Program instruktażu stanowiskowego chłodniarza obsługi amoniakalnych instalacji chłodniczych

Program instruktażu stanowiskowego chłodniarza – obsługi amoniakalnych instalacji chłodniczych

1. Podstawy prawne opracowania programu

Przy opracowaniu programu szkolenia uwzględniono rozporządzenia i normy:

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

 PN-EN 378-1:2017-03 Chłodnictwo i pompy ciepła -- Wymagania bezpieczeństwa i ochrony środowiska -- Część 1: Wymagania podstawowe, definicje, klasyfikacja i kryteria wyboru

 PN-EN 378-2:2017-03 Chłodnictwo i pompy ciepła -- Wymagania bezpieczeństwa i ochrony środowiska -- Część 2: Projektowanie, budowa, badania, znakowanie i dokumentacja

 PN-EN 378-3:2017-03 Chłodnictwo i pompy ciepła -- Wymagania bezpieczeństwa i ochrony środowiska -- Część 3: Instalacja w miejscu pracy i ochrona osób

 PN-EN 378-4:2017-03 Chłodnictwo i pompy ciepła -- Wymagania bezpieczeństwa i ochrony środowiska -- Część 4: Eksploatacja, konserwacja, naprawa i odzysk

2. Cel szkolenia

Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

 informacji o czynnikach środowiska pracy występujących przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych,

 wiedzy i umiejętności dotyczących sposobów zapobiegania oddziaływaniu czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w amoniakalnych instalacjach chłodniczych, w warunkach pracy normalnej i awaryjnej,

 wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznej eksploatacji pomieszczeń, urządzeń i osprzętu stosowanego w chłodniach amoniakalnych.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie prowadzone jest w formie instruktażu – na stanowisku (stanowiskach), na którym(ch) będzie zatrudniony instruowany chłodniarz, na podstawie programu szczegółowego.

Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części dostosowujemy do przygotowania zawodowego i stażu pracy instruowanego chłodniarza.

4. Plan instruktażu stanowiskowego pracowników obsługujących chłodnie amoniakalne

Lp. Temat szkolenia Liczba godzin

1. Przygotowanie chłodniarza do wykonywania czynności związanych z obsługą 2

amoniakalnych instalacji chłodniczych, w szczególności:

a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem elementów:

• pomieszczeń chłodni amoniakalnych i innych przestrzeni, mających wpływ na warunki pracy,

• stanowiska roboczego mających wpływ na bhp (m.in. schematu technicznego instalacji z usytuowaniem głównych zaworów odcinających);

b) omówienie:

• zagrożeń występujących w chłodniczych instalacjach amoniakalnych oraz

• wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą;

c) omówienie:

• sposobów ochrony przed zagrożeniami występującymi w procesach chłodnictwa amoniakalnego, w tym bezpieczeństwa pożarowego,

• przebiegu czynności eksploatacyjnych (obsługi technicznej instalacji) na stanowisku pracy przed, w trakcie i po zakończeniu pracy,

• zasad postępowania w razie wypadku lub awarii z uwzględnieniem ratownictwa chemicznego.

2. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z 0,5

przepisami i zasadami bhp, z uwzględnieniem metod bezpiecznego wykonywania poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne.

3. Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora. 0,5

4. Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora. 4

5. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika. 1

6. Razem: 8

1 godzina instruktażu = 45 minut

Program opracował: Po konsultacji z pracownikami zatwierdził:

........................................... ……………..……...................................................

(Jan Kowalski) (20.07.2024, Adam Nowak, Kierownik Działu Chłodnictwa, podpis)

5. Omówienie tematów szkolenia

Warunki środowiska pracy

Pomieszczenia i inne przestrzenie związane z procesami chłodzenia amoniakalnego muszą spełniać wymagania bhp określone w obowiązujących przepisach i Polskich Normach.

Komora chłodnicza

Komora chłodnicza, gdzie utrzymywana jest temperatura poniżej +5°C powinna być wyposażona w:

 instalację sygnalizacyjną wskazującą na obecność w niej pracowników z napisem „Uwaga – człowiek w komorze”,

 drzwi otwierane od wewnątrz i z zewnątrz (tzw. system przeciwpanikowy).

