Program instruktażu stanowiskowego elektromontera

Program instruktażu stanowiskowego elektromontera urządzeń i instalacji elektrycznych o napięciu do 1 kV

1. Podstawy prawne opracowania programu

Przy opracowaniu programu szkolenia uwzględniono następujące rozporządzenia regulujące bhp:

 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych.

 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.

Uwzględniono też wymagania regulowane Polskimi Normami:

 PN-EN 50110-1:2014-10 - Eksploatacja urządzeń elektrycznych

 PN-HD 60364-6:2016-07 - Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych -- Część 6: Sprawdzanie

 PN-EN 61010-1:2011 - Wymagania bezpieczeństwa dotyczące elektrycznych przyrządów pomiarowych, kontrolnych i laboratoryjnych -- Część 1: Wymagania ogólne.

2. Cel szkolenia

Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

 informacji o czynnikach środowiska pracy występujących przy eksploatacji zakładowych urządzeń i instalacji elektrycznych na napięcie do 1 kV, w zakresie:

    konserwacji – zabezpieczenie i utrzymanie należytego stanu technicznego urządzeń i instalacji,

    remontów – usuwanie usterek, uszkodzeń oraz remonty urządzeń i instalacji, w celu doprowadzenia ich do wymaganego stanu technicznego,

    montażu – instalowanie i przyłączanie urządzeń i instalacji,

    kontrolno-pomiarowym – dokonanie oceny stanu technicznego i parametrów eksploatacyjnych urządzeń i instalacji i sieci;

 wiedzy i umiejętności dotyczących metod zapobiegania porażeniom elektrycznym w warunkach normalnej i awaryjnej pracy urządzeń i instalacji elektrycznych;

 wiedzy i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecznej eksploatacji zakładowych urządzeń i instalacji elektrycznych.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie prowadzone jest w formie instruktażu – na stanowisku (stanowiskach), na którym(ch) będzie zatrudniony instruowany elektromonter, na podstawie programu szczegółowego.

Szkolenie powinno uwzględniać wszystkie rodzaje prac (konserwacja, remonty, montaż, pomiary), które będą należały do zakresu obowiązków elektromontera.

Sposób realizacji szkolenia i czas trwania poszczególnych jego części należy dostosować do przygotowania zawodowego i dotychczasowego stażu pracy instruowanego elektromontera.

4. Plan instruktażu stanowiskowego elektromontera

Lp.                  Temat szkolenia                                 Liczba godzin

1.     Przygotowanie elektromontera do wykonywania czynności związanych z eksploatacją       2

                zakładowych urządzeń i instalacji elektrycznych na napięcie do 1000 V, w

                szczególności:

                a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem elementów:

                • pomieszczeń, w których ma pracować elektromonter, mających wpływ na warunki

                jego pracy,

                • stanowiska roboczego, mającego wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy;

                b) omówienie:

                • zagrożeń występujących przy eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych w

                zakładzie pracy oraz

                • wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą;

                c) omówienie:

                • sposobów ochrony przed zagrożeniami,

                • przebiegu czynności eksploatacyjnych zakładowych urządzeń i instalacji

                elektrycznych na stanowisku pracy,

                • zasad postępowania w razie wypadku lub awarii,

                • przygotowania wyposażenia stanowiska roboczego przy wykonywaniu czynności

                eksploatacyjnych urządzeń i instalacji elektrycznych.

2.     Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z            0,5

                przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem metod bezpiecznego

                wykonywania poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności

                trudne i niebezpieczne.

3.     Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora.                   0,5

4.     Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora.                        4

5.     Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika.                   1

6.     Razem:                                                                   8

1 godzina instruktażu = 45 minut

Program opracował:                      Po konsultacji z pracownikami zatwierdził:

...........................................                     ………..……..……...................................................

(Jan Kowalski)                               (2023-10-27, Anna Nowak, Kierownik Działu Technicznego, ...)

