Instrukcja BHP postępowania z substancjami chemicznymi

INSTRUKCJA BHP

POSTĘPOWANIA Z SUBSTANCJAMI CHEMICZNYMI

I ICH MIESZANINAMI DLA UCZNIÓW UCZESTNICZĄCYCH W ZAJĘCIACH

CHEMII

I. UWAGI OGÓLNE

1. W pracowni należy przestrzegać ustaleń zawartych w niniejszej instrukcji.

2. W pracowni mogą przebywać wyłącznie pod opieką nauczycieli lub innych wyznaczonych i przeszkolonych osób, uczniowie uczestniczący w zajęciach dydaktycznych, którzy zostali, za pisemnym potwierdzeniem, zapoznani z ustaleniami niniejszej instrukcji oraz kartami charakterystyk stosowanych substancji chemicznych i ich mieszanin.

3. Nauczyciel jest odpowiedzialny m.in. za:

a) dopuszczenie do zajęć uczniów, którzy zostali zaznajomieni z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, potencjalnymi zagrożeniami, zasadami bezpiecznej pracy w pracowni chemicznej oraz środkami profilaktycznymi. Realizacja tego obowiązku powinna być udokumentowana. Uczeń powinien potwierdzić podpisem przyjęcie do wiadomości i stosowania przepisy i zasady, z którymi został zapoznany.

b) dopuszczenie do zajęć tych uczniów, którzy zostali wyposażeni w odpowiednie środki chroniące przed zagrożeniami i urazami, jeżeli mogą wystąpić podczas zajęć.

4. Podstawowym obowiązkiem ucznia jest:

a) przestrzeganie przepisów i zasad BHP,

b) wykonywanie czynności zgodnie z przepisami i zasadami BHP oraz zgodnie z wydanymi w tym zakresie instrukcjami i poleceniami nauczyciela,

c) dbanie o należyty stan powierzonego im sprzętu itp. oraz o prządek i ład w miejscu nauki,

d) stosowanie środków ochrony indywidualnej zgodnie z przeznaczeniem,

e) niezwłoczne zawiadomienie nauczyciela o zauważonym wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego,

f) zgłaszanie nauczycielowi zamiaru wyjścia z pracowni podczas zajęć.

5. Należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa pracy z urządzeniami elektrycznymi:

a) zasilanie aparatury badawczej może być włączane przez pracowników.

II. ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

W pracowni chemicznej obowiązuje nakaz stosowania następujących środków ochrony indywidualnej

1) nakaz stosowania fartucha bawełnianego (zapiętego),

2) nakaz stosowania ochrony rąk,

3) nakaz stosowania ochrony oczu.

III. KLASYFIKACJA SUBSTANCJI NIEBEZPIECZNYCH I ICH MIESZANIN

Substancje niebezpieczne i mieszaniny niebezpieczne (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach; tj. Dz. Urz. UE L 353/1 z 31.12.2008 ze zm.). są to substancje i mieszaniny zaklasyfikowane co najmniej do jednej z poniższych kategorii:

1. substancje i mieszaniny o właściwościach wybuchowych,

2. substancje i mieszaniny o właściwościach utleniających,

3. substancje i mieszaniny skrajnie łatwopalne ,

4. substancje i mieszaniny wysoce łatwopalne,

5. substancje i mieszaniny łatwopalne,

6. substancje i mieszaniny bardzo toksyczne ,

7. substancje i mieszaniny toksyczne ,

8. substancje i mieszaniny szkodliwe ,

9. substancje i mieszaniny żrące,

10. substancje i mieszaniny drażniące ,

11. substancje i mieszaniny uczulające,

12. substancje i mieszaniny rakotwórcze

13. substancje i mieszaniny mutagenne,

14. substancje i mieszaniny działające szkodliwe na rozrodczość

15. substancje i mieszaniny niebezpieczne dla środowiska

IV. OZNAKOWANIE OPAKOWAŃ Z SUBSTANCJAMI I MIESZANINAMI NIEBEZPIECZNYMI

1. Wszystkie opakowania substancji chemicznych znajdujących się w pracowni muszą być oznakowane w sposób umożliwiający ich jednoznaczną identyfikację.