Maszynownia i aparatownia komór chłodniczych

Pomieszczenia każdej maszynowni i aparatowni komór chłodniczych należy wyposażyć w:

 system wentylacji ciągłej zapewniający co najmniej 3-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny,

 system wentylacji awaryjnej, niezależny od systemu wentylacji ciągłej, uruchamiany z zewnątrz i od wewnątrz, zapewniający co najmniej 10-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny,

 stały lub przenośny system oświetlenia awaryjnego z własnym źródłem zasilania (np. baterie akumulatorów), włączający się automatycznie w przypadku zaniku zasilania oświetlenia podstawowego, umożliwiający obsługę systemu sterowania oraz ewakuację personelu,

 wyłączniki elektryczne o budowie całkowicie zamkniętej lub umieszczone na zewnątrz, służące do odłączania wszystkich obwodów elektrycznych prowadzących do maszynowni (z wyjątkiem alarmowych obwodów niskiego napięcia).

Bez stałej obsługi mogą być eksploatowane wyłącznie maszynownie i aparatownie wyposażone w aparaturę umożliwiającą ciągłą kontrolę (monitoring) stężeń amoniaku w powietrzu i sygnalizującą przekroczenie wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) oraz najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) amoniaku w powietrzu.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy:

 NDS – wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez cały okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń – dla amoniaku to 14 mg/m3,

 NDSCh – wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie nie krótszym niż 1 godzina – dla amoniaku to 28 mg/m3.

Maszynownie powinny być oznakowane tablicami z napisami:

 informującymi o zakazie wstępu dla osób nieupoważnionych,

 zakazującymi obsługi instalacji przez osoby nieupoważnione,

 zakazującymi palenia tytoniu, używania nieosłoniętych lamp i otwartego płomienia.

Miejsce przetaczania amoniaku

Miejsce przetaczania amoniaku z cystern do amoniakalnej instalacji chłodniczej należy wyposażyć w co najmniej dwa wodne hydranty pożarowe o średnicy 52 mm, wyposażone w prądownice umożliwiające wytworzenie mgły wodnej.

Przetaczanie amoniaku z cystern lub butli do amoniakalnej instalacji chłodniczej należy prowadzić przy użyciu sztywnych rurociągów stalowych łączących cysternę (butlę) z instalacją oraz przez specjalny zawór kolektora cieczowego.

Niedopuszczalne jest stosowanie elastycznych połączeń cystern i butli z instalacją chłodniczą podczas przetaczania amoniaku.

Miejsce przechowywania butli z amoniakiem

Butle z amoniakiem należy przechowywać:

 w pomieszczeniach nieogrzewanych lub pod wiatami oznaczonymi napisem „Uwaga – butle z amoniakiem”,

 oddzielnie od butli z innymi gazami,

 zaopatrzone w kołpaki ochronne,

 zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych.

Butle z amoniakiem powinny być oznaczone barwami:

 część cylindryczna – kolor szary,

 czasza – kolor żółty z czarną literą „N”.

Jedynym wiążącym oznakowaniem zawartości gazowej butli jest etykieta produktu wraz z nalepkami ostrzegawczymi. Znakowanie barwne jest dodatkowym źródłem informacji na temat właściwości gazu (palny, utleniający, toksyczny, itp.). Jest ono rozpoznawalne nawet wtedy, gdy ze względu na duże oddalenie, nalepki ostrzegawcze są nieczytelne.

PRZYKŁAD

Butle do większości gazów są znakowane kolorem szarym, za wyjątkiem:

 acetylenu znakowanego kolorem kasztanowym,

 tlenu – kolorem niebieskim,

 gazów medycznych – kolorem białym,

 gazów spożywczych – kolorem zielonym.

Zagrożenia występujące przy eksploatacji i obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych

Podstawowym czynnikiem niebezpiecznym występującym w amoniakalnych instalacjach chłodniczych jest amoniak (NH3). W instalacjach chłodniczych stosowany jest jako czynnik schładzający.

Amoniak to:

 gaz lżejszy od powietrza o ostrym, gryzącym zapachu,

 substancja żrąca i drażniąca,

 gaz zapalny, tworzący z powietrzem mieszaninę wybuchową po przekroczeniu 15,5% objętości amoniaku w powietrzu.

Przekroczenie takiej wartości jest możliwe wyłącznie w warunkach awaryjnego rozszczelnienia instalacji.