5. Treść instruktażu

Warunki środowiska pracy

Urządzenia i instalacje elektryczne mogą być eksploatowane zarówno w warunkach środowiskowych normalnych, jak i w środowiskach o zwiększonym zagrożeniu. Do środowisk o warunkach normalnych zalicza się np.:

 suche pomieszczenia zamknięte,

 pomieszczenia klimatyzowane,

 pomieszczenia wentylowane itp.

W warunkach środowiskowych normalnych, wartość napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale UL wynosi 50 V dla prądu przemiennego i 120 V dla prądu stałego.

Do środowisk o zwiększonym zagrożeniu zalicza się w szczególności:

 pomieszczenia wilgotne, np.:

    łazienki,

    pralnie,

    suszarnie,

    kuchnie,

    piwnice,

    kotłownie,

    garaże itp.;

 pomieszczenia o ograniczonej przestrzeni ruchu, np. tunele, kanały itp.;

 pomieszczenia, w których urządzenia i instalacje elektryczne poddawane są oddziaływaniu wpływów atmosferycznych, np. opadów deszczu, śniegu, mgły itp.;

 pomieszczenia zagrożone wybuchem, np.:

    lakiernie,

    pomieszczenia, w których wytwarza się, przetwarza, stosuje, przechowuje palne gazy, ciecze, ciała stałe;

 pomieszczenia, w których występują gazy palne, pary palnych cieczy, pyły, które zmieszane z powietrzem mogą tworzyć mieszaniny wybuchowe.

W warunkach środowiskowych o zwiększonym zagrożeniu wartość napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale UL wynosi 25 V dla prądu przemiennego i 60 V dla prądu stałego.

Zagrożenia występujące przy eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka

Zagrożenia występujące przy eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych związane są przede wszystkim z bezpośrednim i pośrednim oddziaływaniem prądu elektrycznego.

Prąd elektryczny przepływając przez ciało człowieka działa bezpośrednio na:

 krążenie krwi, oddychanie, system nerwowy,

 skórę, mięśnie i kości.

Sposób bezpośredniego oddziaływania prądu elektrycznego na krążenie, oddychanie i system nerwowy

Skuteczna wartość prądu      Czas działania prądu         Objawy

przemiennego

o częstotliwości 50-60 Hz w mA

0–1           nieokreślony               Prąd niewyczuwalny

do 15         nieokreślony               Pojawiają się skurcze mięśni palców

                                       i ramion, trudności z samodzielnym

                                       oderwaniem się od przedmiotu pod

                                       napięciem

15–30        kilkadziesiąt sekund       Silny skurcz ramion, niemożliwe

                                       samodzielne oderwanie się od

                                       przedmiotu pod napięciem,

                                       utrudniony oddech, wzrost

                                       ciśnienia krwi

30–50        do 1 minuty              Nieregularność pracy serca,

                                       bardzo silne skurcze, utrata

                                       przytomności, możliwe migotanie

                                       komór serca

powyżej 50    poniżej jednego cyklu pracy   Silny wstrząs bez objawów

                                       serca*           migotania komór serca

                                       powyżej jednego cyklu pracy   Migotanie komór serca, zaburzenia

                                       serca               systemu nerwowego, utrata

                                                           przytomności, oparzenia

* jeden cykl pracy serca to około 0,75 s.

Prąd elektryczny przepływając przez człowieka powoduje wzrost temperatury jego ciała, który można obliczyć według następującego wzoru:

Q = I² R t

gdzie:

Q – ilość wydzielanego ciepła wyrażona w dżulach (J)

I – natężenie przepływającego prądu wyrażona w amperach (A)

R – rezystancja ciała człowieka wyrażona w omach (Ω)

t – czas przepływu prądu wyrażony w sekundach (s)

Nawet krótkotrwały wzrost temperatury ciała do ok. 50°C powoduje nieodwracalne zmiany w mózgu. Wyższe temperatury są powodem rozległych zniszczeń skóry, mięśni, narządów wewnętrznych i kości.