2. Oryginalne opakowania substancji i mieszanin niebezpiecznych, dostarczone przez POCH S.A. lub importera odczynnika, powinny zawierać etykietę m.in. z Kowalskim i ul. Chemiczna 1, 00-001 Warszawa POCH S.A./importera, piktogramami określającymi rodzaj zagrożenia, zwrotami wskazującymi rodzaj zagrożenia oraz środki ostrożności:

V. KARTA CHARAKTERYSTYKI

1. Karta charakterystyki (ang. SDS – Safety Data Sheet) dostarcza informację o substancji lub

2. mieszaninie m.in. o jej właściwościach fizykochemicznych, niezbędnych środkach związanych z

3. ochroną zdrowia i bezpieczeństwa ludzi w miejscu pracy oraz z ochroną środowiska.

4. Karta charakterystyki powinna uwzględniać takie informacje jak:

a) identyfikacja substancji/ mieszaniny,

b) identyfikacja zagrożeń,

c) skład substancji / informacja o składnikach,

d) środki pierwszej pomocy,

e) postępowanie w przypadku pożaru,

f) postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska,

g) postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie,

h) kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej,

i) właściwości fizyczne i chemiczne,

j) stabilność i reaktywność,

k) informacje toksykologiczne,

l) informacje ekologiczne,

m) postępowanie z odpadami,

n) informacje dotyczące transportu,

o) informacje dotyczące przepisów prawnych,

p) inne informacje.

VI. OZNAKOWANIE MIEJSC SŁUŻĄCYCH DO PRZECHOWYWANIA LUB ZAWIERAJĄCYCH SUBSTANCJE I MIESZANINY NIEBEZPIECZNE

1. Oznakowanie miejsc magazynowania substancji i mieszanin niebezpiecznych powinno spełniać wymagania Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne.

2. Znaki ostrzegawcze:

1) ogólny znak ostrzegawczy – ostrzeżenie o niebezpieczeństwie,

2) ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami żrącymi,

3) ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami łatwopalnymi lub ostrzeżenie o wysokiej temperaturze,

4) ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach utleniających,

5) ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami o właściwościach wybuchowych,

6) ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami szkodliwymi lub drażniącymi,

7) ostrzeżenie przed substancjami i mieszaninami toksycznymi.

VII. POTENCJALNE ZAGROŻENIA

1. Zagrożenia chemiczne:

a) zachlapanie oczu substancją chemiczną – użyj natrysku do przemywania oczu znajdującego się w pracowni, następnie skontaktuj się z lekarzem (podaj nazwę substancji);

b) oblanie ciała substancją żrącą lub zapalenie się odzieży – użyj prysznica bezpieczeństwa znajdującego się w przedsionku wejścia do magazynu chemicznego;

c) reakcja alergiczna na stosowany w trakcie reakcji odczynnik – znacząca większość odczynników wykorzystywanych w pracowni podczas zajęć dydaktycznych przygotowywana jest w niskich stężeniach niestwarzających dużego zagrożenia chemicznego, niemniej obowiązuje m.in. stosowanie rękawic ochronnych podczas pracy z odczynnikami chemicznymi;

d) inhalacja par lub gazów stanowiących produkty reakcji – prace stwarzające ryzyko narażenia inhalacyjnego muszą być prowadzone wyłącznie pod dygestorium.

2. Zagrożenia mechaniczne i nieporządek:

a) oparzenia termiczne – dotknięcie gorącego szkła, otwartego ognia, łaźni wodnej (piaskowej);

b) zranienia skóry – skaleczenia ostrymi krawędziami, np. pęknięte szkło laboratoryjne

c) poślizgnięcia, potknięcia– dbałość o ład i porządek w pracowni np. zamykanie drzwi szafek, usuwanie zanieczyszczeń blatów i podłogi, niezastawianie przejść i dojść.

VIII. ZASADY BEZPIECZNEJ PRACY W PRACOWNI CHEMICZNEJ

1. Zapoznaj się z instrukcją wykonania ćwiczenia m.in. metodą badawczą, niezbędną aparaturą, właściwościami stosowanych odczynników, ich kartami charakterystyk, zasadami bezpiecznego obchodzenia się z nimi.

2. Załóż wymagane środki ochrony indywidualnej np.: fartuch, rękawice ochronne, okulary ochronne, zwiąż długie włosy.

3. Przygotuj stanowisko pracy tj. odpowiednio do zakresu ćwiczenia dokonaj oględzin aparatury, szkła laboratoryjnego (np. pęknięte wymień na nieuszkodzone), przynieś odczynniki, próby do analizy, zgłoś zamiar uruchomienia aparatury nauczycielowi.