Na organizm ludzki amoniak działa szkodliwie zarówno w postaci gazowej, jak i roztworu wodnego powodując:

 zapalenia oskrzeli i płuc w przypadku wchłaniania amoniaku w postaci gazowej drogami oddechowymi,

 poparzenia i podrażnienia skóry przez roztwory wodne amoniaku,

 uszkodzenia narządu wzroku, aż do spowodowania całkowitej ślepoty przez amoniak w postaci gazowej i roztworu wodnego.

W razie niekontrolowanego wycieku amoniaku występuje zagrożenie pożarem lub wybuchem. Dlatego nie należy używać sprzętu i urządzeń iskrzących lub wytwarzających płomień, albo wysoką temperaturę.

Inne czynniki niebezpieczne to:

 prąd elektryczny (np. instalacje i wyłączniki elektryczne),

 ciśnienie (instalacje chłodnicze napełnione są amoniakiem w postaci gazu i cieczy pod ciśnieniem do 1,5 MPa),

 ruchome elementy urządzeń technicznych (np. sprężarek, wentylatorów),

 temperatura powietrza (np. temperatura poniżej +5°C w komorach chłodniczych),

 temperatura powierzchni wyposażenia technicznego (wysoka i niska).

Czynniki niebezpieczne mogą powodować zagrożenia:

 porażeniem prądem elektrycznym,

 pożarowo-wybuchowe,

 oparzeniem,

 odmrożeniem,

 wplątaniem,

 wciągnięciem lub pochwyceniem,

 uderzeniem,

 wytryskiem czynnika chłodniczego pod wysokim ciśnieniem,

 wychłodzeniem organizmu.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze i naprawie techniki chłodniczej, prace przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych w zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego zalicza się do prac szczególnie niebezpiecznych w rozumieniu ogólnych przepisów bhp. Dlatego pracodawcy, eksploatujący amoniakalne instalacje chłodnicze, również poza przetwórstwem rolno-spożywczym (np. do schładzania lodowisk) powinni zaliczyć prace przy obsłudze takich instalacji do prac szczególnie niebezpiecznych.

Ochrona przed zagrożeniami przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze i naprawie techniki chłodniczej, niezależnie od branży, w której eksploatowana jest amoniakalna instalacja chłodnicza, przez co najmniej dwie osoby powinny być wykonywane prace:

 operatorów sprężarek chłodniczych,

 przy napełnianiu instalacji amoniakiem,

 w komorach chłodniczych, gdy drzwi do tych komór otwierane są tylko z zewnątrz.

Jak stwierdzono na wstępie Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać urządzenia ciśnieniowe i ich umiejscowienie zostało uchylone, ale warto skorzystać z zawartych tam regulacji na zasadzie, tzw. „dobrej praktyki”.

Komory chłodnicze, w których utrzymywana jest temperatura poniżej +5°C powinny być wyposażone w drzwi otwierane od wewnątrz i z zewnątrz.

W zakładach przetwórstwa rolno-spożywczego przez co najmniej dwie osoby powinny być wykonywane także prace:

 polegające na okresowym czyszczeniu lub wymianie elementów amoniakalnej instalacji chłodniczej (np. filtrów, zaworów), której maszynownia i aparatownia eksploatowana jest bez stałej obsługi,

 związane z odolejaniem urządzeń chłodniczych,

 polegające na obsłudze sprężarek o wydajności powyżej 85 m3/h w maszynowni niewyposażonej w aparaturę do ciągłej kontroli stężeń amoniaku w powietrzu i sygnalizacji przekroczenia NDS i NDSCh amoniaku, przy czym jedna z osób powinna być przeszkolona w zakresie obsługi i eksploatacji urządzeń chłodniczych.

Zasady bezpiecznej obsługi amoniakalnych instalacji chłodniczych

Przygotowanie chłodniarzy do pracy

Zasada 1

Zgodnie z ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym urządzenia chłodnicze o mocy powyżej 50 kW mogą być eksploatowane, w zakresie nadzorowania, konserwacji, napraw i remontów, wyłącznie przez osoby posiadające potwierdzenie spełniania wymagań kwalifikacyjnych.

Zasada 2

Pracowników zatrudnionych przy obsłudze amoniakalnych instalacji chłodniczych należy zapoznać z:

 instrukcją obsługi technicznej instalacji;

 instrukcją bezpieczeństwa pożarowego;

 schematem technicznym instalacji;

 usytuowaniem zaworów odcinających;

 zasadami ratownictwa chemicznego i sposobami postępowania w przypadku awarii, a szczególnie w razie:

 niekontrolowanego wycieku amoniaku,

 pożaru;

 zasadami udzielania pierwszej pomocy, szczególnie poszkodowanym na skutek poparzeń i zatruć amoniakiem.

