Pouczenie o prawach i obowiązkach pokrzywdzonego

Załącznik nr 4

WZÓR

Wyjaśnienia co do zakresu uprawnień i obowiązków oraz sposobu i warunków przesłuchania dla pokrzywdzonego nieporadnego ze względu na wiek lub stan zdrowia

Komenda Miejska Policji w Krakowie wydał rozporządzenie i załącznik do rozporządzenia. Załącznik nazywa się Pouczenie o uprawnieniach i obowiązkach pokrzywdzonego.

To jest tekst łatwy do czytania i zrozumienia Pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach pokrzywdzonego.

Opracowanie pomoże Ci zrozumieć, jakie prawa i obowiązki ma pokrzywdzony w postępowaniu karnym.

Rozporządzenie znajdziesz w Dz.U. 2023 poz. 1234.

Poproś o pomoc osobę wspierającą.

Strona 1 z 23

Pokrzywdzony to osoba, którą ktoś skrzywdził, zrobił jej coś złego. Na przykład pobił, okradł, oszukał. Pokrzywdzonym może być każdy człowiek. Kobieta, mężczyzna, dziecko.

Postępowanie karne to praca Prokuratury Rejonowej w Warszawie, Policji, innych uprawnionych służb oraz sądu. Wszyscy oni sprawdzają, czy ktoś popełnił przestępstwo. Przestępstwo to na przykład kradzież, oszustwo, pobicie.

Najpierw jest postępowanie przygotowawcze. Prowadzi je Prokuratura, Policja. Czasami postępowanie przygotowawcze mogą prowadzić inne służby, na przykład Straż Graniczna. Oni przygotowują akt oskarżenia albo wniosek, na przykład o skazanie albo warunkowe umorzenie postępowania.

Potem jest postępowanie sądowe.

Na końcu jest orzeczenie sądu. Może to być wyrok albo postanowienie.

Strona 2 z 23

Jeśli:

• zgłosiłeś na Policję, że ktoś popełnił przestępstwo, albo

• na przykład Prokuratura, Policja, Straż Graniczna wykryli przestępstwo,

to zaczyna się postępowanie przygotowawcze. To śledztwo albo dochodzenie.

Teraz osoba, która prowadzi postępowanie przygotowawcze, szuka informacji i dowodów przestępstwa. Postępowanie może prowadzić prokurator, inny funkcjonariusz lub policjant.

Podejrzany to osoba, która mogła popełnić przestępstwo. Może być wielu podejrzanych. Można zatrzymać podejrzanego. Osobę można zatrzymać tylko na 48 godzin.

Na przykład Policja zatrzymała podejrzanego w dniu 15.05.2024 r. o godzinie 10:00. Policja musi go wypuścić najpóźniej w dniu 17.05.2024 r. o godzinie 10:00.

Strona 3 z 23

Gdy Policja uzna, że nie może podejrzanego zwolnić w ciągu 48 godzin, pisze do sądu wniosek o tymczasowe aresztowanie. Sąd może wydać postanowienie o tymczasowym aresztowaniu. Albo sąd może wypuścić podejrzanego.

Przykład:

Policja zatrzymała podejrzanego w dniu 20.06.2024 r. o godzinie 12:00. W dniu 21.06.2024 r. o godzinie 10:00 Policja składa do sądu wniosek, żeby aresztować podejrzanego.

Sąd musi zająć się tą sprawą do 22.06.2024 r. do godziny 10:00. Czyli ma na to 24 godziny. Jeśli sąd tego nie zrobi to, Policja musi wypuścić podejrzanego.

Sąd może zgodzić się na areszt, jeśli obawia się, że podejrzany może na przykład uciec lub ukryć się. Albo że podejrzany może popełnić inne poważne przestępstwo. Tymczasowe aresztowanie oznacza, że podejrzany przebywa w areszcie, czyli nie jest na wolności.

W postępowaniu karnym bierze też udział pokrzywdzony. Mogą w nim też brać udział świadkowie. Świadek widział przestępstwo lub coś o nim wie. Na przykład zna osobę, która popełniła przestępstwo.

Strona 4 z 23

Pokrzywdzony i świadek składają zeznania. To znaczy, że mówią to, co wiedzą na temat przestępstwa, co widzieli lub słyszeli. Te zeznania są dowodem w sprawie. Policja spisuje to w protokole. Pokrzywdzony i świadek muszą podpisać protokół. Powinni go najpierw przeczytać. Mogą zgłosić uwagi. Wtedy trzeba poprawić protokół.