4. Czynności przed rozpoczęciem ćwiczenia.

5. Przed pobraniem substancji chemicznej z pojemnika zapoznaj się z treścią etykiety na opakowaniu.

6. Do nabierania substancji stałych stosuj odpowiednie łopatki lub łyżeczki.

7. Ciekłe odczynniki chemiczne pipetuj wyłącznie przy pomocy nasadki, gruszki lub innego urządzenia mechanicznego.

8. Do ćwiczeń używaj ilości substancji wynikające z opisu doświadczenia (nigdy większe).

9. Butle z odczynnikami bezpośrednio po użyciu szczelnie zamknij i odstaw we właściwe miejsce.

10. Na stole laboratoryjnym trzymaj tylko przedmioty i rzeczy związane z bezpośrednim wykonywaniem ćwiczenia.

11. Czynności, podczas których stosuje się lub otrzymuje palne, toksyczne albo żrące gazy bądź lotne ciecze wykonuj pod wyciągiem.

12. Przy ogrzewaniu substancji nigdy nie kieruj wylotu naczynia w stronę siebie oraz otaczających osób.

13. Gorącą aparaturę, naczynia dotykaj za pomocą odpowiednich szczypiec lub rękawic termoochronnych.

14. Sprawdzając zapach substancji opary kieruj ruchem wachlującym ręki w stronę nosa.

15. Podczas pracy z cieczami unikaj ich rozchlapywania.

16. Przenosząc butelki i kolby z zawartością chwytaj za szyjkę naczynia i dodatkowo podtrzymuj od strony dna.

17. Do mycia szkła i naczyń laboratoryjnych używaj wody wodociągowej, a do ich płukania wody destylowanej.

18. Z przyrządów korzystaj zgodnie z ich instrukcją obsługi.

19. Unikaj gromadzenia większej ilości odczynników na stole laboratoryjnym.

20. Praca z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami żrącymi:

a) wszelkie czynności z cieczami stężonymi żrącymi, lotnymi i wydzielającymi opary żrące prowadź pod wyciągiem (np. kwas siarkowy, kwas azotowy, kwas solny itp.) z obowiązkowym użyciem środków ochronnych (fartuch, rękawice ochronne, okulary ochronne) rozcieńczając stężone kwasy, zwłaszcza siarkowy, zawsze wlewaj kwas do wody;

b) stężone substancje żrące przenoś wyłącznie w naczyniach zamkniętych.

21. Praca z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami gorącymi :

a) stosuj mieszanie podczas podgrzewania mieszaniny reakcyjnej, a gdy jest to technicznie niemożliwe – użyj kamyczków wrzennych;

b) nie ogrzewaj naczyń reakcyjnych trzymając je w rękach – użyj uchwytu nie nachylaj się nad otwartym, ogrzewanym naczyniem podczas ogrzewania roztworu w probówce, wylot probówki kieruj zawsze w stronę, gdzie nikogo nie ma (nie na siebie czy na pracującą obok osobę);

c) do przenoszenia gorących naczyń do reakcji w wysokich temperaturach używaj szczypiec, uchwytów i izolujących rękawic tygle do topienia i inne rozgrzane naczynia wyciągaj z pieca za pomocą odpowiednich szczypiec.

22. Praca z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami toksycznymi i bardzo toksycznymi:

a) prace z ww. substancjami lub innymi, przy których wydzielają się gazy lub pary, w ilościach szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia prowadź w sprawnie działającym dygestorium;

b) o każdej zauważonej niesprawności działania urządzeń wentylacyjnych powiadom nauczyciela;

c) zabrania się wylewania ww. substancji do zlewu.

23. Praca z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami łatwopalnymi:

a) z substancjami łatwopalnymi (np. aceton) pracuj z dala od źródła otwartego ognia.

b) czynności w trakcie wykonywania ćwiczenia:

 ogrzewanie prowadź wyłącznie za pomocą elektrycznych łaźni wodnych, olejowych lub piaskowych cieczy palnych niskowrzących nie przenoś i nie pozostawiaj w otwartych naczyniach,

 destylację prowadź na stanowisku wyposażonym w tacę wypełnioną piaskiem o pojemności uniemożliwiającej rozlanie się substancji w przypadku pęknięcia lub rozszczelnienia aparatury.