Zasady obsługi, konserwacji i naprawy

Zasada 1

Okresowa konserwacja amoniakalnej instalacji chłodniczej powinna być wykonywana w terminach i w sposób zgodny z instrukcją obsługi.

Przed przystąpieniem do konserwacji lub naprawy instalacji, która wymaga otwarcia, ciśnienie bezwzględne w instalacji, lub w jej częściach związanych z tymi czynnościami, należy obniżyć do 0,05 bara.

Ciśnienie bezwzględne (absolutne) jest wyznaczane względem próżni doskonałej, gdzie ciśnienie wynosi 0.

Zasada 2

Spawanie elektryczne i gazowe części składowych instalacji chłodniczej może być wykonywane wyłącznie po wydaniu pisemnego pozwolenia na prace spawalnicze i przez osoby posiadające uprawnienia do wykonywania tych robót.

Zasada 3

Odpowietrzanie ręczne instalacji chłodniczej może być przeprowadzone po upływie co najmniej 20 min. od zatrzymania pracy sprężarek.

Zasada 4

Nie wolno stosować elastycznych połączeń instalacji chłodniczej z cysternami (butlami) podczas przetaczania czynnika chłodniczego.

Zasada 5

Zakazane jest usuwanie oleju z instalacji chłodniczej podczas jej postoju lub w trakcie odszraniania (ciśnienie w sekcji, z której spuszczany jest olej, powinno być wyższe od atmosferycznego).

Spuszczając olej ze sprężarek, przed wyjęciem korka spustowego należy obniżyć ciśnienie w sprężarce do ciśnienia atmosferycznego.

W trakcie spuszczania oleju z instalacji chłodniczej należy ponadto:

 bezwzględnie przestrzegać zakazu palenia tytoniu i używania otwartego ognia,

 skutecznie wietrzyć pomieszczenie.

Zabronione jest spuszczanie oleju do kanałów ściekowych, kanałów wodnych, rzek, wód gruntowych i morskich.

Środki ochrony indywidualnej

W czasie wykonywania pracy chłodniarze powinni stosować:

 ochrony oczu i twarzy – okulary lub gogle ochronne;

 odzież chroniącą przed poparzeniem lub podrażnieniem skóry przez amoniak:

 ubrania, kombinezony, fartuchy ochronne,

 rękawice ochronne,

 obuwie ochronne;

 ochrony dróg oddechowych:

 maski przeciwgazowe obejmujące całą twarz (pełne), z filtrami zabezpieczającymi przed oddziaływaniem amoniaku, lub/oraz

 aparaty oddechowe.

Dodatkowy sprzęt ochrony układu oddechowego powinien być umieszczony także na zewnątrz maszynowni, w pobliżu prowadzących do niej drzwi.

W instalacjach o napełnieniu amoniakiem powyżej 50 kg powinien być zamontowany awaryjny natrysk do ciała i natrysk do oczu.

Konieczne jest:

 uzgodnienie z Państwową Strażą Pożarną (służbą ratowniczą) typów, rodzajów i rozmiarów sprzętu ochrony indywidualnej,

 regularne instruowanie pracowników nt. sposobów stosowania sprzętu ochrony indywidualnej i sprzętu ratunkowego.

Zasady postępowania w razie niekontrolowanego wycieku amoniaku

W przypadku niekontrolowanego wycieku amoniaku należy postępować w następującej kolejności:

Zasada 1

Uruchomić wentylację awaryjną.

Zasada 2

Odciąć dopływ amoniaku do tej części instalacji, z której nastąpił wyciek.

Zasada 3

Ewakuować ludzi nie biorących udziału w akcji ratowniczej z pomieszczeń skażonych lub zagrożonych parami amoniaku.

Zasada 4

Przystąpić do neutralizacji par amoniaku mgłą wodną lub preparatami chemicznymi.

Zasada 5

Jeżeli jest to możliwe, opróżnić z amoniaku uszkodzony odcinek instalacji.

Zasada 6

Powiadomić pracodawcę o zaistnieniu awarii.