Gdy Policja i Prokuratura zebrali informacje i dowody i uważają, że podejrzany popełnił przestępstwo, to piszą do sądu. Mogą napisać na przykład:

• wniosek o warunkowe umorzenie postępowania,

• akt oskarżenia.

W akcie oskarżenia podejrzanego nazywa się oskarżonym. Oskarżony to osoba, która mogła popełnić przestępstwo. Sąd ustali, czy są na to dowody.

W akcie oskarżenia są też informacje:

• jakie przestępstwo mógł popełnić oskarżony. To są zarzuty,

• jakie zebrano dowody.

Czasami też można tam znaleźć informację, jaką oskarżony powinien otrzymać karę.

Strona 5 z 23

Teraz rozpoczyna się postępowanie sądowe.

Prokurator lub sąd opowiadają krótko, jaki zarzut jest w akcie oskarżenia. Sąd prowadzi postępowanie.

Sąd sprawdza, jak było naprawdę. Sprawdza, czy oskarżony jest winny. Potem wyda wyrok (czasem postanowienie).

Pokrzywdzony może być oskarżycielem posiłkowym w sądzie. Wtedy możesz zgłaszać dowody w sprawie. Tak samo jak Prokurator.

Gdy jesteś oskarżycielem posiłkowym, możesz na przykład poprosić sąd, żeby przesłuchał jakiegoś świadka.

Żeby być oskarżycielem posiłkowym, musisz złożyć oświadczenie. Możesz napisać pismo do sądu lub powiedzieć to na rozprawie. Wtedy sąd wpisze to do protokołu. Musisz zgłosić swoją prośbę, zanim zostaną przedstawione zarzuty oskarżenia.

1. Pomoc prawna

Pokrzywdzony ma prawo do pomocy pełnomocnika. To jest pomoc prawna. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny. Możesz mieć jednego pełnomocnika, dwóch lub trzech pełnomocników w tym samym czasie.

Strona 6 z 23

Pełnomocnik pomoże Ci przygotować się do postępowania. Napisze pismo lub wypełni wniosek. Będzie reprezentować Cię w czasie rozprawy sądowej.

Jeśli nie masz pieniędzy, sąd może wyznaczyć dla Ciebie pełnomocnika z urzędu. Za pełnomocnika z urzędu nie musisz płacić.

Żeby dostać pełnomocnika z urzędu, musisz napisać wniosek i wysłać go do sądu. Taki wniosek możesz wysłać też do Policji. Policja przekaże wniosek do sądu.

2. Pomoc tłumacza

Pokrzywdzony ma prawo do pomocy tłumacza. Dostaniesz tłumacza, kiedy:

• nie mówisz po polsku. To będzie tłumacz języka obcego,

• jesteś osobą głuchą i potrzebujesz tłumacza języka migowego. Tłumacz języka migowego pomaga osobie głuchej rozmawiać z innymi.

Pomoc tłumacza jest za darmo.

Strona 7 z 23

W czasie przesłuchania Policja zada Ci pytania o przestępstwo. Tłumacz przetłumaczy Ci na język, który rozumiesz, co mówi Policja. Tłumacz powie Policji Twoją odpowiedź. Przetłumaczy Ci treść różnych dokumentów. Na przykład dowodów w Twojej sprawie.

3. Dostęp do akt sprawy

Pokrzywdzony ma prawo przeczytać dokumenty dotyczące swojej sprawy w postępowaniu przygotowawczym i sądowym. Te dokumenty to akta sprawy. Musisz napisać wniosek o dostęp do akt.

Możesz poprosić o kopie akt sprawy. Za kopie musisz zapłacić. Akta sprawy mogą Ci zostać udostępnione w postaci elektronicznej. Możesz też sam zrobić zdjęcia akt sprawy.

Strona 8 z 23

W postępowaniu przygotowawczym czasem nie można przeczytać akt od razu. Na przykład w ważnej sprawie dla bezpieczeństwa państwa.

Prokurator lub Policja muszą najpierw przygotować akt oskarżenia. Wtedy, gdy o to poprosisz, dostaniesz informacje, kiedy możesz przeczytać akta sprawy.

Pokrzywdzony ma prawo przeczytać akta sprawy, zawsze kiedy podejrzany dostał termin końcowy zapoznania się z nimi. W takiej sytuacji Prokuratura musi dać Ci akta.