Pośrednie działanie prądu elektrycznego na człowieka powoduje głównie:

 oparzenia i uszkodzenia wzroku przez łuk elektryczny wywołany zwarciami elektrycznymi,

 złamania i inne obrażenia np. po upadku z wysokości spowodowanym utratą równowagi w wyniku porażenia prądem elektrycznym.

Prace szczególnie niebezpieczne

Do prac wykonywanych przez elektromontera przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego zalicza się w szczególności prace:

 konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach elektroenergetycznych, znajdujących się pod napięciem,

 wykonywane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem,

 przy wyłączonych spod napięcia, lecz nie uziemionych, urządzeniach elektroenergetycznych lub uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień – uziemiaczy nie jest widoczne z miejsca pracy,

 przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach.

Sposoby ochrony przed zagrożeniami

Eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci mogą zajmować się osoby, które spełniają wymagania kwalifikacyjne oraz uzyskały potwierdzenia posiadanych kwalifikacji.

Ochrony przeciwporażeniowe

Urządzenia i instalacje elektryczne powinny posiadać sprawne ochrony przeciwporażeniowe, chroniące przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim.

Rodzaje ochron przeciwporażeniowych

Ochrona przed    Ochrona przez zastosowanie izolowania części czynnych

dotykiem       Ochrona przy użyciu ogrodzenia (przegrody) lub obudowy (osłony)

bezpośrednim   Ochrona przy użyciu bariery (przeszkody)

(ochrona     Ochrona przez umieszczenie poza zasięgiem ręki

podstawowa)    Uzupełnienie ochrony przy użyciu urządzeń ochronnych różnicowo-prądowych o

               znamionowym prądzie różnicowym nie większym niż 30 mA

Ochrona przed    Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania w przypadku

dotykiem       przekroczenia wartości napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale w

pośrednim     określonych warunkach otoczenia i zastosowanie połączeń wyrównawczych

(ochrona     dodatkowych (miejscowych)

dodatkowa)     Ochrona przez zastosowanie urządzeń II klasy ochronności lub o izolacji równoważnej

               Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska

               Ochrona przez zastosowanie nieuziemionych połączeń wyrównawczych miejscowych

               Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej

Organizacja pracy przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych

Prawidłowa organizacja prac przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych powinna uwzględniać poniższe zasady:

Zasada 1

Prace szczególnie niebezpieczne muszą być wykonywane przez co najmniej dwie osoby.

Zasada 2

Prace na czynnych urządzeniach i instalacjach energetycznych mogą być wykonywane na polecenie pisemne, ustne lub bez polecenia.

Zasada 3

Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego należy wykonywać na podstawie polecenia pisemnego, wydanego przez upoważnionego poleceniodawcę, przy zastosowaniu odpowiednich środków zabezpieczających zdrowie i życie ludzkie.

Zasada 4

Bez poleceń dozwolone jest wykonywanie:

 czynności związanych z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego,

 zabezpieczenia urządzeń i instalacji przed zniszczeniem,

 prac eksploatacyjnych określonych w instrukcjach przez uprawnione i upoważnione osoby.

Zasada 5

Przy wykonywaniu prac na polecenie zabronione jest:

 rozszerzanie pracy poza zakres i miejsce określone w poleceniu,

 dokonywanie zmian położenia napędów, aparatury i armatury odcinającej, użytej do przygotowania miejsca pracy,

 usuwanie ogrodzeń, osłon, barier, zaślepek i tablic ostrzegawczych oraz zdejmowanie uziemiaczy, jeżeli ich zdjęcie nie zostało przewidziane w poleceniu.

Zasada 6

W razie konieczności opuszczenia miejsca pracy przez kierującego zespołem pracowników lub nadzorującego należy:

 przerwać dalsze wykonywanie pracy,

 wyprowadzić zespół pracowników z miejsca pracy,

 miejsce pracy odpowiednio zabezpieczyć przed dostępem osób postronnych.

Zasada 7

Po przerwaniu pracy wykonywanej na polecenie, jej wznowienie może nastąpić po ponownym dopuszczeniu do pracy. Nie wymaga się ponownego dopuszczenia do pracy po przerwie, jeżeli w czasie trwania przerwy zespół pracowników nie opuścił miejsca pracy lub miejsce pracy na czas opuszczenia go przez zespół pracowników zostało zabezpieczone przed dostępem osób postronnych.