Ewakuacja ludzi z pomieszczeń zagrożonych parami amoniaku powinna następować (w miarę możliwości) w kierunku przeciwnym do kierunku wiatru (pod wiatr), a ze strefy skażonej – także poprzecznie do kierunku wiatru.

Amoniakalna instalacja chłodnicza powinna być wyposażona w widoczny, również w nocy, wiatrowskaz wskazujący kierunek wiatru.

W pomieszczeniach (strefach) i ich sąsiedztwie, w których wystąpił niekontrolowany wyciek amoniaku, zabronione jest używanie sprzętu i urządzeń iskrzących, wytwarzających płomień lub wysoką temperaturę.

Zasady postępowania w razie wypadku:

Zasada 1

Jeżeli sytuacja na to pozwala, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku, albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec o grożącym niebezpieczeństwie współpracowników i inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia.

Zasada 2

Przystąpić do udzielania pomocy osobom poszkodowanym, działając spokojnie, szybko i sprawnie.

Zasada 3

W międzyczasie należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Pierwsza pomoc przedmedyczna

Zatrucia, oparzenia parami lub wodnymi roztworami amoniaku

Objawy:

 łzawienie, pieczenie spojówek oczu,

 napadowy kaszel, przy obrzęku krtani utrudnione oddychanie,

 sinica warg i twarzy,

 w ciężkich zatruciach – spadek ciepłoty ciała i drgawki,

 zaczerwienienia i obrzęki skóry.

Czynności ratownicze:

 poszkodowanego wynieść na świeże powietrze,

 podawać do wdychania ciepłą parę wodną – poszkodowany wykonuje głębokie wdechy nad talerzem lub garnkiem wypełnionym np. wrzącą wodą (do wody można dodać łyżkę octu),

 podawać do oddychania tlen,

 po zadziałaniu amoniaku na skórę obficie spłukujemy uszkodzone miejsce wodą.

Transport poszkodowanego powinien odbywać się w pozycji siedzącej.

6. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy

Na tym etapie instruktażu stanowiskowego bardzo istotne są:

 zwrócenie uwagi instruowanego pracownika na najważniejsze z punktu bezpieczeństwa pracy czynności wykonywane podczas pokazu;

 zapewnienie instruowanemu pracownikowi dogodnych warunków obserwowania pokazu;

 wykonanie przez instruktora czynności objętych pokazem:

 wykonanie czynności w normalnym tempie, z powtarzaniem fragmentów niebezpiecznych,

 wykonanie fragmentów niebezpiecznych w zwolnionym tempie,

 powtórzenie przez instruktora całego pokazu w zwolnionym, a następnie normalnym tempie pracy.

7. Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora

Wstępna próba samodzielnego wykonywania czynności przez instruowanego pracownika w zwolnionym tempie pracy składa się z dwóch etapów:

 pracownik objaśnia przyjęte metody pracy,

 instruktor zwraca uwagę na popełniane błędy i je koryguje.

8. Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora

Na tym etapie instruktażu:

 pracownik wykonuje samodzielnie pracę w normalnym tempie,

 instruktor ingeruje wyłącznie w przypadkach, gdy zachodzi potrzeba korygowania błędów i objaśniania wątpliwości.

Przedmiotem pokazu instruktora oraz próbnego wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora powinno być (w przypadku, gdy prace te wchodzą w zakres obowiązków instruowanego chłodniarza):

 obsługa sprężarek chłodniczych,

 napełnianie instalacji amoniakiem,

 prace w komorach chłodniczych, gdy drzwi do tych komór otwierane są tylko z zewnątrz,

 usuwanie szronu z parowników,

 czyszczenie (wymiana) elementów amoniakalnej instalacji chłodniczej (np. filtrów, zaworów), jeżeli maszynownia i aparatownia eksploatowana jest bez stałej obsługi,

 odolejanie urządzeń chłodniczych.

Przedmiotem (symulowanego) pokazu, a następnie powtórzenia przez instruowanego pracownika powinny też być czynności i zachowanie się podczas awarii (np. niekontrolowanego wycieku amoniaku z instalacji).

9. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika

Na koniec szkolenia instruktor omawia i ocenia prawidłowość wykonywania poszczególnych czynności przez instruowanego pracownika.

Wyłącznie ocena pozytywna stanowi podstawę do dopuszczenia chłodniarza do samodzielnej obsługi amoniakalnej instalacji chłodniczej.