4. Usprawiedliwianie nieobecności

Czasem pokrzywdzony dostaje wezwanie. Wtedy musi przyjść punktualnie do miejsca, które jest napisane w wezwaniu. Może na przykład dostać wezwanie z sądu.

Strona 9 z 23

Jeśli jesteś chory i nie możesz przyjść, musisz przesłać zaświadczenie lekarskie. Ważne! Takie zaświadczenie może napisać tylko lekarz.

Możesz też usprawiedliwić nieobecność w innych sytuacjach. Na przykład gdy zdarzy się wypadek i nie możesz przyjść.

5. Postępowanie mediacyjne

Czasem pokrzywdzony chce pogodzić się z oskarżonym. Możesz poprosić Prokuratora lub sąd o mediację. Udział w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. To znaczy, że nikt Cię nie może do tego zmusić. Do mediacji potrzebna jest Twoja zgoda i zgoda oskarżonego.

Strona 10 z 23

Postępowanie mediacyjne prowadzi mediator. Mediator rozmawia z pokrzywdzonym i oskarżonym. Pomaga im zrozumieć problem. Pilnuje, żeby wszyscy przestrzegali ustalonych zasad rozmowy.

Mediator nie narzuca swoich pomysłów. Pokrzywdzony i oskarżony sami uzgadniają rozwiązanie. Ustalają, jak oskarżony naprawi szkodę pokrzywdzonemu. Na przykład oskarżony może zapłacić 5000 złotych pieniędzy i przeprosić.

Mediator musi zachować tajemnicę. Nie może mówić, co działo się w czasie postępowania mediacyjnego. Sąd nie może przesłuchiwać mediatora jako świadka.

6. Odszkodowanie

Pokrzywdzony ma prawo, żeby oskarżony naprawił szkodę lub krzywdę. Szkoda jest majątkowa. Na przykład oskarżony pobił Cię. Byłeś w szpitalu, musiałeś zapłacić za leki i rehabilitację. Chcesz, żeby oskarżony oddał Ci te pieniądze. Krzywda to cierpienie, ból.

Strona 11 z 23

Do zamknięcia przewodu sądowego (kiedy sąd powie, że wszystkie dowody zostały przeprowadzone) możesz złożyć wniosek o:

• naprawienie szkody lub

• zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Taki wniosek możesz napisać lub powiedzieć. Wtedy sąd wpisze Twoją prośbę do protokołu.

7. Prawo do informacji

Pokrzywdzony ma prawo do informacji. Czasami podejrzany jest tymczasowo aresztowany w czasie postępowania karnego.

Strona 12 z 23

Sąd musi poinformować Cię, że:

• wypuścił podejrzanego z aresztu tymczasowego,

• podejrzany uciekł z aresztu tymczasowego.

Strona 13 z 23

Sąd musi poinformować Cię, gdy zamienił tymczasowe aresztowanie podejrzanego na inny środek zapobiegawczy. Na przykład podejrzany nie może wyjeżdżać z Polski. Możesz napisać, że nie chcesz tych informacji.

Na Twoją prośbę sąd może Cię poinformować, jakie zarzuty ma oskarżony i jaka jest za to kara. Musisz złożyć wniosek do sądu o te informacje. Jeśli takie wnioski złoży wielu pokrzywdzonych, sąd może napisać ogłoszenie o tym na stronie internetowej https://www.gov.pl/.

Sąd poinformuje Cię:

• kiedy i gdzie odbędzie się rozprawa,

• kiedy i gdzie odbędzie się posiedzenie sądu w sprawie umorzenia postępowania. Umorzenie oznacza, że nie będzie rozprawy i sprawca nie będzie ukarany. Na przykład z powodu braku dowodów przestępstwa.

Sąd poinformuje Cię też:

• kiedy i gdzie odbędzie się posiedzenie sądu w sprawie warunkowego umorzenia postępowania albo skazania oskarżonego bez rozprawy,

• że skazał oskarżonego bez rozprawy.

W postępowaniu przygotowawczym możesz złożyć wniosek o informację, jak w przyszłości zakończy się sprawa. Kiedy skończy się sprawa, dostaniesz z sądu wiadomość. Na przykład SMS.

8. Kompensata państwowa

Pokrzywdzony może dostać kompensatę państwową. Na przykład kiedy w czasie przestępstwa:

• zostałeś pobity i nie masz pieniędzy na leczenie,

• nie masz pieniędzy na pogrzeb osoby, która zmarła przez przestępstwo.