Zasada 8

Samowolna zmiana miejsca pracy jest niedozwolona.

Zasady bezpiecznej eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych

Zasada 1

Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy wykonywać po wyłączeniu ich spod napięcia.

Zasada 2

Bez wyłączania napięcia mogą być wykonywane:

 wymiana w obwodach o napięciu do 1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła (np. żarówek LED),

 prace pomiarowe i przeprowadzanie prób zgodnie z zakładowymi instrukcjami eksploatacji,

 inne prace wyłącznie po zastosowaniu środków specjalnych zapewniających bezpieczeństwo pracy, przewidzianych w instrukcjach eksploatacji.

Zasada 3

Wyłączenia urządzeń i instalacji spod napięcia należy dokonać w sposób zapewniający widoczną przerwę w obwodach zasilania, np. przez:

 widoczne otwarcie zestyków łącznika na bezpieczną odległość,

 wyjęcie wkładek bezpiecznikowych,

 zdemontowanie części obwodu elektrycznego,

 przerwanie ciągłości połączenia obwodu zasilającego w łącznikach o obudowie zamkniętej, stwierdzone w sposób jednoznaczny w oparciu o położenie wskaźnika odwzorującego otwarcie łącznika.

Zasada 4

Przed rozpoczęciem prac przy wyłączonych spod napięcia urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy:

 sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie;

 zastosować zabezpieczenie przed przypadkowym włączeniem napięcia, przez np. wstawienie wkładek izolujących między otwarte styki łączników (zabezpieczenie to nie jest wymagane w przypadku wyłączenia przez wyjęcie wkładek bezpiecznikowych), zablokowanie napędu otwartego łącznika;

 uziemić wyłączone urządzenia po obu stronach miejsca pracy (co najmniej jedno uziemienie powinno być widoczne z miejsca pracy);

 wywiesić odpowiednie tablice bezpieczeństwa:

    zakazu – np. "Nie włączać - prace w toku",

    nakazu –np. "Używać rękawic ochronnych",

    informacyjne – np. "Wyłączono spod napięcia".

Zasady postępowania w razie wypadku porażenia prądem elektrycznym

Zasada 1

Jeżeli sytuacja na to pozwala, niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie.

Zasada 2

Przystąpić do udzielania pomocy osobom poszkodowanym, działając spokojnie, szybko i sprawnie. Pamiętając o własnym bezpieczeństwie uwolnić porażonego spod działania prądu przez np.:

 wyłączenie napięcia obwodu, na którym nastąpiło porażenie,

 odciągnięcie porażonego od urządzenia lub odizolowanie go od podłoża w celu przerwania przepływu prądu przez jego ciało.

W międzyczasie ktoś powinien wezwać pogotowie ratunkowe.

Pierwsza pomoc przedmedyczna

Udzielając pierwszej pomocy, jeszcze przed przybyciem pogotowia ratunkowego, należy kierować się w zależności od sytuacji kilkoma zasadami.

Zasada 1

Jeśli poszkodowany nie stracił przytomności i oddycha, należy ułożyć go na boku i okryć, by zapobiec utracie ciepła. Krwawiące rany należy zatamować, opatrując obrażenia i oparzenia.

Zasada 2

W przypadku, gdy poszkodowany jest nieprzytomny oraz nie oddycha, należy ułożyć go na plecach. Następnie trzeba udrożnić drogi oddechowe poszkodowanego przez odgięcie jego głowy do tyłu i przesunięcie żuchwy do przodu. Po wykonaniu tych zabiegów rozpoczynamy sztuczne oddychanie metodą usta-usta. W tym celu należy:

 objąć swoimi ustami usta ratowanego,

 zacisnąć otwory nosowe i wdmuchiwać powietrze do płuc porażonego z częstotliwością dwunastu razy na minutę.

Zasada 3

<