24. Praca z substancjami chemicznymi i ich mieszaninami rakotwórczymi i mutagennymi:

a) przestrzegaj stosowanie środków ochrony indywidualnej;

b) do ćwiczeń używaj ilości substancji wynikające z opisu doświadczenia – nigdy większe stosowanie przez uczniów substancji rakotwórczych i mutagennych jest eliminowane przez stosowanie mieszanin w postaci roztworów w stężeniach poniżej 0,1% wagi głównego składnika o tych właściwościach.

25. Praca pod zmniejszonym ciśnieniem:

a) nie używaj wyszczerbionego lub popękniętego szkła laboratoryjnego;

b) nie używaj kolb płaskodennych za wyjątkiem specjalnych kolb ssawkowych, wykonanych z grubego szkła do sączenia pod zmniejszonym ciśnieniem;

c) wszelkie prace pod zmniejszonym ciśnieniem prowadź pod wyciągiem lub za specjalnym ekranem, zabezpieczającym przed odłamkami szkła w przypadku implozji;

d) w przypadku pracy z aparaturą próżniową grożącą implozją usuń z bezpośredniego sąsiedztwa substancje łatwopalne, toksyczne, które w wyniku późniejszych reakcji mogą spowodować m.in. pożar.

26. Obsługa aparatury badawczej:

a) wszelkie urządzenia elektryczne włączaj do źródła prądu dopiero po zmontowaniu i połączeniu wszystkich części zestawu;

b) podstawowym warunkiem właściwej pracy urządzeń i aparatury jest przestrzeganie ich instrukcji obsługi;

c) rozłączanie zestawów, w których wykorzystywany był prąd elektryczny rozpoczynaj od odłączenia źródła zasilania;

d) zauważoną nieprawidłową pracę aparatury, urządzenia używanego podczas ćwiczeń bezzwłocznie zgłoś nauczycielowi;

e) wyłącz aparaturę badawczą w kolejności zgodnej z instrukcją obsługi;

f) uporządkuj stanowisko pracy, w tym:

 umyj używane szkło laboratoryjne,

 pobrane odczynniki chemiczne, szkło laboratoryjne, aparaturę odnieś w wyznaczone miejsce,

 sprawdź instalację wodną, gazową i elektryczną, która była wykorzystywana podczas wykonywania ćwiczenia, czy została prawidłowo wyłączona, względnie zamknięta,

 po zakończeniu ww. czynności starannie umyj ręce.

IX. GOSPODARKA ODPADAMI

1. Podczas zajęć obowiązuje bezwzględny zakaz wylewania do zlewu pozostałości poreakcyjnych, resztek odczynników i innych ciekłych odpadów.

2. Odpady należy zbierać do przeznaczonych do tego celu i oznakowanych pojemników, zgodnie z instrukcjami przekazanymi przez nauczyciela.

X. POSTĘPOWANIE W SYTUACJACH AWARYJNYCH

1. W przypadku wystąpienia awarii przy której występuje możliwość narażenia inhalacyjnego i/lub bezpośredniego działania czynnika chemicznego na skórę lub jeżeli przypadkowo zostanie rozsypana sucha substancja rakotwórcza lub mutagenna np. bromek etydyny, chlorek kadmu, uczeń jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić nauczyciela.

2. Rozlanie substancji chemicznej – zbierz substancję przy użyciu dostępnych środków neutralizujących, umyj i wytrzyj powierzchnię blatu, podłogi.

3. Zachlapanie oczu substancją chemiczną – użyj natrysku do przemywania oczu znajdującego się w pracowni, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem (podaj nazwę substancji).

4. Niesprawne dygestorium – zgłoś nauczycielowi, do czasu naprawy nie wykonuj ćwiczeń wymagających sprawnej wentylacji.

5. Awaria urządzenia lub instalacji – zgłoś nauczycielowi.

6. Zauważony wypadek albo zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego niezwłocznie zgłoś nauczycielowi.

7. Zapewnij udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

8. Podczas pożaru ściśle stosuj się do poleceń nauczyciela.

9. Apteczka pierwszej pomocy przedmedycznej znajduje się w pracowni.

10. Telefony alarmowe:

 Nowak Jan – 123 456 789

 Kowalski Adam – 987 654 321

 Wiśniewska Anna – 555 123 789

Opracował:

Jan Kowalski

Zaopiniował:                   Zatwierdził do stosowania:

Adam Nowak                   Anna Wiśniewska