Strona 14 z 23

Możesz złożyć wniosek o kompensatę, gdy:

• nie masz pieniędzy,

• ubezpieczyciel nie da Ci pieniędzy,

• sprawca nie może zapłacić. Sprawca to osoba, która zrobiła coś złego.

To państwo zapłaci wtedy na przykład za Twoje leczenie.

9. Ochrona danych

Ochrona danych oznacza, że podejrzany lub oskarżony nie zobaczy:

• Twojego adresu zamieszkania,

• imienia i nazwiska Twojego dziecka,

• Twojego numeru telefonu i adresu e-mail.

Strona 15 z 23

Twoje dane będą w innym dokumencie. Ten dokument zobaczy tylko prokurator lub sąd. Tylko wyjątkowo sąd może zostawić Twoje dane w aktach. Na przykład kiedy podejrzany lub oskarżony dobrze Cię zna i dużo o Tobie wie.

10. Ochrona, pomoc i wsparcie

Pokrzywdzony ma prawo do ochrony, pomocy i wsparcia. Jeśli Ty lub Twoi najbliżsi czujecie, że podejrzany lub oskarżony może zrobić Wam krzywdę, poproś o pomoc Policję. Musisz złożyć wniosek o ochronę Policji w czasie postępowania.

Wniosek o ochronę piszesz do Komendanta Głównego Policji. Komendant Główny Policji jest szefem wszystkich policjantów w Polsce. W Warszawie piszesz do Komendanta Stołecznego Policji. Ale zanosisz albo wysyłasz wniosek do prokuratury lub sądu.

Jeśli bardzo boisz się o Wasze życie, napisz wniosek o ochronę osobistą lub pomoc w zmianie miejsca zamieszkania. Wtedy dostaniecie ochronę Policji. Policja pomoże Wam znaleźć inne miejsce zamieszkania na czas postępowania.

Pokrzywdzony i jego najbliżsi mają prawo do darmowej pomocy z różnych instytucji i organizacji. To Sieć Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem.

Strona 16 z 23

W Sieci Pomocy są:

• ośrodki pomocy społecznej,

• organizacje pozarządowe,

• poradnie psychologiczne.

Możesz dostać tam wsparcie psychologiczne lub pomoc prawną.

Więcej informacji o pomocy z Funduszu Sprawiedliwości znajdziesz na stronie https://www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl/. Możesz też zadzwonić pod numer 22 230 99 00.

Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym może mieć kogoś do pomocy. Wtedy będziesz czuł się pewniej, na przykład w czasie przesłuchania. Możesz powiedzieć prokuratorowi lub policjantowi, z kim chcesz być. Osoba ta nie może przeszkadzać w postępowaniu.

Jeśli boisz się sprawcy, złóż do sądu wniosek o:

• zakaz zbliżania się do Ciebie przez sprawcę lub

• zakaz kontaktowania się z Tobą.

Sprawca nie będzie mógł podejść do Ciebie. Jeśli to zrobi, złamie prawo. Możesz złożyć wniosek, by zakaz był uznany, także gdy będziesz w pracy.

11. Zwrot kosztów poniesionych w związku z postępowaniem karnym

Pokrzywdzony może złożyć wniosek do sądu o zwrot kosztów. Koszty to pieniądze, które musiałeś wydać na udział w postępowaniu. Na przykład pieniądze:

• za pracę pełnomocnika,

• za dojazd do sądu na rozprawę i przesłuchanie.

Strona 17 z 23

12. Uprawnienia procesowe

Pokrzywdzony, który złożył zawiadomienie o przestępstwie, może dostać potwierdzenie. Musisz złożyć wniosek, że chcesz potwierdzenie.

Pokrzywdzony może złożyć wniosek dowodowy:

• żeby sąd przesłuchał świadka,

• żeby dostać różne dokumenty z sądu,

• żeby sąd poprosił o opinię biegłego sądowego. Biegły sądowy to specjalista. Na przykład lekarz lub psycholog.

Możesz dostać odmowę, jeśli na przykład:

• Twój dowód jest niezgodny z prawem,

• Twój dowód jest mało ważny dla sprawy,

• Twoim celem jest tylko przedłużenie postępowania.

Strona 18 z 23

Jeśli złożysz odpowiedni wniosek, możesz wziąć udział w różnych czynnościach postępowania. Na przykład w przesłuchaniu świadka. Czasami prokurator może Ci odmówić. Na przykład jeśli uzna, że Twój udział źle wpłynie na sprawę.

