyni pozostawiła po sobie dwie pełnoletnie córki (Janina Wiśniewska i Anna Zielińska) oraz syna (Piotr Wiśniewski). Jedynym wartościowym składnikiem majątkowym spadkodawczyni było mieszkanie położone w Warszawie przy ulicy Polnej. Tą nieruchomość w 2022 roku spadkodawczyni darowała swojej wnuczce Annie Zielińskiej - córce Anny Zielińskiej. Tym samym powódce jako córce zmarłej matki przysługiwało roszczenie o zachowek w wysokości 1/6 udziału spadkowego (1/3 x ½=1/6). Odpowiedzialność pozwanej wynika z faktu, iż jest obdarowaną przez spadkodawczynię, tym właśnie jedynym składnikiem majątkowym. Powódka określiła wartość nieruchomości na kwotę 300 000 złotych. Ta wartość była kwestionowana przez pozwaną. Z tych względów powódce przysługiwało roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej (określonej wartością udziału spadkowego i wartością spadku).

Instytucja zachowku została pomyślana jako konieczność ustawowego zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy. Celem tej instytucji jest bowiem zapewnienie najbliższym członkom rodziny ochrony ich interesów majątkowych poprzez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, nawet wbrew jego woli roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym wyżej ułamkowi wartości udziału w spadku, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

Jednak nie jest to roszczenie bezwzględnie przysługujące uprawnionemu. Mianowicie spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,

- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (art. 1008 k.c.).

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Katalog tych przyczyn jest zamknięty. Podstawą dziedziczenia po zmarłej Marii Wiśniewskiej była ustawa. Spadkodawczyni nie sporządzała testamentu. Tym samym należy uznać, że powódka nie została wydziedziczona. Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Pozwana zarzuciła powódce sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego ujętymi w powyższym przepisie, znajdując uzasadnienie faktyczne w fakcie, że nie partycypowała w kosztach wykupu mieszkania. Zdaniem Sądu przyczyny dające możliwość pozbawienia zachowku zostały wyraźnie wymienione w art. 1008 k.c. i zastosowanie art. 5 k.c. winno być wyjątkowe. Orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuszcza stosowanie art. 5 w sprawach o zachowek i obniżenie wysokości należności przypadającej spadkobiercy z tego tytułu (vide uchwała z dnia 12 grudnia 1980 roku III CZP 49/80, OSNCP 12/81, poz. 228). W niniejszej sprawie występują takie okoliczności. Fakt wykupienia mieszkania przez jedno z rodzeństwa i niedołożenie się do tego drugiego z rodzeństwa, musi zdaniem Sądu skutkować obniżeniem zachowku na rzecz powódki ale nie może skutkować całkowitym jego pozbawieniem. Powódka jednoznacznie wykazała, że nie miała środków na wykup nieruchomości, a pozwana nie przedstawiła dowodu przeciwnego. Tym samym żądanie zmniejszenia należnego zachowku zasługuje na uwzględnienie ale nie może ono niweczyć celu tej instytucji prawnej tj. zachowku, jakim jest ochrona interesów majątkowych najbliższego członka rodziny, w istocie pominiętego przy dziedziczeniu.

Tym samym roszczenie należało uznać za usprawiedliwione co do zasady, o czym orzeczono w sentencji wyroku.

/-/ SSO Anna Kowalska