Jeśli jakaś czynność postępowania przygotowawczego wydarzy się tylko jeden raz, możesz wziąć w niej udział. Na przykład kiedy będzie tylko jedno przesłuchanie świadka. Możesz dostać odmowę, jeśli przedłuży to postępowanie.

Jeśli w postępowaniu przygotowawczym świadek jest bardzo chory, to może nie dożyć do rozprawy w sądzie. Wtedy poproś sąd, żeby go przesłuchał. O takie przesłuchanie możesz też napisać wniosek do prokuratury. Jeśli opinia biegłego jest dowodem w sprawie, możesz uczestniczyć w jego przesłuchaniu. Możesz też przeczytać opinię biegłego.

Pokrzywdzony powinien być przesłuchany jako świadek. Jeśli nie byłeś przesłuchany, możesz złożyć taki wniosek. Dostaniesz odmowę, jak przedłuży to postępowanie.

Strona 19 z 23

Jeśli zgłosiłeś przestępstwo, a prokurator odmówił Ci rozpoczęcia postępowania przygotowawczego – i czujesz, że prokurator potraktował Cię niesprawiedliwie – możesz napisać zażalenie. Zażalenie to odwołanie, które oznacza, że nie zgadzasz się z decyzją.

Zażalenie musisz napisać w ciągu 7 dni od dnia, kiedy dostałeś decyzję. Najpierw możesz poprosić prokuratora, żeby:

• przeczytać akta sprawy,

• udostępnić Ci akta sprawy w postaci elektronicznej.

Jeśli złożyłeś zawiadomienie o przestępstwie, a prokurator lub policja nic nie zrobili przez 30 dni, możesz napisać zażalenie. Jest to zażalenie na bezczynność prokuratora lub policji.

Jeśli chcesz, żeby prokurator lub policja zrobili coś jeszcze w postępowaniu przygotowawczym, musisz złożyć odpowiedni wniosek. Musisz to zrobić w ciągu 7 dni po przejrzeniu materiałów sprawy przez podejrzanego.

Strona 20 z 23

Możesz złożyć zażalenie na decyzję sądu w Twojej sprawie. Zawsze dostaniesz z sądu informację, kiedy możesz złożyć zażalenie.

W czasie postępowania przygotowawczego i sądowego masz też obowiązki. Musisz iść na badania lekarskie, jeśli sąd tak zdecyduje. Na przykład wtedy, gdy oskarżony pobił Cię. Lekarz ustali, jakie masz obrażenia na ciele. Od tego zależy, jaką karę dostanie oskarżony.

Musisz podać, kto może odebrać listy z sądu, kiedy nie ma Cię w domu. Jeśli tego nie zrobisz, sąd wyśle list na Twój adres, który ma w aktach. Nawet jeśli tam nie mieszkasz. Musisz podać nowy adres, jeśli zmieniłeś miejsce zamieszkania.

Ważne!

Jeśli nie rozumiesz swoich praw i obowiązków jako pokrzywdzony, poproś prowadzącego postępowanie, żeby Ci wszystko wyjaśnił. Musisz podpisać oświadczenie, że zostałeś pouczony. To znaczy, że wszystko zrozumiałeś.

Strona 21 z 23

Kto może być oskarżycielem posiłkowym?

Jeśli jesteś osobą częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnioną, w Twoim imieniu może występować Twój opiekun prawny lub kurator.

Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie może decydować o sobie. Nie ma zdolności do żadnej czynności prawnej. Osoba całkowicie ubezwłasnowolniona ma opiekuna prawnego. Opiekun prawny podejmuje za nią wszystkie decyzje.

Osoba częściowo ubezwłasnowolniona może samodzielnie wykonywać tylko drobne codzienne czynności prawne.

Osoba częściowo ubezwłasnowolniona ma kuratora. Kurator wspiera ją w codziennych sprawach. Dba o jej zdrowie i pieniądze. Pomaga w czynnościach prawnych. Na przykład podpisuje razem z osobą ubezwłasnowolnioną umowę na zakup mieszkania.

Strona 22 z 23

Jeśli pokrzywdzonym jest dziecko do 15 roku życia, jego reprezentantem w sądzie jest najczęściej matka lub ojciec. Jeśli rodzic nie może być reprezentantem dziecka w sądzie, dziecko ma kuratora. Wyznacza go sąd opiekuńczy.

Jeśli pokrzywdzonym była zmarła osoba:

• Twój małżonek,

• inna bliska osoba, z którą mieszkaliście,

Ty możesz występować w sądzie w ich imieniu.

Strona 23 z 23